شیردال (Griffin) و منشاء تاریخی آن !

شیردال (Griffin) موجودی اسطوره ئی است که ترکیبی از بدن، دم و پاهای پشتی شیر (نماد قدرت زمینی) با سر، منقار و بالهای دال یا کرکس (نماد نیرو و سلطه آسمانی) می باشد. این ترکیب دوسویه، مفهوم "اقتدار کامل" چه بر زمین و چه در آسمان را به نمایش می گذارد. به همین سبب، شیردال در بسیاری از تمدنهای باستانی به عنوان نماد سلطنت، حراست، قدرت، نگهبانی گنجینه ها و مقدسات جلوه گر شده است.

قدیمی ترین تصویر شناخته شده شیردال مربوط به تمدن مصر باستان است که بر روی «پالت دو سگ» (Two Dog Palette) از دوران پیش دودمانی (Naqada III) در محل باستانی Hierakonpolis (نک: Wilkinson, Early Dynastic Egypt, 1999, p. 26) نقش شده است. این شی ء سنگی متعلق به حدود ۵۳۰۰ سال پیش از میلاد (حدود 3300–3100 پ.م.) می باشد. در این پالت، تصاویری از حیوانات ترکیبی دیده می شود که بسیاری پژوهشگران آن ها را نمونههای آغازین شیر دال یا هیبریدهای مشابه می دانند (شامل ترکیب شیر، پلنگ، کرکس، مار و سگ).

پس از مصر باستان، شیردال در فرهنگهای زیر نیز پدیدار شده است: بین النهرین (Mesopotamia): از دورههای سومری و آشوری، مجسمه ها و مهرهائی با نقش شیردال کشف شده اند (نک: Collon, First Impressions: Cylinder Seals, 2005).

تمدن هیتی و سوریه باستان: نمونه هائی از شیر دال در نقوش معابد و ظروف فلزی یافته شده اند.

سرزمین آریانا ( ایران مورد نظر فردوسی، در شاهنامه): نمونۀ معروفی از شیردال ساخته شده از عاج، متعلق به حدود ۲۰۰۰ سال پیش، در منطقه باختر (تپه طلا - افغانستان کنونی) کشف شده است (نک: Sarianidi, The Golden Hoard of Bactria, 1985).

یونان باستان: در اسطوره شناسی و هنر کلاسیک یونان، شیردال جایگاه برجسته ای دارد. به ویژه در سفالینه ها و فلزکاری دورههای هندسی، آرکائیک و کلاسیک، و در هنر اسکیتی از طریق یونان وارد شده است (Boardman, The Greeks Overseas, 1999).

یکی از نمونههای بسیار مهم شیردال یونانی، شیردال برنزی ۲۷۰۰ ساله است که در کرانههای ایونیه و لودیه (ترکیه امروزی) به دست آمده است.

بنابرین گفته میتوانیم، که بررسی شواهد باستان شناختی نشان می دهد که تصویر و مفهوم شیردال احتمالاً ریشه در مصر باستان دارد و سپس در مسیر تبادلات فرهنگی به بین النهرین، سرزمین آریانا، یونان و سرزمینهای دیگر راه یافته است. کارکرد نمادین این موجود از حراست از دروازههای مقدس تا محافظت از گنجینه ها در سراسر این تمدن ها ثابت مانده و بر غنای اسطوره شناسی این فرهنگ ها افزوده است.

منابع مستند:

1. Wilkinson, T. A. H. (1999). Early Dynastic Egypt. Routledge.

2. Collon, D. (2005). First Impressions: Cylinder Seals in the Ancient Near East. British Museum Press.

3. Sarianidi, V. (1985). The Golden Hoard of Bactria: From the Tillya-tepe Excavations in Northern Afghanistan. Leningrad.

4. Boardman, J. (1999). The Greeks Overseas: Their Early Colonies and Trade. Thames & Hudson.

5. Wengrow, D. (2006). The Archaeology of Early Egypt: Social Transformations in North-East Africa, 10,000 to 2650 BC. Cambridge University Press.