نخستین سکه با نقش انسانی بودا و تصویری از چرخ دارما در سکه طلایی از طلا تپه " گنجینه باختر"
در میان یافتههای مهم باستان شناسی افغانستان، یکی از برجسته ترین نمونه ها، سکه زرینی است که در جریان حفریات سالهای ۱۹۷۸–۱۹۷۹ میلادی، از گور شماره ۴ در محوطه باستانی «طلا تپه» (Tillya Tepe) واقع در ولایت جوزجان (شمال افغانستان) کشف گردید. این گور به یک مرد اشراف زاده کوشانی تعلق دارد که لباس گشاد محلی بر تن داشته است.
این سکه، که از طلا ساخته شده، نشان گر یکی از کهن ترین و نادرترین تصاویر انسانی از بودا در تأریخ هنر بودائی است و با قدمتی نزدیک به ۲۰۰۰ سال، به اوایل قرن نخست میلادی، یعنی آغاز عصر امپراتوری کوشانیان (که حامی آئین بودا بودند) بازمی گردد.
در یک رخ این سکه، تصویری از مردی ایستاده دیده می شود که به صورت نیمه برهنه، تنها شنلی بلند به نام «کلامیس» بر تن دارد و کلاهی از نوع پتاسوس (با لبههای پهن و تاج کوتاه) بر سر نهاده است. او چرخ دارما (Dharmachakra، چرخ قانون بودا) را به جلو می برد.
در بالای این نقش، کتیبه ئی به زبان و خط خروشتی (Kharosthi) دیده می شود، که چنین خوانده شده است:
> Dharmacakrapravartako
به معنای: «گرداننده چرخ دارما» یا «او که چرخ قانون را به حرکت درمی آورد».
این ترکیب در متون بودائی، به ویژه در سوتراهای اولیه، به صراحت به بودا اطلاق می شود، زیرا فقط کسی که به روشنی کامل رسیده باشد، می تواند چرخ دارما را به حرکت درآورد.
در رخ دوم سکه، تصویر شیری آسیائی، دیده می شود که در کنار آن، نماد تریراتنا (Triratna) یا «سه گوهر بودیسم» – بودا، دارما و سنگها – نقش بسته است. بالای این نقش، نوشته ئی به خط خروشتی خوانده می شود:
> Siho vigatabhayo
به معنای: «شیری که ترس را از میان می برد».
البته شیر، در آئین بودائی، نماد صدای رسای دارما و قدرت آگاهی است، و با خود بودا نیز پیوندی نمادین دارد.
این سکه، که احتمالاً در آغاز قرن اول میلادی و در قلمرو آریانا، به ویژه در دوره سلطنت نخستین شاهان کوشانی مانند ویما تاکتو یا کوجولا کادفیز (Kujula Kadphises) ضرب شده، گواهی منحصر به فرد از آغاز شکل گیری پیکره انسانی بودا در هنر است.
چون پیش از آن، بودا در هنر هند باستان اغلب از طریق نمادهائی مانند چرخ، جای پا، درخت بودی یا تخت خالی به تصویر درمی آمد، اما با تأثیر هنر یونانی–باختری در منطقه گندهارا و در حوزه کوشانی، نمایش پیکره انسانی بودا آغاز شد.
این سکه تأریخی و بی همتا، امروزه در مجموعه آثار زرین «طلا تپه» در موزیم ملی افغانستان در کابل نگهداری می شود.