محمد امین شاعر ملی و مردمی افغانستان مشهور به ملنگ جان
دا زمـونږ زيبا وطـن
دا زمـونږ ليلا وطـن
دا وطـن مـو ځان دی
دا افغـانسـتان دی
محمد امین شاعر ملی و مردمی افغانستان مشهور به ملنګ جان فرزند عبدالشکور در سال ۱٢۹٣ هجری شمسی (۱۹۱۴م. در قریه (چمبار) بهسود ولایت ننګرهار به دنیا آمد. وی پدر خود را در کودکی از دست داد و مادرش با ده فرزند به قریه چهارمسی مهاجر شده و مسکون ګردیدند. مدتی بعد به ولسوالی (کامه) رفتند (۱ و ۲)
ملنګ جان نسبت مشکلات اقتصادی نتوانست به مکتب برود و تحصیل کند.او خود نیز برای امرار معاش خانواده می کوشید و به مزدوری و چوپانی رمه ها مشغول بود که در کنار دریای کنر کودکی اش را سپری نمود.
« از کودکی و پدرم همينقدر به يادم مانده است که مرا با محبت امين جان می ناميد. ثروتمند نبوديم ولی لقمه نانی در دسترخوان و سقفی بالای سر مان داشتيم. حجرهء ما هرگز بی ميهمان نبود و عزتش تا حد توان می شد. با مرگ پدرم زندگی ما تغيير نمود و همه چيز از دست ما رفت. پدرم در لحظات واپسين زندگی اش به مادرم گفته بود که در قريه داربنگ دوستی دارد و اگر روزگار سخت و غير قابل تحمل شد، ميتوان از او کمک خواست.
مادرم د وازده سال تمام مقاومت کرد و نخواست نزد کسی دست دراز کند، ولی زمانی که کارد به استخوانش رسيد، نزد دوست پدرم رفتيم. از ما به گرمی يک دوست پذيرايی کرد و به من وظيفهء به چرا بردن گاوهايش را محول نمود. پنج شش ماهی گذشت. روزی از روز ها يکی از گاو های او به مزرعه ای يکی از همسايگان داخل شد و قسمتی از گندمزار او را لگدمال و ضايع کرد. همسايه به شکايت آمد. دوست پدرم با ادب از او معذرت خواست و گفت تاوان کشتزار او را ميدهد. همسايه در جوابش گفت تاوان مهم نيست، بلکه تشويش من از اين است که حالا ديگر پای گاو هايت به کشتزار من باز شده است و ممانعت از آنها کار دشوار خواهد بود. همسايه که رفت، دوست پدرم مرا با بدترين دشنام ها توبيخ کرد و به اعتماد پدرم متأسف شدم که او را دوست خودش می دانسته است. دلم خيلی درد کرد و متأثر شدم دوان دوان خودم را به زيارتی که در آن قريه بود رسانيده و خيلی گريه کردم. از شدت بغض و گريه همانجا خوابم برد. درست به يادم نيست که خواب ديدم و يا در واقعيت و بيداری بود که پيرمردی مرا از خواب بيدار کرد و گفت: "برو غصه نخور، به تو آنچه را دادم که تحمل غم هايت را آسان بسازد." اين که او کی بود، از کجا آمده بود، در خواب بود يا در بيداری، نميدانم ولی همان بود که اولين کلمات به زبان شعر از زبانم جاری شدند... و تحمل اندوه و مشقت زندگی واقعاً بر من آسان گرديد.»
بعد از اين حادثه ملنگ جان و فاميلش دوباره به قريهء چميار برگشتند و ملنگ جان جوان به خدمت زير بيرق رفت. نخست در ولايت کنر و بعد هم در قوماندانی امنيهء ولايت ننگرهار خدمت عسکری را سپری کرد و دباره به قريهء زادگاهش برگشت.
روز هايش با مشقت و کار می گذشت. شب ها بالای خرمن ديگران می خوابيد، به آسمان پر ستاره می ديد و ستارهء بخت خودش را جستجو می کرد. با آسمان، ستاره و مهتاب سخن می گفت و درد هايش را به گوش جويبار دهکده قصه می کرد. زمزمهء نوازشگر جويبار، نغمهء پرندگان، موج لطيف و سيال نسيم و صدای مهربان گندمزار ها شعر می شدند در کلامش جاری می گشتدند. پاهايش را بر روی زمين محکمتر ميافت و صلابت، صبوری و قدرت کوه های اطراف قريه در رگانش به حرکت در می آمدند. خستگی و نااميدی از تنش رخت بر می بست و سوار بر اسپ آتشين بال رويا در حريم سحرانگيز و جادويی خيال به تک سواری می پرداخت و الههء مرموز شعر، احساس و عاطفهء انسانی او را به امانت داری با ديگران تقسيم می کرد.
هنوز بيشتر از بيست سال نداشت که نخستين سروده اش در نشريهء «اتحاد مشرقی» به چاپ رسيد. همين کافی بود که راهش را به دلهای صاحبدل باز نمايد و صدايش به صدای نسلی مبدل گردد. هنرمندان و موزيسين ها به سراغش آمدند و صدايش را از لابلای مقام ها و نوا های موسيقی به دورتر ها فرياد کردند. (۵، مصاحبه ملنګ جان با دوکتور اعظم عبیدی)
او سال های تنهایی اش را با سروده شعر های فی البدیهه و عاشقانه و میهنی و هم با آواز خوانی در دشت ها و کوهپایه های کنر می گذشتاند که مردم محل و هنرمندان نیز از سروده های وی استفاده برده و در تصنیف های خویش جا می دادند. اما او قادر به نوشتن این اشعار نبود و شاعر دره ها مشهور به ملنگ جان آنقدر در دل مردم جا گرفت که توجه مسوولان دولت را نیز بخود جلب نمود.
یکی از مشوقین و دوستداران اشعار ملنگ جان، شهید سردار محمد داوود خان بود. زمانی که وی درسال ۱۳۱۹ش./ ۱۹۴۰م. به پایګاه های عسکری اردوی افغانستان به سمت مشرقی رفت ، اشعار ملنګ جان که احساسات میهنی و ملی را در خود داشت، توجه او را بیشتر جلب نمود. زیرا موضوع خط تحمیلی دیورند و آزادی دوباره پشتونستان یکی از برنامه های اساسی دولت افغانستان بود. شهید محمد داوود خان در ۱٣٢٨ ش. (۱۹۴۹ میلادی) ملنگ جان را به پایتخت خواسته و فرمان داد تا او را به زیور سواد آراسته ساخته و اشعار او را در مجامع اجتماعی افغانستان بخوانند و نشر نمایند. وی در خاطرات خود می نویسد:
«چندی پیش سردار محمدداوود خان مرا به ارگ خواسته بود. داوود خان با دیدنم از جا بلند شد و مرا بوسید. بعد دستم را گرفت و به‌دفتر ظاهر شاه برد. داوود خان به اعلیحضرت گفت: فکر می‌کردم کسی مانند من عاشق خاک و وطنش نخواهد بود، اما این جوان که شاعر است و ملنگ جان نام دارد، صدبار بیشتر از من عاشق افغانستان است. ظاهر شاه هم از جا برخاست، مرا در آغوش گرفت و رویم را بوسید.».( ۴، ص ۵۷٢ و ۵٧٣)
در کابل، ملنگ جان بعدا به عضویت افتخاری «د پشتو تولنه»در کابل دست یافت، به‌دنبال آن در نقش گردانندۀ برنامه‌ی موسیقی پشـتو در رادیو کابل به کار گماشته شد و در سال ۱٣٣٣ ش. (۱۹۵۴ میلادی)، از سوی ریاست مستقل مطبوعات برندۀ جایزۀ «رحمان بابا» گردید. اشعار ملنگ جان نه تنها دربین اقوام مختلفه در افغانستانن جایگاه خود را داشت بلکه دانشمندان و محققان دیگر کشور ها نیز نوشته های دارند.از آنجمله نویسنده گان روسی دراین زمینه بیشتر نوشته اند. دراین زمینه داکتر لطیف یاد می نویسد:
لومړنی روسي پوهاند او دعلومو اکیډیمۍ دایشیايي ملتونو د انستیتیوت علمي کارکوونکی استاد نیکولای دوریانکوف دی، ده په ۱۹۶۲ زیږدیز کال کې په لیننګراد کې په یوه علمي کنفرانس کې خپله یوه مقاله واوروله چې عنوان یې و ( دپښتونستان مساله او افغاني شعرونه) چې دغه مقاله بیا دیوې کوچنۍ رسالې په بڼه چاپ شوی هم ده.
استاد نیکولای دوریانکوف د خپلې دغې علمي مقالې په یوې برخه کې دارواښاد ملنګ جان په اړوند داسې لیکلي دي :
(( پرته له مبالغې ویلی شو چې ملنګ جان دخپل اولس نه یو پورته شوی شاعر و او دافغانستان او پښتونخوا دپښتنو تر مینځ دزیات شهرت نه برخمن و.دده په شعرونو کې ملي اوټولنیز هدف نغښتی و. دده شعرونه چې پښتنو سندرغاړو زمزمه کړي دي دپښتونخوا پښتانه دمبارزې لپاره بلل))(۱)
همداراز دوه تنو نورو روسي عالمانو او دروسییې دعلومو اکیډیمۍ غړو میرمن ګراسیمووا او ښاغلي ګیرس( دافغانستان ادبیات ) په نامه یوکتاب لیکلی و او داکتاب په ۱۹۶۳ زیږدیز کال کې په مسکو کې چاپ شوی و.په دغه کتاب کې دملی شاعر ملنګ جان په اړوند داسې راغلي دي :
((کله چې موږ دملی شفاهي ادب په اړوند غږیږو نو دولسې شاعرانو په لړکې یوشاعر ملنګ جان و چې په ۱۹۵۷ زیږدیز کال کې مړشوی دی.که موږ دده شعرونه مطالعه کړو جوته به شي چې دملنګ جان په آثاروکې دفولکلوري لرغونو تحریري ادبیاتو عنعنه لیدله کیږي .له نیکه مرغه ملنګ جان دفولکلوري عنعنو او کلاسیکو تحریري اشعارو نه خبرو. دده په اشعارو کې دملي سندرو ځانګړتیا ، عنعنوي تشبیهات ، ولسي متلونه او کلاسیک سمبولونه لیدل کیږي )).(۲)
لنډه داچې ملنګ جان نه یوازې دهیواد په دننه کې دزیات شهرت نه برخمن و ، بلکې دافغانستان دسرحدونو او پولو نه اخوا په نورو هیوادونو کې هم پیژندل شوی شاعرو.(۳)
-------------------------
۱- دوریانکوف ، په افغاني شعرونو کې دپښتونستان مساله ، دزیري جریده ، ۱۳۴۶ لمریزکال ، ۱۷ ګڼه ، لومړی مخ .
۲- داستاد عبدالله بختاني مقاله ، دشلمې پیړۍ ملنګ ، کابل مجله ، ۱۳۳۶ کال ، دلړم میاشت ، اتمه ګڼه ، ۴۶ مخ.
۳ - ملنګ جا ن دبهرنیو لیکوالو په لیکنوکېُ داکتر لطیف یاد
۴- د وطن د مینی کچکول، سید فقیر محمد. کابل
۵ - مصاحبه و ملاقات با داکتر اعظم عبیدی،صفحه انترنتی فردا.
ملنگ جان، همراه پسر سه ساله‌اش به‌نام دواجـان اندکی پس از چاشت شـنبه اول عقرب ۱۳۳۵ش/۳۱ اکتوبر ۱۹۵۶ در گذر خواجه سه بابای جگدلک کابل در تصادف (حادثه ترافیکی) کشته شـد.
نمونه‌ای شعر
دا زمـونږ زيبا وطـن
دا زمـونږ ليلا وطـن
دا وطـن مـو ځان دی
دا افغـانسـتان دی
دا وطـن دي ځان زمـونږ
دا وطـن ايمـان زمـونږ
وايی په خاپوړو کی
داسـی مـاشـومـان زمـونږ
دا مـو د بابا وطـن
دا مـو د دادا وطـن
په مـونږ باندي ډير گـران دی
دا افغـانسـتان دی
ځار يی د سـيندونو شــم
ځار يی تر ډاگـونو شـوم
ځار يی د خـوړو نه شــم
ځار يی له دی غـرونه شــم
دا زمـونږ اشـنا وطـن
درد له مـو شـفا وطـن
زړگی می پری روشـان دی
دا افغـانسـتان دی
مشران چې گوندیمار شي نو کشران څه ملامـــــت دي
سپین ږیري چې نا اهل شي هلکان څه ملامـــــــت دي
د پوهــــــــوعالمـــــــانوپه منځوکــــــې چــــــــې نفاق وي
ناپوهه بېســــــــــــــــــــواده شودهگان څــــــــه لامــت دي
چـــی زړه د ناصـــــحانــــــو وي ډك شوی لــــه حســد نه
ویناکــــــــې تاثـــیر نه وی ســامعـان څـــــه مـــلامت دي
کوښښ چــې یوپښتون دبل پښتون د بـــــــــــــري نه کا
په دې کار کـــــــې پردي او گـــاونډیان څه ملامت دي
بیناخلــــــــك چـــې مـــــــخ شــي د نفـــاق په گـــړنگونو
گیله وکړم لـــــــه چا نه حافظـــــــان څــــه مـــلامـــــت دي
ریښتني پښتانه لـــــــــــوی خـــــادمــان اوسلیــم زړونه
دا ټول چـې یو شــــــــان نه وي مـــلنگان څه ملامت دي
ریښتیا وینا دې وکړه خدای دې خیر کړي ملنگ جانه
که هـــر څه درته پیښ شوو ستـــا یاران څه ملامت دي ؟