دروازه ابوالهول، شهر هاتوسا – پایتخت امپراتوری هیتی‌ها در عصر برنز

ویرانههای باستانی شهر هاتوشا (Hattusa)، که در نزدیکی شهر امروزی بوغاز کوی در ترکیهٔ مرکزی قرار دارد، پایتخت امپراتوری هیتی ها در دوران میانه و متأخر عصر برنز بود. این شهر در حدود ۱۶۵۰ پیش از میلاد به عنوان پایتخت رسمی هیتی ها بنیان نهاده شد و تا حدود ۱۱۹۰ پیش از میلاد، یکی از مراکز قدرت و تمدن جهان باستان به شمار می رفت.

امپراتوری هیتی ها، در کنار مصر، بابل و آشور، یکی از چهار قدرت بزرگ در خاور نزدیک باستان به شمار می رفت. شهر هاتوشا نه تنها مقر شاهی و مرکز اداری هیتی ها بود، بلکه جلوه گاه هنر، معماری، دین و دیپلماسی پیشرفته ئی بود که در اسناد بین المللی چون عهدنامهٔ صلح قادش میان مصر و هیتی ها نیز بازتاب یافته است.

یکی از دروازههای معروف این شهر، دروازهٔ ابوالهول (Sphinx Gate) است، که با دو تندیس سنگی ابوالهول با بدن شیر و چهره انسانی محافظت می شد. این ابوالهول ها، برخلاف نمونههای مصری، ویژگیهای سبک شناختی خاص فرهنگ هیتی را بازتاب می دهند. کاربرد چنین نمادهائی برای محافظت از ورودیهای شهری و مذهبی، ریشه در باورهای آئینی و مفهوم حفاظت از مرزهای مقدس دارد.

براساس شواهد باستان شناسی، شهر هاتوشا احتمالاً در حدود ۱۱۹۰ پیش از میلاد توسط اقوام شمالی به نام کاسکاها (Kaskas) غارت و سوزانده شد. این رویداد بخشی از فروپاشی گسترده تمدنهای عصر برنز در منطقه بود. در همان دوران، امپراتوری هیتی ها نیز به دلیل فشارهای داخلی، مهاجرت اقوام «دریائی»، و تهدیدهای نظامی آشوری ها و دیگر همسایگان، فروپاشید و به تأریخ پیوست.

پس از ویرانی، هاتوشا تا قرون بعدی کم وبیش متروکه باقی ماند، و تنها در سدههای اخیر توسط باستان شناسان (به ویژه آلمانی ها در قرن بیستم) مورد کاوش و بازسازی قرار گرفت. امروزه، این شهر باستانی به عنوان یک میراث جهانی ثبت یونسکو، گواهی است از شکوه تمدنی که روزگاری بر بخش بزرگی از آسیای صغیر حکم می راند.