مجسمه بودا در حالت معجزه بزرگ سراوستی، اثر گندهارایی از صومعه پیتاوه، کاپیسا

این پیکره سنگی نفیس، بودای شاکیامونی (Shakyamuni Buddha) را در حال انجام «معجزه بزرگ سراوستی» (The Great Miracle of Śrāvastī) به تصویر می کشد؛ صحنه ئی مشهور در سنتهای بودائی که در آن بودا، برای پاسخ به چالش هفت فرقه مرتاض" در جهت رفع تردید آنها در حقانیت بودا" ، معجزاتی خارق العاده را به نمایش گذاشت. این مجسمه در حدود سدهٔ سوم میلادی در قلمرو گندهارا (گنداره) از جمله در منطقهٔ پیتاوه در ولایت کاپیسا (در شمالشرق افغانستان کنونی) ساخته شده است.

در این تصویر، شاکیامونی ایستاده، با ردا (Sanghāti) کلاسیک کشیده بر شانه ها و در حالتی آرام و متوازن دیده می شود. دست چپ او لبهٔ ردای خود را نگه داشته، در حالی که دست راستش در ژستی بلند شده که احتمالاً نماد abhaya mudra (ژست بیم زدائی و امنیت) است؛ اما در کف دست، نماد چرخ دارما (Dharmachakra – چرخ قانون یا چرخ روزگار) دیده می شود، که نمایانگر گسترش آموزههای بودا است.

عنصر معجزه در این پیکره با نشانه هائی همچون شعلههای آتش که از شانههای بودا زبانه می کشند و امواج آب که از زیر پای او جاری است، نمایش یافته اند؛ ترکیبی نمادین که دو عنصر متضاد را در هماهنگی کیهانی به تصویر می کشد.

در اطراف پیکرهٔ مرکزی، دو پیکرهٔ نشستهٔ دیگر از بودا دیده می شوند که آنان نیز دارای شانههای آتشین استند و حضورشان نماد تجلیهای فرازمانی بودا در قالبهای مختلف است. در دو سوی پیکره، نگهبانان نیرومند و اسطوره ئی «وجراپانی» (Vajrapāṇi – دارندگان صاعقه و محافظان بودا) ایستاده اند؛ آنان از نخستین بودیساتواها (موجودات روشنی یافته) بوده اند که وظیفهٔ محافظت معنوی از بودا را برعهده داشته اند.

در پایههای محراب، دو گریفین اسطوره ئی (احتمالاً vyālas یا makaras) قرار دارند، که در سنت هنر گندهارائی، نماد قدرت، پایداری و پشتیبانی از قانون دارما استند. این موجودات در بعضی تفسیرها با مانجوشری (Manjushri – بودیساتوا و تجسم خرد بودائی) نیز پیوند یافته اند.

در بالای هالهٔ نور پشت سر بودا، دو شخصیت آسمانی دیده می شوند که احتمالاً یکی از آنان برهما (Brahmā – با موهای نواربسته) و دیگری ایندرا (Indra – با تاج صاف و ساده) است؛ دو ایزد و محافظ کیهانی که در روایات بودائی نیز نقش مهمی در تأیید مقام معنوی بودا دارند.

در پائین پیکره، دو چهره زانو زده، با حالت احترام و تسلیم دیده می شوند که احتمالاً نماد فداکاران و رهروان بودا استند؛ افرادی که از آموزههای او پیروی کرده و در برابر حقیقت زانو زده اند.

این مجسمه شاهکاری از هنر بودائی-هِلِنیِ گندهارا در قرن سوم میلادی است که تلفیقی از هنر یونانی آریائی با مفاهیم عمیق بودائی را نشان می دهد. این اثر، که در کاوشهای باستان شناسی از صومعهٔ پیتاوه در ولایت کاپیسا، مرکز فرهنگی گندهارا در افغانستان فعلی ( آریانای کهن)، کشف شده، امروزه در مجموعهٔ موزیم گیمه (Musée Guimet) در پاریس، فرانسه نگهداری می شود.