سکه طلایی آزادخان افغان؛ ضرب اصفهان

سکه زرین تأریخی، که در ذیل تصویر آنرا ملاحظه مینماید، متعلق به آزادخان افغان، یکی از فرماندهان برجسته دوران افشاریه و از شخصیتهای مهم سیاسی-نظامی قرن ۱۸ میلادی است. این سکه در شهر اصفهان، در سرزمین پارس (ایران کنونی) ضرب شده و دارای سجع شاعرانه و شعارگونه ئی است که بر هویت و پیام سیاسی آن تأکید دارد:

سجع سکه:

تا آزاد در جهان باشد

سکه اش صاحب الزمان باشد

عبارت یادشده نه تنها بازی زبانی بین نام "آزاد" و مفهوم "آزادی" دارد، بلکه با یادکرد از «صاحب الزمان» (که در فرهنگ شیعی دلالتی بر مشروعیت دینی دارد)، تلاشی در راستای تثبیت مقام و نفوذ آزادخان در فضای متشنج سیاسی عصر افشاریه و زندیه تلقی می شود.

آزادخان افغان (متوفی ۱۱۹۵ هجری / ۱۷۸۱ میلادی) منسوب به قوم  (غلزائیان - پشتون)، یکی از فرماندهان ارشد سپاه نادرشاه افشار  متولد منطقه ابیورد خراسان بزرگ " ترکمنستان فعلی" بود، که پس از قتل نادرشاه، در دورهٔ بحران سیاسی سرزمین پارس به عنوان یکی از مدعیان قدرت در سرزمینهای غربی و جنوبی خراسان بزرگ و "  در ایران فعلی " ظاهر شد. او در اواسط قرن هجدهم میلادی، در بخش هائی از فارس، اصفهان، آذربایجان و همدان قدرت را در دست گرفت و در تلاش برای بنیان گذاری یک حکومت مستقل بود، اما در نهایت قدرت را به کریم خان زند واگذار کرد.

آزادخان از معدود رهبران خراسانی بود که در تأریخ ایران فعلی پس از  سلسله حکومت هوتکیان قندهار، موفق به ضرب سکه و اعمال حاکمیت واقعی در منطقه ئی از قلمرو سرزمین پارس " ایران فعلی"  گردید.

 بنابرین، سکهٔ آزادخان نه تنها یک مدرک numismatic (سکه شناسی) از دوره ئی پرتلاطم در تأریخ سرزمین پارس است، بلکه گواهی بر نفوذ کوتاه مدت اما تأریخی یکی از فرماندهان خراسان بزرگ  در قلب سرزمین پارس " ایران فعلی" می باشد. شعار نقش بسته بر این سکه، نمادی از ادعای مشروعیت، استقلال و تلاش برای حفظ هویت در دوران آشفته پس از  سلسله حکومت افشاریان است.

منابع و مستندات:

1. Minorsky, V., The Afghan Occupation of Persia, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 1943.

2. Encyclopædia Iranica, s.v. "Āzād Khan Afghan"

www.iranicaonline.org/articles/azad-khan-afghan

3. Lambton, A.K.S., Landlord and Peasant in Persia, Oxford University Press, 1953.

4. محمدکاظم مروی، عالم آرای نادری، تصحیح محمدامین ریاحی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۶.

5. احمد کسروی، تأریخ پانصد ساله خوزستان، انتشارات امیرکبیر، تهران.