زیورآلات و شواهد آرامگاه شماره (۴) سایت باستانی طلا تپه، با انتساب احتمالی به هرایوس کوشانی

در میان شش گور کشف شده در سایت باستانی طلا تپه واقع در ولایت جوزجان در شمال افغانستان امروزی، آرامگاه شماره (۴) از اهمیت ویژه ئی برخوردار است. این آرامگاه، که در بلندترین نقطه محوطه قرار دارد، تنها گوری است که در آن بقایای جسد یک مرد اشرافی با قامت تقریباً بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتی متر، کشف شده است. جهت قرارگیری جسد به گونه ئی بوده که سر آن رو به شمال قرار داشته است.

در جریان کاوشهای باستان شناسی طی سالهای ۱۹۷۸ تا ۱۹۷۹ میلادی توسط هیأت باستان شناسی اتحاد شوروی، این قبر و اشیای همراه آن به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفت. بر پایه گزارش ها، فرد مدفون در این آرامگاه دارای لباس هائی محلی و گشاد بوده و هنگام دفن، پیراهن و چکمه هایش روی شلوارش پوشیده شده بوده اند.

در زیر سر این فرد، یک ظرف زرین به سبک پاترا (Patera)، که با نقوش کلاسیک یونانی قلمکاری شده، قرار داشته است. چنین ظرف هائی در سنت یونانی–رومی، نماد قدرت و مقام بالا تلقی می شده اند. افزون بر آن، اشیای زیر نیز در این گور کشف شده اند:

- یک قبضه خنجر با دسته و غلاف طلائی، منبت کاری شده با نگینهای فیروزه؛

- یک غلاف دیگر تزئین شده با نشانهای صلیب شکسته یا «سواستیکا»؛

- حلقه کمربند طلائی بافته شده، همراه با ۹ گل نشان حاوی نقش هائی از پلنگ؛

- یک جفت سگک پلت مانند، با تصاویر پلنگ، که مخصوص بوتهای چرمی صاحب قبر بوده است.

- گردنبند طلائی، مزین به نقش برجستۀ (کمیو) چهرۀ یک مرد با کلاه خود جنگی؛

- درخت زرینی تزئین شده با مروارید؛

- تندیس کوچک طلائی به شکل قوچ کوهی (Gold Ram)؛

- یک جفت سگک طلائی مخصوص چکمه، با نگارۀ یک شخصیت اسطوره ئی سوار بر ارابه ئی که توسط دو اژدها کشیده می شود، همراه با نگینهای فیروزه ئی.

بنابرین گفته میتوانیم، که وجود چنین زیورآلاتی با ارزش، به همراه سلاحهای تشریفاتی، نشانه ئی روشن از جایگاه بلند صاحب آرامگاه در ساختار قدرت نظامی و اشرافی آن زمان بوده است.

 همچنان بر پایه تحلیلهای باستان شناسی، قدمت این آرامگاه به حدود اواخر سدۀ نخست پیش از میلاد تا اوایل سدۀ نخست میلادی می رسد؛ یعنی به دورۀ گذار از حکومت یونانیان باختری به آغاز سلطه کوشانیان بر سرزمین آریانای کهن (افغانستان امروزی).

با توجه به ترکیب نشانههای فرهنگی–نظامی، ارزش زیورآلات، قدمت آثار، و محل دفن، شماری از پژوهشگران این احتمال را مطرح کرده اند که آرامگاه مزبور، متعلق به هرایوس (Heraios)، نخستین حاکم شناخته شده در دودمان کوشانی باشد. هرایوس، که احتمالاً در فاصله ( ۱ تا ۳۰ میلادی)  در قدرت بوده، در اواخر دوره یونانیان باختری، ممکن است به عنوان یک سردار یا حاکم محلی دارای نفوذ قابل ملاحظه بوده و سپس بنیان گذار اقتدار سیاسی کوشانیان در منطقه شده باشد.