پښتانه يو لوی قوم دی چه په جنوبي او مرکزي اسیا کي ژوند کوي . جمله شمير یي پنځه څلوېښت میلیونه ته رسیږي چي له هغې جملې نه یې ۱۶ میلیونه په افغانستان کي ژوند کوي . دافغانستان د نفوسو په پرتله یي شمېر له ۵۰ نه تر ۶۰ سلنه پوري رسیږي . (دقیقه احصائیه مالومه نه ده .)
د پښتنو د استوګني سیمي :
د پښتنو زيات شمیر تقريباً ۲۶ ميليونه د پاکستان په خيبر پښتونخوا او بلوچستان کي ژوند کوي . د پښتنو کلتوري او ژبني شريکي سیمي »پښتونخوا« په۱۸۹۳کی د انګريز دمستعمرې د سياست له مخي ویشل شوي چه دغه د وېش ليکی ته د »ډورند کرښه« وايي . يو لږ شمير پښتانه په استرالیا ، افريقا او جنوبی امريکا کي ژوند کوي . په تيرو درې لسیزو کي د افغانستان د کورنۍ جګړو له امله زیات افغانان اروپا ، امريکا او استرالیا ته مهاجر شول . اوس په انګلستان کی۸۸۰۰۰کورنۍ ، په المان کي۱۰۰۰۰۰کورنۍ اوپه فرانسه کي۵۰۰۰۰کورنۍ ژوند کوي .
د پښتون نوم :
د افغان نوم نن ورځ د پښتون لپاره ډير کم کارول کیږي . دا ځکه چه د افغانستان ټولواتباعو ته افغان ويل کيږي . له همدې کبله د افغان کليمه د پښتون پر قوم دلالت نه کوي ، او هم پښتانه پخپله د قوم په اړه د افغان نوم نه خوښوي او غواړي چي پښتون وبلل شي . په هندوستان او د پاکستان د پنجاب په برخو کي پښتون ته پټان وایي ،چي دا نوم هم پښتانه نه خوښوي . د پښتون نوم د پکتيان له لغات نه سرچینه اخلي چي په نني پکتیا او پکتيکا پوري تړاو ور کول کيږي . د پښتون نوم د لمړي ځل لپاره په اراکوزیا کي چه نن ورځ کندهار نوميږي منځ ته راغلی دی .
د پښتنو سر چينه :
د پښتنو سرچينه مالومه نده . داسي یو کتبي یا لیکل شوې سر چينه شتون نلري چي دهغه له مخي د پښتون سر چینه ثبوت شي . د پښتنو په اړه زیاتي پلټني شوي دي . داسي اټکل کيږي چي پښتانه له يفتليانو نه سر چینه اخلي . يفتلیانو په خپله زمانه کي د ايران ختيځ خواوي اود هندوستان لمړۍ نيمايي د افغانستان په ګډون تر ولکې لاندي راوستلي وه . د یوه روسي پلټونکي »ګانکوسکي« د پلټنو له مخي دابدالي قوم د »يفتالي« کليمې نه سرچینه اخلي .
کوم وخت چي یفتليانو ته د ساسانیانو مشر خسرو په بخارا اوهندوکش کي ماته ورکړه
له دغه نېټې نه د یفتلیانو او همدا شان دپښتنو تاريخ ورک شوی دی . نو ځکه د پښتنو نوم په یفتلیانو پوری تړاو ور کول کیږی .
بعضی پښتانه ادعا کوي چي دوی داسرا ئيلو په هغه لسمه خټه پوري تړاو نيسي کومه چي ورکه شوې ده . بارکزي ، اسماعيل خيل او يوسفزي خپل خټین نومونه په عبرياني ژبه کي (دیهودیانو ژبه) په بارک ، اسماعیل او يوسف پوري تړي . دپښتنو سرچينه د اسرائیلو په اړه په »مخزن افغاني« کي دقيق تشريح شوي دي .
د پښتنو کلتور:
د پښتنو زیاته برخه سني مذهبه دي او ټولنیز ژوند يي پر قومونو او پښتونولي ولاړ دی . پښتانه په عام ولس پوري ځان تړل نه غواړي او قومونو ته زيات اهميت ورکوي . هر پښتون د خپل قوم پر اړخ ولاړ دی او نور قومونه پردي بولي . له همدې کبله د نولسمي پيړۍ تر پایه دراني او غلجي يو له بله دښمنان وه . ددوی پخلاینه د شلمي پیړۍ په پیل کي منځ ته راغله .
د پښتنو خویونه :
پښتانه لکه څنګه چي په نړۍ کي ځانګړي قوم دي ، په همدي ترتیب یې خویونه او رواجونه هم ځانګړي دي . دپښتنو خویونو،عاداتو او رواجونو ته پښتونولي ویل کیږي .
پښتونولي :
پښتونولي د پښتنو د خویونو ،عاداتو او رواجونو نه یوه مجموعه ده چه پښتانه زيات اهميت ورکوي . پښتونولي نه يواځي په پښتنو کي بلکه په ټوله نړۍ کي د پښتنو د سپیڅلو رواجونه په نامه شهرت لري . په پښتونولي کي دا لاندي رواجونه شامل دي :
»» بدل ( دهر بد کار په بدل کی جرمانه ورکول )
»» ميلمستیا (ميلمه پالنه که څه هم ميلمه لوی دښمن وی )
»» کورنۍ ( د ژوند په هر پړاو کي د کورنۍ او ښځي ساتل)
»» ننواتی ( پښتون باید ددښمن ننواتي ومني اوهغه ته د ژوند په هر پړاو کي پنا ورکړي)
»» جرګه ( د پښتنو یوه ټولنه ده چي د یوې خاصي موخي لپاره راټولیږي )
»» غیرتمند ( هغه څوک دی چي زړه ور وي ،ښه خویونه ولري ، سخاوت او مېړانه ولري )
»» ننګ ( هغه افتخار ، غیرت او مېړاني ته ویل کیږي چي د کورنۍ سر په لوړ وي )
»» شرم ( څوک چي حیا ولري ،سپکو سپورو نه ځان ژغوري او ښه اخلاق ثابت کړي )
»» ناموس (هغه څه دي چي خپله میرمن له هرو ناخوالو نه وساتي او د هغې هیڅ سر ښندني نه دریغ ونه کړي ) په ساتنه کي
د پښتنو ژبه:
د پښتنو ژبي ته پښتو ویل کیږي . د ا ژبه دختيځ ايران د ژبونه يوه ژبه ده چي داوسني ايراني ژبي نه توپیر لري . دتاريخ په بهير کي په پښتوژبه کي زیات بدلونونه راغلي دي . څنګه چی پښتو یواځی د پښتنو ژبه ده او نور قومونه پدي ژبه خبري نه کوي نو ځکه دا ژبه په پښتنو پوري تړاو لري او دايران د ژبنی کلتور نه پرې کړې تلقي کيږي . که څه هم پښتو ژبه له تاريخي اړخ نه په ایراني ژبي پوري تړل کيږي ، خو زيات تړاو يي په هندوستاني او اردو ژبه کي ليدل کيږي . ددې ما نا داده چه پښتو ژبه زیات په هندوستاني ژبو پوري ارتباط نيسي .
د پښتنو قومونه :
پښتانه په عمومي ډول پر زیاتو ښاخونو ویشل کیږي چي هر ښاخ یې په زړه پوري کیسې لري چي دلته د ټولو کیسو لیکل ممکن نه دی ، خو »ټول افغانستان« وېبپاڼه زیار باسي ،ټوله قومونه یاد کړي او د هر قوم په اړه لنډ مالومات وړاندي کړي . که کوم محترم لوستونکئ د کوم ځانګړي قوم په اړه پوره مالومات وغواړي ، هیله کیږي چي د »ټول افغانستان« وېبپاڼی سره په برېښنا لیک کي اړیکي ونیسي او خپل د خوښي قوم یاد کړي . ددې وېبپاڼي پښتو څانګه به هرو مرو هغوی ته پوره مالومات ولیږي .
د پښتنو قومونه دادي :
طوطاخیل | ۱۰۷ | دو تاني | ۷۱ | پوپلزي | ۳۶ | ابدالي | ۱ |
علي خیل | ۱۰۸ | دوړ | ۷۲ | ترکاڼي | ۳۷ | ابراهیم خیل | ۲ |
عمر خیل | ۱۰۹ | دولت خیل | ۷۳ | تره خیل | ۳۸ | اپریدي | ۳ |
عیسي خیل | ۱۱۰ | دولت زي | ۷۴ | ترکي | ۳۹ | اتمانخیل | ۴ |
غلجي | ۱۱۱ | دینار خیل | ۷۵ | ترین | ۴۰ | اتمانزی | ۵ |
غرغښت | ۱۱۲ | رتن زي | ۷۶ | تڼي | ۴۱ | اټوال | ۶ |
غرشین | ۱۱۳ | رڅړ | ۷۷ | توخي | ۴۲ | احمدزي | ۷ |
غوریا خیل | ۱۱۴ | زاخیل | ۷۸ | توري | ۴۳ | اڅکزي | ۸ |
کاسي | ۱۱۵ | زمښت | ۷۹ | جبارخیل | ۴۴ | ادریمزي | ۹ |
کاکازي | ۱۱۶ | زیرک | ۸۰ | جدون | ۴۵ | ادوزي | ۱۰ |
کاکړ | ۱۱۷ | زیرماني | ۸۱ | جلال زي | ۴۶ | ادین خیل | ۱۱ |
قلندرخیل | ۱۱۸ | زیړاني | ۸۲ | جلواڼي | ۴۷ | اسماعیل خیل | ۱۲ |
قوال خیل | ۱۱۹ | ساپي | ۸۳ | جمړیاني | ۴۸ | اسحق زي | ۱۳ |
کړوخیل | ۱۲۰ | سالار زي | ۸۴ | ځاځي | ۴۹ | اکاخيل | ۱۴ |
کرلاڼي | ۱۲۱ | سهاک | ۸۵ | ځدراڼ | ۵۰ | الیاس خیل | ۱۵ |
کسایي | ۱۲۲ | ستانکزي | ۸۶ | څولیزي | ۵۱ | امرخیل | ۱۶ |
کوټي | ۱۲۳ | ستانيزي | ۸۷ | څينزي | ۵۲ | اوریا خیل | ۱۷ |
کورم خیل | ۱۲۴ | ستوریاني | ۸۹ | حسین خیل | ۵۳ | الکوزي | ۱۸ |
ګاړي | ۱۲۵ | سدوزي | ۹۰ | خاښي خیل | ۵۴ | علي زي | ۱۹ |
ګبري | ۱۲۶ | سرکاڼي | ۹۱ | خاکواني | ۵۵ | اندړ | ۲۰ |
ګګیاڼي | ۱۲۷ | شیرواڼي | ۹۲ | خټک | ۵۶ | اورکزي | ۲۱ |
ګنډه پور | ۱۲۸ | سريپال | ۹۳ | خدوزي | ۵۷ | اورمړ | ۲۲ |
ګوربز | ۱۲۹ | سر بڼي | ۹۴ | خرڅین | ۵۸ | بابړ | ۲۳ |
لالي وزیر | ۱۳۰ | سلطانخیل(غلځي) | ۹۵ | خروټي | ۵۹ | بابیان (بابي) | ۲۴ |
لواڼي | ۱۳۱ | سلطانخیل(نیازي) | ۹۶ | خلیل | ۶۰ | بړیڅ | ۲۵ |
لودي | ۱۳۲ | سلیمانخیل | ۹۷ | خوږیاني | ۶۱ | بنګښ | ۲۶ |
لودین | ۱۳۳ | سنټیا | ۹۸ | خوندي | ۶۲ | بنوڅي | ۲۷ |
ماکو | ۱۳۴ | سنځر خیل | ۹۹ | خیسوري | ۶۳ | بېټني | ۲۸ |
مومند | ۱۳۵ | سوري | ۱۰۰ | خیشکي | ۶۴ | بابکر خیل | ۲۹ |
هوتک | ۱۳۶ | سادات (سیدان) | ۱۰۱ | داودزي | ۶۵ | بختیار | ۳۰ |
نورزي | ۱۳۷ | شلماني | ۱۰۲ | داوي | ۶۶ | څمکني | ۳۱ |
محمد زي | ۱۳۸ | شملزي | ۱۰۳ | درمان | ۶۷ | فرملي | ۳۲ |
نیازي | ۱۳۹ | شیتک | ۱۰۴ | دري کوټي | ۶۸ | پړبه | ۳۳ |
وزیر | ۱۴۰ | شیراڼي | ۱۰۵ | دله زاک | ۶۹ | پړانګیان | ۳۴ |
سواتي | ۱۴۱ | شینواري | ۱۰۶ | دستو خیل | ۷۰ | پ |
