لوح طلایی با تصویر موبد زرتشتی در حال حمل شاخههای بَرسُم – از گنجینه اَکسوس (آمو دریا)
این پلاک طلائی برجسته کاری شده، یکی از آثار شاخص مجموعه ٔ تأریخی مشهور به گنجینهٔ اَکسوس (Oxus Treasure) است. این گنجینه شامل حدود ۱۸۰ قطعهٔ طلا، نقره، جواهر و سکههای باستانی بوده که در حدود سال ۱۸۸۰ میلادی، احتمالاً از یک معبد در روستای «تخت قباد» در نزدیکی مرز تاجیکستان و افغانستان و در کرانهٔ رود آمو (اَکسوس) کشف شد.
بر اساس گزارشهای تأریخی، این آثار هنگام انتقال به هند بریتانیائی، در مسیر مورد حملهٔ راهزنان قرار گرفت، اما بخش بزرگی از آن توسط یک افسر بریتانیائی بنام برتون در شرق کابل مرکز افغانستان ضبط و سپس به بریتانیا منتقل گردید.امروزه، بخش عمدهٔ این گنجینه در موزیم بریتانیا و موزیم ویکتوریا و آلبرت نگهداری می شود.
در این اثر، یک روحانی زرتشتی (موبد) به تصویر کشیده شده است که پوششی ویژه شامل کلاه بلند و به عقب خمیدهٔ باختری بر سر و خنجری بر کمر دارد. این نوع کلاه در نگاره ها و سکههای دوران یونانی–باختری نیز دیده می شود و نشانگر جایگاه رسمی و آئینی شخص است.
همچنان موبد، بر خلاف انتظار رایج امروز، در کمر خود خنجر و یا شمشیر کوتاهی بسته است. چنین سلاحی در آن دوران برای افراد بلندپایه – حتی روحانیون – نماد مقام، توان دفاع شخصی و اقتدار مذهبی–سیاسی بود؛ زیرا موبدان در ساختار قدرت باختری–یونانی، نه تنها رهبران مذهبی بلکه مشاوران و گاه همراهان شاهان در کارزارها بودند.
موبد در دست خود دسته ئی شاخهٔ بَرسُم (barsom) حمل می کند؛ ابزاری آئینی که در مراسم زرتشتی برای تقدیس و نیایش استفاده می شد. طبق سنت، پیش از اجرای آئین، شاخه ها در عصارهٔ گیاه سوما/هُومَ (Haoma) آغشته می گردید و سپس شیرهٔ مقدس بر آتش فروزان در مجمر ریخته می شد تا شعلهٔ آن فزونی گیرد. دقیقی بلخی در گشتاسپ نامه به این آئین چنین اشاره می کند:
برافروختم آتش زردهشت
که با مجمر آورده بد از بهشت
و نیز:
یکی مجمر آتش بیآورد باز
بگفت از بهشت آوریدم فراز
با توجه به شواهد هنری و تأریخی، از جمله وجود پیکرههای برهنه و زیورآلات با سبک یونانی–باختری در این گنجینه، بیشتر پژوهشگران بر این باورند که این اثر به دوران سلطنت دیودوتوس یکم، نخستین پادشاه یونانی–باختری (ح. ۲۳۵ تا ۲۰۰ پ.م) تعلق دارد. در آن زمان، شهر بلخ مرکز سیاسی و مذهبی این پادشاهی بود و آئین زرتشتی در کنار فرهنگ یونانی–باختری رواج داشت.