سکه‌های دراخم «ناپکی ملکا» – بازمانده‌های شاهان نیزک از دودمان یفتلی (هفتالی)

این سکههای فلزی، که به سبک دراخم و از آلیاژ نقره و مس ضرب شده اند، مربوط به سلسله شاهان نیزک ها استند که بر کابل، غزنه، گندهارا و بگرام (کاپیسا) فرمانروائی داشتند. در کتیبههای این سکه ها، نام «ناپکی ملکا» (Napki Malka) دیده می شود که به نظر می رسد بیشتر یک عنوان سلطنتی یا افتخاری بوده باشد تا نام یک شاه مشخص.

حکومت نیزک ها از حدود سالهای ۴۶۰ تا ۵۶۰ میلادی در منطقهٔ شرقی سرزمین آریانا (افغانستان امروزی) مستقر بود و مرکز اصلی آنان در کاپیسا (بگرام) قرار داشت. دو ضرابخانهٔ مهم آنان در باختر (بلخ) و کابل فعال بوده اند.

هر دو سکه دارای تصویر نیم رخ شاه با تاجی شاخ مانند، بلند و پیچیده اند. این تاج شعله مانند، نماد سلطنت و ارتباط با خورشید یا قدرت آسمانی است، که تأثیراتی از سنت های  یفتلی و حتی کوشانی در آن دیده 

جواهرات برجسته در تصویر، نشانهٔ جایگاه اشرافی و شکوه سلطنتی استند و ریشه در فرهنگ شاهان کوشانی و یفتلی دارند.

در نسخهٔ دوم، در بالای سر شاه، یک ستارهٔ هشت پَر یا خورشید دیده می شود که نمایانگر قدرت ایزدی یا آسمانی شاه است. این گونه نمادها، در سکههای سغدی و یفتلی نیز متداول بوده اند.

در سمت راست تصویر شاه، واژهٔ «ناپکی ملکا» با خطی متأثر از پهلوی نوشته شده است که ترجمهٔ آن به صورت تقریبی «شاه ناپکی» یا «پادشاه ناپک» است. برخی محققان این نام را به معنای «شاه ناپاک» (از نگاه دینی زرتشتیان) تفسیر کرده اند، اما دیدگاه غالب آن را نام قومی یا عنوان سیاسی می داند.

گفتنیست، که نیزک ها بخشی از بازماندگان قدرت یفتلیان (هفتالی ها) بودند که پس از تضعیف امپراتوری یفتلی توسط ساسانیان و ترکان غربی، قدرت محلی را در مناطق شرقی همچنان حفظ کردند. سکههای آنان پیوندی میان سنت کوشانی-یفتلی و ساسانی محسوب می شوند و گواه روشنی از استقلال نسبی سیاسی و فرهنگی در کابل و باختر در قرن پنجم و ششم میلادی به شمار می آیند.

 منابع معتبر:

Göbl, Robert. "Dokumente zur Geschichte der Iranischen Hunnen" (1967)

Joe Cribb. "The Early Kushan Kings: New Evidence for Chronology" (Journal of the Oriental Numismatic Society)

Michael Alram. "Nomads on the Silk Road" (Austrian Academy of Sciences, 2017)