جعبهٔ طلایی-برنزی کنیشکا و استخوانهای بودا
جعبهٔ کنیشکا، یکی از آثار برجستهٔ هنر مذهبی دوران امپراتوری کوشانی است که در سال ۱۲۷ میلادی ساخته شده و به لحاظ هنری، مذهبی و تأریخی از اهمیت بسیار بالائی برخوردار است. این جعبهٔ طلائی و برنزی با ابعاد تقریبی ۷٫۵ × ۴٫۳ اینچ، در جریان حفاریهای سالهای ۱۹۰۸–۱۹۰۹ میلادی از زیر استوپای سلطنتی کنیشکا در محوطه ئی به نام " شاه جی کی دهری" ، در حومه شهر پیشاور، پایتخت زمستانی کوشانیان، کشف شد.
روی درپوش این جعبه، نقش برجسته ئی از بودا نشسته بر گل نیلوفر آبی دیده می شود که در دو سوی او دو ایزد بزرگ آئین ودائی، یعنی برهما (خدای خالق) و ایندرا (خدای آسمان ها و نبرد) قرار دارند. در بخش پائینی، تصویر کنیشکا بزرگ، پادشاه مقتدر کوشانی، حک شده که نشان دهنده حمایت رسمی او از آئین بودا و تثبیت آن در سرزمینهای آریائی ها است.
بر درِ جعبه، پنج غاز در حال پرواز (Hamsa) دیده می شود که نماد رهائی از چرخه تولد و مرگ (سامسارا) استند و برخی از آن ها تاج پیروزی در منقار دارند. بدنه جعبه، پادشاه کوشانی را در میان خدای خورشید و خدای ماه نشان می دهد که هر دو از ایزدان کهن آریائیهای باستان به شمار می روند. این تصویر، هم زیستی باورهای بودائی، ودائی و آریائی را در فضای فرهنگی آن دوره به خوبی بازتاب می دهد.
بر روی جعبه، کتیبه ئی به زبان خروشتی حک شده است که وقف این جعبه و نقش هنرمند سازنده اش را بیان می کند. متن خروشتی این کتیبه به شرح زیر است:
(mahara)jasa kanishkasa kanishka-pure nagare aya gadha-karae deya-dharme sarva-satvana hita-suhartha bhavatu mahasenasa sagharaki dasa agisala nava-karmi anakanishkasa vihare mahasenasa sangharame
ترجمه این متن:
«در شهر کنیشکاپورا، این جعبهٔ عطر، هدیه ئی مذهبی از سوی مهاراجا کنیشکا است. باشد که برای رفاه و خوشبختی همه موجودات زنده باشد. آگیسالا، خدمتگزار و سرپرست ساخت وساز در ویرهارای کنیشکا در صومعهٔ ماهاسنا، آن را ساخته است.»
این کتیبه نشان دهندهٔ وقف جعبه به عنوان یک اثر مقدس و نقش هنرمند یونانی به نام آگیسالا در ساخت آن است.
البته بر اساس روایتهای همراه با این کشف، گفته می شود که درون این جعبه، سه قطعه استخوان بودا نگهداری می شده است، که امروزه در شهر ماندالای در کشور برما (میانمار امروزی) حفظ می شوند.
نسخهٔ اصلی این جعبه، هم اکنون در موزه شهر پیشاور نگهداری می شود و یکی از قدیمی ترین آثار طلائی-مذهبی مرتبط با بودا در جهان به شمار می آید.