دیگ «هفت جوش» در مسجد جامع هرات؛ شاهکاری از هنر فلزکاری دوره آل کرت

دیگ بزرگ و نفیس موسوم به «هفت جوش»، که امروزه در مسجد جامع هرات " افغانستان"  نگهداری می شود، از مهم ترین نمونههای هنر فلزکاری سده هشتم هجری و یادگاری ارزشمند از دوران حکومت آل کرت (غوریان هرات) است. این اثر در سال ۷۷۶ هجری قمری (۱۳۷۴ میلادی) ساخته شده و در ضلع شرقی صفه مسجد جامع هرات نصب گردیده است.

بر پایه کتیبه موجود، این دیگ به دستور شخصی با نام «سلطان محمد بن محمد بن کرت» و به همت فردی به نام محمد بن علی، توسط استادکاری به نام حسن بن علی ساخته شده است. با این حال، بر اساس منابع تأریخی مانند تأریخ هرات و روضه الصفاء، در آن دوره سلطنت با «غیاث الدین پیر حسین بن معزالدین» از آل کرت بوده است و نام این «سلطان محمد» در دیگر اسناد شناخته نشده، که موجب ابهام در هویت واقعی سفارش دهنده شده است.

این دیگ از ترکیب هفت فلز (برنج، آهن، نقره، چدن، مس، سرب و ظاهراً آلومینیوم) ساخته شده که وجود آلومینیوم به عنوان ماده شناخته شده صنعتی در آن زمان محل تردید پژوهشی است. قطر دیگ ۹۴ سانتی متر و عمق آن یک متر است و لبه ئی به عرض حدود ۲۰ سانتی متر دارد که با اسامی مبارکه «الله» (ج) و «محمد» (ص) به خطی زیبا مزین شده است. بر این لبه، دوازده جای مخصوص برای قرار دادن گیلاس طراحی شده که احتمالاً در مراسم مذهبی همچون عیدین، برای توزیع شربت میان نمازگزاران به کار می رفته است.

دیگ از شش قطعه بزرگ ساخته و با دستههای فلزی سنگین برای جابه جائی مجهز شده است. سطح بیرونی آن با نقوش اسلیمی (گل و بته) و آیاتی از قرآن کریم با موضوع نوشیدن، زینت یافته که به اثر جنبه تقدس و زیبائی بخشیده است.

این دیگ از نظر ترکیب تکنیکهای ریخته گری، حکاکی، زیبائی شناسی و کارکرد مذهبی، یکی از برجسته ترین آثار فلزی دوره اسلامی در خراسان بزرگ محسوب می شود.