سن حضرت عایشه رض
معمولاً در ثبت تاریخ، به جهت سیطره حکام بر مورخان یا خود فروخته بودن برخی از آنان، علیه مخالفان حکومت اجحاف های صورت گرفته است و در مقابل از حکام و دوستان و همفکران آنها تعریفات و تمجیدهای در حد افراط شده است که با روبرو شدن با برخی تناقضات در روایتهای تاریخی که راهی برای توجیه آنها نیست به این حقیقت میتوان پیبرد.
یکی از این موارد، سن حضرت عایشه (رض) به هنگام ازدواج با پیامبر (ص) است که برخی از نقلیات تاریخی، اصرار بر کم نشان دادن سن حضرت عایشه (رض) به هنگام ازدواج با پیامبر(ص) دارند در حالی که با برخی از روایاتی که در خود این کتاب ها آمده و میتوان از آنها سن عایشه را حدس زد سازگاری ندارد علاوه بر این روایات و گزارش های فراوانی که در کتب مختلف آمده اجماع بر خلاف نقلیات مذکور دارد.
متاسفانه این موضوع باعث بعضی از سوء استفاده کننده گان پیامبر (ص) را فردی شهوتران معرفی کنند، در این مجال سعی کرده ایم با مراجعه به متون تاریخی این مساله را بررسی کنیم.
این مساله قبلاً توسط شیخ جعفر مرتضی العاملی در رسالۀ مجزا به نام «کتاب حدیث الافک» و همچنین در کتاب «الصحیح من سیره النبی الاعظم» بررسی شده و ایشان به این نتیجه رسیده است که حضرت عایشه (رض) در وقت ازدواج حدود هیجده سال سن داشته است و جناب آقای نیکنام عربشاهی هم در «تاریخ صحیح اسلام» (1)، به این موضوع پرداخته انده؛ جدیداً نیز تاریخدان مشهور عربستان سعودی، «استاد سهیله زین العابدین حماد» اعلان کرد که: «بنابر محاسبات تاریخی سن حضرت عایشه (رض) بنت ابی بکر، ۱۰ سال کوچکتر از خواهرش اسماء بوده لذا بنابر قول ترجیحی، او در سن ۱۹ سالگی با حضرت محمد(ص) ازدواج کرده است».(2)
شکی نیست که برای یافتن سن حضرت عایشه (رض) به هنگام ازدواج، نخست باید سال ازدواج مشخص شود تا سن عایشه بدست آید، طبق منابع تاریخی، پيامبر اكرم (ص) پس از خدیجه (رض) با سوده بنت زمعه ازدواج كرده (3) و تا چهار سال همسر ديگرى اختيار نكرده است.(4) که در برخی از روایات، فاصله میان وفات حضرت خدیجه (رض) و ازدواج با حضرت عایشه (رض) سه سال ذکر شده است.(5) و برخی از روایات این تاریخ را تاریخ عقد ایشان دانسته اند و سال ازدواج را دوم هجرت ذکر کرده اند.(6)،(7)
جمع بندی این اقوال این است که بگوئیم حضرت خدیجه (رض) در سال دهم هجری وفات نمود و پیامبر(ص) پس از ایشان با سوده ازدواج کردند و سال قبل از هجرت حضرت عایشه (رض) را به عقد خود در آورده سپس در سال دوم هجرت او را به خانه خود برده اند.
اینک با مراجعه به اسناد تاریخی و با استفاده از روایاتی که می توان از آنها سن حضرت عایشه (رض) را به هنگام ازدواج با رسول الله (ص) حدس زد، پرده از حقیقت آن برمیداریم.
از چند طریق می توان سن حضرت عایشه (رض) را بدست آورد:
محاسبه سن عایشه با استفاده از سال ایمان او طبق منابع تاریخی حضرت عایشه (رض) در سه سال اول بعثت که هنوز دعوت علنی نشده بود اسلام آورد (8) و وی در آن هنگام صغیره بود.(9)
در نتیجه چون در اسلام آوردن، لازم است فرد حداقل 7، 8 سال داشته باشد، زیرا اهل سنت حضرت علی (ع) را در هنگامی اسلام آوردن، که ده تا سیزده سال ذکر شده، صغیر دانسته اند و یادآور شده اند که حضرت در این هنگام «رجل» نبود لذا اسلام او قبول نیست، حال دربارة حضرت عایشه (رض) هم می بایست طوری سخن گفت که معقول باشد؛ یعنی سنش به اندازه ئی باشد که بتواند اسلام بیآورد، اگرچه کم تر از سن بلوغ باشد. چون بلوغ دختران نه سال است، ایشان در هنگام پذیرش اسلام مثلاً باید هفت ساله بوده باشد، حال اگر حضرت عایشه (رض) در سال سوم از سه ساله اول رسالت رسول (ص) هم ایمان آورده باشد و در آن هنگام هفت ساله بوده باشد به هنگام عقد ازدواج با پیامبر صلی الله علیه و آله، حداقل ۱۷ سال داشته و حداقل در ۱۹ سالگی به خانه ایشان رفته است.
جالب اینکه اگر قول مشهور را در ازدواج حضرت عایشه (رض) بپذیریم که معتقد است وی در هفت سالگی با رسول (ص) ازدواج کرده است وی در سه سال اول بعثت هنوز به دنیا نیآمده بود تا چه برسد به اینکه به پیامبر(ص) ایمان بیآورد؟! و این خود دلیلی بر بطلان آن نظریه میباشد.
محاسبه سن حضرت عایشه (رض) از طریق محاسبه سن خواهر او اسماء یکی از مسائلی که سن دقیق حضرت عایشه را در هنگام ازدواج با رسول خدا به اثبات میرساند، مقایسه سن او با سن خواهرش اسماء بنت أبی بکر است.
روایات تاریخی حکایت از این دارد که أسماء دختر ابی بکر و همسر زبیر بن عوام (10)، ۲۷ سال قبل از هجرت متولد شده (11) و ۱۰ سال از حضرت عایشه بزرگتر بوده (12) و در سن ۱۰۰ سالگی (13) بسال ۷۳ هجری (14) در مکه (15) از دنیا رفته است.
در نتیجه حضرت عایشه ۱۷ سال قبل از هجرت متولد شده پس به هنگام عقد ازدواج با رسول الله حدود ۱۷ سال و در ۱۹ سالگی به خانه ایشان رفته است.
تخمین سن حضرت عایشه از طریق نامزدی که قبل از ازدواج با پیامبر صلی الله علیه و آله داشته است
در نتیجه طبق آنچه از این روایت بر می آید عایشه هشت سال قبل از نامزدی با پیامبر صلی الله علیه و آله، آماده ازدواج بوده است. که اگر عایشه در آن زمان حداقل 9 سال سن داشته باشد به هنگام عقد ازدواج با رسول الله صلی الله علیه و آله حداقل17 سال سن داشته و حداقل در 19 سالگی به خانه ایشان رفته است.
محاسبه سن عایشه در هنگام ازدواج، از طریق سن او در سال وفاتش
مورخان سال وفات عایشه را ۵۷ یا ۵۸ هجری (18) و سن وی را در آن زمان هفتاد سال(19) ذکر کرده اند. پس در سال اوّل یا دوم بعثت متولد شده و سن او به هنگام عقد ازدواج با پیامبر حدود ۱۲، ۱۳ سال بوده و در حدود ۱۴، ۱۵سالگی به خانه ایشان رفته است.
از آنجا که مردم در بیان اعداد، معمولاً از ذکر خورده ئی آن صرف نظر میکنند و مثلاً بجای ۷۴ به ذکر ۷۰ اکتفا میکنند هیچ بعید نیست که در مورد این نقل تاریخی هم چنین اتفاقی افتاده باشد که اگر چنین باشد طبق این قول هم مثل قولهای دیگر سن حضرت عایشه به هنگام عقد در حدود ۱۷ سال بوده است. و با دیگر اقوال اختلافی نخواهد داشت.
محاسبه سن حضرت عایشه از طریق محاسبه سن حضرت فاطمه ابن کثیر در کتاب سیره اش از پیامبر در مورد حضرت عایشه نقل میکند که پیامبر(ص) فرموده: فاطمه سرور تمام بانوان جهان است و در مورد حضرت عایشه فضیلتی را برشمرد که بر دیگر زنان برتری دارد و دیگران آن را ندارند.(20) حال اگر فاطمه(رض) سرور زنان است چگونه عایشه فضیلتی دارد که برای ایشان نیست!
جالب است طحاوی که این دوحدیث را نقل کرده در مقام توجیه این دو روایت می گوید: وقتی رسول الله (ص) این روایت را برای حضرت عایشه گفته حضرت فاطمه(رض) هنوز به سن تکلیف نرسیده بوده اند و حدیث فضیلت حضرت فاطمه(رض) مربوط به بعد از مکلف شدن ایشان بوده است.(21)
وی قبل از مطرح کردن این بحث چند صفحه قبل، سن حضرت فاطمه(رض) را هنگام وفات ۲۵ سال دانسته است.(22)
به این ترتیب حضرت زهرا(رض) باید یک یا دو سال پیش از بعثت به دنیا آمده باشند و حضرت عایشه چند سال بزرگتر بوده، بر این اساس حضرت عایشه به هنگام عقد ازدواج با پیامبر(ص) در حدود ۱۷ سال داشته و در حدود ۱۹ ساله گی به خانه ایشان رفته است.
دلایل دیگری که میتوان از آنها سن حضرت عایشه را به هنگام ازدواج، تخمین زد طبری آورده است که: «ابوبکر دارای چهار فرزند بود که همه آنها در دوره جاهلیت به دنیا آمده بودند».(23) طبق این روایت هم همان نتایج قبلی در مورد سن حضرت عایشه بدست میآید.
روایت های فقهی عایشه که مورد استناد اهل سنت است بسیار زیادند و لازمه اعتماد به آنها این است که عایشه از حالت کودکی خارج شده باشد تا بتوان به گفته وی اعتماد کرد و بیش از ۲۵۰۰۰ حدیثی را که از پیامبر شنیده، آنهم فقط احادیث فقهی؟!! را پذیرفت.