بهزاد و سیر تکاملی نقاشی

اواسط قرن نهم  هجری رامیتوان دورهء عروج هنر و صنایع ظریفه در مکتب تیموریان نام نهاد. زیرا هنرپروری استادان چون کمال الدین بهزاد هروی در هرات به سراسر جهان گسترده شد  و مایهء افتخار سرزمین شرق  و امپراتوری تیموریان هرات شد.به او رافائل  شرق نام نهادند و آثار وی  دست به دست گشت و اکنون نیز در موزیم های بزرگ جهان منحیث آثار بکر و قیمتی  جایگاه خود را دارد.

با آنکه در مورد دوره کودکی بهزاد اختلاف نظر هایی وجود دارد اما وی از شهرت  بیش از حد در سرزمین افغانستان باستان برخوردار بوده است. " معلم و آموزگار حقیقی او سید روح الله یکی از نقاشان بزرگ هرات بوده که در مآخذ و مدارک مختلفه به القاب (سید میرک) و (خواجه میرک) و یا (میرک نقاش) ذکر شده است؛(الف،ص:۳۴)

میرک نقاش که از جملهء سادات کشور ما بود در دربار امرأ و سلاطین   مورد احترام زیاد بوده و در دوره سلطان حسین بایقرا میزیست.وی کتابدار سلطان حسین بایقرا بود و در آن زمان که پدر و مادر را از دست داده و یتیم بود ، زیر تربیت سید روح الله (میرک نقاش) در آمد. ګویند:؛بهزاد در اندک زمان ترقی نمود و کارش به جایی رسید که تا صورت نقش بسته همچو او مصوری کس دراین روزګار ندیده است (الف، ص: ۳۵)

کمال الدین بهزاد را هنرمندان دوره شاه عباس صفوی نیز در تذکره ها ستوده اند."استاد بهزاد از دارالسلطنت  هرات است.

استاد زمانه حضرت بهزاد است

کو داد هنروری به عالم داد است

کم زاد به سان مانی از مادر دهر

البت که بهزاد ازو به زاد است

(ب، ص۸۶)

بهزاد از زمان سلطنت سلطان حسین بایقرا تا اوایل سلطنت شاه طهماسب صفوی میزیسته و آثار ماندګار از وی بجای مانده است. " از آنجاییکه استاد میرک هروی  در صورتگری ید طولا داشته و خوشنویس هم بوده، در تربیت و هنر کمال الدین بهزاد اثر عمیق داشته است" (ت، ص ۱۶) . همچنان در تذکره(تاریخ رشیدی) نیز استاد میرک را به عنوان معلم و آموزگار کمال الدین بهزاد دانسته و او را از عجایب روزگار توصیف نموده است.مولانا دوست محمد می نگارد:"وی هروی الاصل و از سادات کمان گر بود و بعد در خدمت مولانا ولی الله افتاده به تذهیب و تحریر مایل گشت و در فن تصویر بی بدیل و دراین شیوه بی مثل بود..."(همان مأخذ)

تعمیر مسجد جامع هرات و شیوه معماری دوره تیموریان از شاهکار های اساسی این دوره شمرده شده و کتیبه مسجد هرات بدست استاد میرک انجام داده شده است. ۰(پ، ص۲۱۶، و الف، ص۳۵) با آنکه بعضی از مؤرخان اعمار مسجد جامع هرات را  به دوره سلطنت  سلطان غیاث الدین غوری  منسوب می دانند.

استاد بهزاد در اندک زمان صورت نقش بسته همچو او مصوری کس دراین روزگار ندیده است:

نگار ذغالش به چابک روی

به است از قلم گیری مانوی

اگر مانی از وی خبر داشتی

ازو طرح اندازه برداشتی

بود صورت مرغ او دلپذیر

چو مرغ مسیحا شده روح گیر

اگر به گذشته هنر نقاشی برگردیم،

..... بقیه از مقاله را در کتاب ( بهزاد در ادبیات بزرگان معرفت) نوشته یی دکتور محمد حلیم تنویر) مطالعه نمایید.

این کتاب به مناسبت ارج گزاری از شخصیت کمال الدین بهزاد هروی و مکتب مینیاتوری هرات  در سیمیناری از جانب وزارت اطلاعات و فرهنگ در سال ۱۳۹۹ش./۲۰۲۰م. در موسسه نشراتی بیهقی به نشر رسیده استږ

فهریت مطالب این کتاب  چنین است:

بهزاد و ادبیات بزرگان معرفت