سرگذشت لیسه امانی

ایجاد مکتب امانی در شهر کابل از جمله سیاست کلتوری و درازمدت حکومت آن وقت آلمان نبوده، بلکه پیشنهاد و ابتکار استاد با تجربه آلمانی بنام داکتر والتر ایون Dr. Walther Iven بود. او در آن زمان به حیث استاد، به شاگردان افغانستانی که تازه به برلین آمده بودند،تدریس میکرد. او بود که پیشنهاد ایجاد چنین مرکز تعیلمی را در کابل به پادشاه ترقیخواه افغانستان، اعلیحضرت امان الله خان کرد. اعلیحضرت امان الله خان علیه مداخلات انگلیس قیام کرد و در سال ۱۹۱۹ استقلال افغانستان را حاصل کرد. امان الله خان پیشنهاد داکتر ایون را برای انکشاف سریع افغانستان یک امر ضروری دانسته و پذیرفت. یکی از اقدامات دیگر او دور کردن چادری از سر ملکه ثریا بود. حکومت قانون و مساوات را برقرار کرد و دین را از دولت جدا دانست و جلب عسکری عمومی را اساس گذاشت. در بعضی از مکاتب ابتدایی پسران و دختران را پذیرفت. در سال ۱۹۲۸ یک گروپ دختران را جهت تحصیلات عالی به ترکیه فرستاد.

داکتر ایون بلاخره در ۱۵ اپریل ۱۹۲۴ مکتب کابل را با ۱۲۰ شاگرد اساس گذاشت که به نام پادشاه افغانستان لیسه امانی نام نهاده شد.

امان الله خان برادر کوچک خود را با یک تعداد شهزادگان ۱۳ نوجوان درباری شامل این مکتب کرد. به اندک زمان تعداد شاگردان افزایش یافت. در آن وقت به استثنای تاریخ، الهیات و زبان دری، دیگر مضامین به زبان آلمانی تدریس می شد. این مکتب به سه مرحله ابتدایی، متوسطه و عالی تقسیم شده بود. دروس از ساعت ۸ آغاز و تا ساعت ۴ بعد از ظهر ادامه داشت.

هدف اساسی این مکتب تربیت جوانانن با مسئولیت و با وجدان و آزادمنش برای پذیرش در دانشگاه های آلمان به رشته های اداری، طب، انجنیری و تعلیم وتربیه بود. تا در فرجام، افغانستان نیز مانند جاپان با قشر تحصیل یافته در جوامع پیشرفته راه باز کند.

در قرارداد عهده دار این مکتب آلمان – افغانستان وزارت معارف پرویس ( وزارت معارف آن وقت ) بود. در قرارداد درج گردیده بود که شهادتنامه لیسه امانی در دانشگاه های آلمان به رسمیت شناخته شده و فارغ التحصیل آن، حق شمول را در همه دانشگاههای آلمان دارند. از اینجاست که وزارت معارف پرویس در تنظیم و پلان در سی لیسه امانی سهم بارز داشت.

با وجودیکه دولت آلمان از امان الله پشتیبانی میکرد و در مارچ ۱۹۲۱ قرارداد دوستی با اعلیحضرت امان الله خان عقد کرد و در سال ۱۹۲۸ از وی در برلین پذیرایی خوبی انجام دادند، باز هم بعد از تبعید او مناسبات این دوکشور به حالت عادی برگشت. ماریوکرستین، افسر آلمانی در سال ۱۸۳۱ مانور ده هزار سرباز افغانی را که کلاه هایی فولادی به سر داشتند و آماده باش بودند، رهبری می کرد.

در سال ۱۹۳۱ سفیر آلمان اطلاع داد که اوضاع آهسته آهسته رو به بهبود است و اعلیحضرت نادرخان علاقمند فعال ساختن پروژه های آلمان بوده و اظهار می دارد که مردم در آرزوی همکاری با آلمان می باشند. در ماههای گذشته آرامش نسبی در مملکت برقرار بود. کار تعلیم و تربیت در مکتب پر ثمر و قناعت بخش است. در سال ۱۹۳۲ آقای ایون ۴۹۱ شاگرد و ۲۳ استاد داشت و بودجه مکتب صدهزار رایش مارک Reichmark بود. در

در ۹ نوامبر ایون توانست مکتب را دوباره فعال سازد و تا بازگشت معلمان جدید از آلمان، فارغ التحصیلان دانشگاههای آلمان ( مانند دیپلوم انجنیر اکرم پرونتا، دوکتور پوپل، داکتر یوسف و دیگران) را بحیث معلم استخدام کرد.

آقای ایون ایام خیلی دشوار را سپری میکرد و در سال ۱۹۳۶ اولین امتحان بکلوریا را ۶ شاگرد از آن جمله دو شاگرد به درجه عالی، سه شاگرد به درجه خوب و یک شاگرد با درجه قناعت بخش، سپری کردند. فارغ التحصیلان لیسه امانی مطابق اهداف این مکتب بحیث مامورین عالیرتبه، صدراعظم، وزیر، انجینر استاد و محقق ایفای وظیفه می کردند.

از سال ۱۹۴۱ به اینطرف دروس مکتب توسط معلمان افغانستانی به زبان دری پیش برده میشد و زبان آلمانی که از سال ۱۹۳۰ بحیث زبان خارجی تدریس می گردید.

در سال ۱۹۵۰ آلمان ها و اطریشی ها به افغانستان برگشتند. شاگردان لیسه امانی هر سال به زبان آلمانی در صحنه تیاتر پارچه های تمثیلی مانند امیلاجالوتی، دایره تباشیری قفقازی ( که برگرداننده این مقاله نیز در آن سهم داشت) و درام های مشهور نویسندگان آلمانی را به نمایش می گذاشتند. در سال ۱۹۵۵ مناسبات رسمی دوباره آغاز گردید و اشخاص سرشناس زیر از افغانستان دیدن کردند:

لودویک ارهارد، هاینریش لوبکی، کورت گیورگ گینزینکر، والتر شیل ( و در این اواخر گرهارد شرویدر مهماندار نشست بن بود.) و خانم مرکل از قوای ایساف بازدید نمودند.

هر زمان که دیپلمات های آلمانی از صمیمیت و دوستی افغانستانی ها نسبت به آلمان ها حرف میزنند، لیسه امانی را سبب اصلی این ارتباط می دانند. قسمی که در اسناد وزارت خارجه آلمان ثبت است، اساسگذار و بنیادگر این ارتباط نیک را داکتر والتر ایون می شمارند. هوشیاری و درایت و زیرکی و فهم عمیق او را در شناخت مردم افغانستان تقدیر و تمجید و ستایش می کنند. او بود که لیسه امانی را افتتاح کرد وشرایط توسعه آن را بحیث یک مرکز تعلیمی شناخته شده، با همه مشکلات مهیا ساخت.

آقای داکتر والتر ایون در اپریل ۱۹۴۵ در شمال برلین وفات یافت.