مجسمه باستانی شاهزاده سیدارتا، پیش از تبدیل شدنش به بودا: کشف مهمی از مس عینک - لوگر- افغانستان

مجسمه سنگی که به تازگی از ویرانههای یک معبد بودائی در منطقه مس عینک ولایت لوگر افغانستان در سال ۲۰۱۰ میلادی کشف شده است، یکی از نادرترین بازماندههای تصویری از شاهزاده سیدارتا گوتمه (Siddhartha Gautama) را پیش از رسیدن او به مرحله بودا شدن (بودی ساتوه) به تصویر می کشد.

این اثر تأریخی، که ( ۲۸ ) سانتی متر ارتفاع دارد و از سنگ شیست (نوعی سنگ دگرگون شده) ساخته شده، چهره شاهزاده را در حالی نشان می دهد که بر سکوئی نشسته، پای راستش را روی زانوی چپ قرار داده و چشمانش را به سمت پائین دوخته است. در دو سوی شانههای او، نماد مربع شکلی با نقش ستاره چهار پر مشاهده می شود که به وضوح برجسته شده اند.

در کنار او، یک راهب ایستاده است  که در دست راستش یک گل نیلوفر آبی یا شاخه ئی از نخل دیده می شود که هر دو در نمادگرائی بودائی معانی مشخصی دارند (نیلوفر = روشنگری و  نخل= زنده گی یا باروری).

طبق گزارش Live Science، پروفسور ژرار فوسمن (Gérard Fussman)، استاد «کالج دو فرانس» در پاریس، این اثر را در پژوهش خود با عنوان The Early Iconography of Avalokitesvara بررسی کرده است. وی با استناد به یک سکه برنزی که در نزدیکی محل این مجسمه یافت شده، تخمین زده است، که این پیکره حداقل به (۱۶۰۰) سال قبل (سده چهارم یا پنجم میلادی، دوران امپراتوری کوشانی یا پساکوشانی) بازمی گردد.

البته نماد ستاره چهار پر، که در این مجسمه روی دو طرف شانههای شاهزاده دیده می شود، در متون و هنر آئین بودائی و پیشا بودائی، دارای معانی مختلفی است. این نماد اغلب به عنوان نماد چهار جهت مقدس" چهار بودای آسمانی و یا چهار پادشاه آسمانی" ، یا چهار عنصر کیهانی (خاک، آب، آتش، هوا) تفسیر شده و در بعضی سنتهای شرقی " آریائی" ، به ویژه در هنر گاندارا، نوعی نشان کیهانی (Cosmic Sign) یا طبق پشت ها، چهار باد و چهار بخش زمین محسوب می شده است.

برخی پژوهشگران، همانند فوسمن، آن را با نشانه هائی که بعدها در تصویرنگاری بوداسف ها (Bodhisattvas) چون آوالوکیتسوارا (Avalokiteshvara) ظاهر شد، مرتبط می دانند. اما در این اثر خاص، به نظر می رسد این نماد با منشأ پیشا بودائی و حتی پیش تر، با سنّتهای کیهانی-آریائی مرتبط باشد که در هنر کوشانی گسترش یافته اند.

بنابرین گفته میتوانیم، که کشف این پیکره سنگی در افغانستان نه تنها نمونه نادری از هنر گاندارائی و دوره انتقالی شاهزاده سیدارتا به بودا را نشان می دهد، بلکه وجود نمادهائی چون " ستاره چهار پر " پر تأییدی بر تداوم باورهای کیهانی باستانی در سنتهای بودائی و پیشا بودائی سرزمین آریانا است، که در هنر کوشانی و بودائی گاندارا بازتاب یافته اند.