سخنان آغازین
مروری بر مطبوعات بیشتر از یکصد ساله یی افغانستان نشان میدهد که در کشور ما فولکور شناسی و ثبت آثار فرهنگ شفاهی پیشینیه ی هفتادو پنج ساله دارد؛ زیرا ثبت و نشر آفریده های مردم و تذکر های کوتاه در باره ی آنها، بار نخست در نشرات «سراج الاخبار» دومین نشریه ی چاپی موقوته ی افغاستان (1290-1298 ش مطابق 1910-1919 م) آغاز یافته و بصورت نا منظم دوام پیدا کرده است. 1
مطالعات علمی فولکلور آغاز یافت و واژه ی « مردم شناسی» برای اولین
------------------------------------------------------------------------------------
1-نخستین مطلب در بارۀ فولکلور در صفحۀ 13 شماره 23 سال اول (5 سنبله 1291) آن جریده تحت عنوان «چیستان» با مقدمۀ کوتا و پنج چیستان فرانسوی و نخستین مطلب فولکلور دری در ص 6 شماره 8 سال دوم (1291) زیر عنوان «حکایت بر سبیل تمثیل» در باره ی ریشه ی مثل «درخت میگه اگه دسته ی تیر از خودم نباشه، کسی مره زده نمیتانهم به نشر رسیده است. مطالب عمده دیگر اندرین باب عبارت اند از :
-«چار بیتی» با نشر دو نموه و سخنان اندک مفصل در باره ی کیفیت دو بیتی ها در صفحات 13 و 14 شماره 14 سال دوم (19 حمل 1292 )
-«حکایه، افسانه، رومان و ناول» مطلب تحقیقی در ص ص 4-6 شماره 5 سال 7 (1296 ش)
-«اشعار ملی» در بارۀ شعرای محلی و درج نمونه های اشعار محلی صاحبداد کوهستانی و سید حسین هزاره در صفحه 10 شماره 8 سال هفتم (19 قوس 1296) و ص 14 شماره همان سال.
بار در حوزه ی زبان دری بجای کلمه ی«فولکلور» توسط قدیر تره کی وضع گردید. 1 و در همان آوران رساله ی « رهنمای فولکلور» توسط « سرورگویا» برشته ی تحریر در آمده، حلیه ی طبع پوشیده 2 و « شعبۀ فولکلور» در چوکات انجمن ادبی کابل تاسیس یافت 3 باز هم پژوهشگران و دانشمندان افغانستان به این رشته ی جدید علم کمتر توجه نشان داد. زیرا اکثریت آنها پدیده های ادب شفاهی را در برابر گنجینه های عظیم و تاریخی ادب نوشتاری دری ناچیز و بدون ارزش انگاشتند و براه اصلی خود ادامه دادند، 4 اما عده ی معدودی از افراد بودند که گاهگاهی از روی ذوق، دو بیتی و ضرب المثل و افسانه هایی را ثبت نموده، بچاب می سپردند.
با تآسیس «انجمن فولکلور و ادب» در سال 1351= جنوری 1972 و نشر-
-----------------------------------------------------------------------
1-تره کی ، محمد قدیر. مردم شناسی. کابل : مجلۀ کابل. سال 1315 ش 63 ص ص 1-10 (201-210)
2.گویا، سرور. رهنمای فولکلور. کابل: انجمن ادبی (پشتو تولنه) 1318.
3.ژوبل، حیدر. تاریخ ادبیات افغانستان: کابل . 1336 ص 166 (نسخه های این اثر که بعد از چاپ و قبل از صحافت سانسور گردیده بود، طی دو سه سال اخیر به بازار بر آمد که فرقد پشتی و و راق اخیر میباشد، ناشر نیز آن معلوم نیست.)
4.شعور، اسدالله.«برخی مسایل گرده آوری ادب شفاهی دری» دلفلکلور پوهنی سمپوزیم. کابل: اکادمی علوم 1366 ص 80
مجله ی آن انجمن بنام «فولکلور» در سرطان 1352- جولای 1972 بار دیگر زمینه ی مساعد تری برای گرد آوری و چاپ مواد فرهنگ مردم و تحقیقات فولکلور شناسی مهیا گردید؛ اما عوامل گونا گونی سبب شد تا اهداف این انجمن آنطوریکه می باییست بر آورده نشود که مهمترین آنها عمدتا عدم موجودیت کادر های فنی و تخصصی و برهم خوردن استقرار سیاسی کشور بودند. اما روین رفته مواد نسبتا مغتنی از طریق مجله ی «فولکلور» که بعد تا آغاز سال 1366 بنامهای « فرهنگ خلق» و فرهنگ مردم» مدت چارده سال به نشرات ادامه داد، بدست آمد.
توجه به گرد آوری، چاپ و تحقیق آثار فرهنگ شفاهی در افغانستان مستقیما در زیر تآثیر رشد معارف و معارف پروری صورت گرفته، توآم با جنبش های روشنفکری بمیان آمد. اندیشمندان بدینوسیله میخواستند از یکسو مردم و آفریده های خلق را قدر کنند و از سوی دیگر دریچه یی بسوی شناخت جامعه گشوده، برای باز شناسی ریشه های فرهنگ اصیل ملی روزنه یی داشته باشند، تا با شناختی که ازین ظریق حاصل مینمودند، راههای ترقی اجتماعی را بسود مردم دریابند. این روشنفکران بخوبی آگاه بودند که علم « مردم شناسی » چگونه توسط استعمار گران اروپایی انکشاف داده شده و چه منفعت های بدست آنها داده بود؟ و اینها خود میخواستند همین نفع را بسود توده ها بکار برند.
در نتیجه، دست اندر کاران فولکلور افغانستان بیشتر از همه مشغول مواد اتنو گرافیکی گردیده، و بعضا ایجادیات شفاهی مردم را در محدوده ی گو نه های شناخته شده و متعارف خود که بیشتر افسانه، سرود ضرب المثل، ترانه و گاهی لطیفه را در بر میگرفت، ثبت و نشر میکردند و در پیرامون آنها سخن مکرر میگفتند.
در میان همه ی این مقالات، جای چیستانهای شفاهی دری اکثرا خالی بود. اگر چه گاهگاهی در نشریه ها و صفحات ویژه ی کودکان در روزنامه ها و هفته نامه ها یگان نمونه ی چیستان را همچو مواد سر گرم کننده بچاپ میر ساندند، اما هیچ یک از نویسندگان ذوقی فولکلور نویس با تعهد و آگاهی درین زمینه چیزی ننتوشتند، و در نتیجه این گونه (ژانر) ی جالب آفریده های مردمی دست ناخورده و برای پژوهشگران ناشناخته باقیماند.
از این مسامحه در کشور ما و حوزه ی فرهنگی و لسانی زبان دری، در حلقه های بین المللی با تآسف فراوان یاد دهانی میگردید، چنانچه فولکلور شناس برجسته ی جهان «آرچر تایلور» در مقدمه ی مجموعه ی «چیستانهای انگلیسی» مینویسد. « از کشور هاییکه در بین هند و اروپا واقع شده اند؛ مثلا: از ایران * و
---------------------------------------------------------------------------------
*-البته منظور او از ایران حوزه ی فرهنگی وسیع آریاناست که سه کشور همزمان را در بر میگیرد.
عربستان چیستان های خیلی کمتر از آنچه لازمست در دسترس ما قرار دارد.» و در کتابی دیگر باز هم تاکید میکند : «وقت آن فرا رسیده که چیستانها را بصورت مقایسوی مطالعه کنیم.. و برای این منظور را اگر یک مجموعه ی خوب چیستان های ترکی به یکی از زبانهای اروپای غربی به نشر میرسید و اگر مقداری مواد عربی گرد آوری میگردید و میتوانستیم مجموعه یی از چیستانهای فارسی بدست داشته باشیم. دانشمندان را در جهت مطالعات مقایسوی مدد فراوان میرساند.» 2
در کشور ما گامهای آغازین در جهت رفع این کمبود همزمان با نشر مجموعه های های تایلور بر داشته شده بود، زیرا عبدالرزاق زهیر زاده (شادروان پوهاند داکتر عبدالرزاق زهیر ) با نشر مقاله ی «چیستانهای ملی» در مجله ی عرفان سال 1331 (1952) چهل نمونه ی چیستانهای کابل را با مقدمه ی خوبی و تشویق دیگران به گرد آوری چیستانها و نقش تربیتی این گونه ی ادب شفاهی کار جدی را آغاز نمود، 3 اما با تآیسف کار شان دنبال نشد و بعد از طی بیست و یکسال بار دیگر صرف دو نمونه ی چیستانهای شفاهی دری از ولایت ارزگان (منطقه ی شهر شان) وارد مجموعه یی از فولکلور دری گردید،
-------------------------------------------------------------------------------------
1-TAYLOR, A .English riddles from oral tradition. Berkeley and Losangeles.1951.P.3.
2-TAYLOR,A and HUIL, V . A collection of Irish riddles. University of Philadelphia. 1954. P.7.
3-زهیر زاده، عبدالرزاق«چیستانهای ملی» کابل: عرفان.16/2 اول سرطان 1331 صص 138-142
گرچه تعداد آن نهایت قلیل بود، اما از جهات گونا گون دارای اهمیت است؛ نخست اینکه به لهجه ی محلی ثبت گردیده و دو دیگر اینکه شرح و تفسیر و مقدمه یی همراه دارد.
این دو چیستان توسط شاه علی اکبر شهر شانی ثبت و درج رساله ی « ادب عامیانه ی دری هزارگی » گردید که همراه بارساله ی « ادب عامیانه ی دری تخار» تدوین عبداالقیوم قویم در یک شماره ی مستقل مجله ی ادب همچو رساله یی طبع و بدست رس علاقمندان گذاشته شده است.
گر چه استاد محترم شهرستانی مقدمه و این دو نمونه را در ذیل عنوان «لغز و معما» آورده و بیشتر با معیار های ادبیات شناسی سخن میراند نه همچون یک فولکلور شناس اما دو جهت علمی ایکه در فوق بر شمرده شد، از اهمیت کار شان نمی کاهد.
گرد آوری نخستین مجموعه ی مستقل و نسبتا بزرگ چیستانها و پژوهش مفصل در باره ی آنها توسط نگارنده صورت گرفت، زیرا عمدتا طی سال های 1350-1354 در ظرف پنج سال ضمن گرد آوری و ثبت سایر پدیده های شفاهی، بیش از دو هزار چیستان از
--------------------------------------------------------------------------------------------
1-شهرستانی، شاه علی اکبر. ادب عامیانه ی دری هزارگی. کابل: مجله ی « ادب» شماره سوم سال 1352 ص ص106-150.
2.قویم، عبدالقیوم. ادب عامیانه ی دری تخار. مجله ی « ادب» شماره سوم سال 1352 ص ص1-105.
سر تاسر کشور گرد آورده شد و با تحقیقات علمی در مجله ی « ادب» به نشر آن اقدام گردید 1 و با تآسف جز مقدمه ی کوتاه آن با ذکر کلمه ی « باقی دارد» در ختم مقاله، توفیق چاپ مکمل آن حاصل نگردید، اما بعدا هم مطالب کتاب مذکور اعم از تحقیقات و نمونه ها، طی نه مقاله در شماره های مسلسل مجله ی « فرهنگ خلق- فرهنگ مردم» طی سالهای 1358تا1360 به نشر رسید. 2 و فصلی نیز در مجله خراسان
-------------------------------------------------------------------------------
1-شعور، اسدالله. چیستان. کابل: مجله ی « ادب» شمار 2 سال 1354 ص ص 140-155.
2-مقالات مذکور عبارت اند از :
-چیستانهای عامیانه ی دری. فرهنگ خلق شماره «1» سال 1358 ص ص 155-112.
چیستانهای عامیانه ی دری. فرهنگ دم شماره «2» سال 1359 ص ص 89-71.
چیستانهای عامیانه ی دری . فرهنگ مردم شماره «6» سال 1359 ص ص 106-101.
چیستانهای شفاهی دری . فرهنگ مردم شماره «2» سال 1359 ص ص 148-139
چیستانهای شفاهی دری . فرهنگ مردم شماره «3» سال 1360 ص ص128-115. * (بقیه در پاورقی ص بعد)
طبع گردید. و فشرده ی پژوهشهای این ساحه در هیآت رساله ی بزبان روسی از طرف اکادمی علوم تاجکستان چاپ شده 2 محصول کرد آوری چیستانهای مذکور بالاخره در نخسین مجموعه ی علمی «چیستانهای شفاهی دری» تدوین یافت که در باره ی شیوه ی کار و ترتیب آن بعدا گپ هایی خواهیم داشت.
در جریان پانزده سال اخیر دانشمندان و نویسندگان از روی ذوق با جهت تحقیقات
-----------------------------------------------------------------------------------------
(بقیه پاورقی ص پیش)
*-چیستانهای شفاهی دری. فرهنگ مردم شماره «4» سال 1360 صص 118-108.
-نگاهی به چیستانهای شفاهی دری. (علاقمندان و مندرجات) فرهنگ مردم شماره «6» سال 1360 ص ص 15-10
-چیستان داستانی، چیستان خانگی، پرسان فرهنگ مردم شماره «2» سال 1360 ص ص 19-1.
همچنان قابل یاد آوریست که در سیمینار « کار آیی فولکلور و اهمیت فولکلور شناسی» که از تاریخ 14 تا 15 سنبله ی سال 1366 از طرف کمیته ی دولتی کلتور در کابل منعقد گردیده بود، نگارنده مقالتی تحت عنوانی « جنبه های آموزشی چیستانهای شفاهی دری» قرائت نمود که در مجموعه مقالات آن سیمینار چاپ خواهند شد.
----------------------------------------------------------------------
1-شعور- اسدالله بخشبندی چستانهای شفاهی دری، خراسان شماره 35 سال 1366 ص ص ،
2-چیستانهای دری زبانان افغانستان دوشنبه: اکادمی علوم تاجکستان. 1988 (بزبان روسی)
به این گوه ی ادب شفاهی توجه مبذول نموده عده یی اندری باب مقالات مستقلی نوشتند و فهرسی از چیستانهای مروج محلات مربوط خویش را درج آنها کردند، وعده یی نیز ضمن معرفی نمونه های فولکلور مناطق خاص، تعدادی از چیستانهای ولایات و محلات خود را مختصرا معرفی نمودند.
از مقالات میتوان از نوشته های داکتر حفیظ الله باغبان در مورد چیستانهای هرات1 بزبان انگلیسی و مقاله ی قرضی های هرات نوشته ی امین الله از هر 2 که چهل و یک قرضی (چیستان) هرات را دوباره به نشر سپرد و فهرستی از چیستانهای دری که در یکی از آخرین شماره های مجله فرهنگ مردم بدون قید محلات ثبت و نویسنده به نشر رسید،3
مجموعه هاییکه تعدادی از چیستانها را در بر دارند، عبارت اند از :
«ادب عامیانه ی دری پروان» 4 نگاشته ی پوهندوی محمد حسین یمین ،« ادب عامیانه خلم»
-------------------------------------------------------------------------------------
1-BAGHBAW, H “Riddles” jour of FOLKULORE. Kabul. Depr. Of Folklore Vol. 5. No. 5
2.از هر، امین الله. قری ها. چیستانها در ادبیات عامیانه ی هرات. « فرهنگ خلق»
کابل: وزارت اطلاعات و کلتو شماره «6» سال«2» (1358) ص ص 76-81 و بار دوم در فرهنگ مردم شماره «2» سال «8» (1364 ) ص ص 60-52.
3-چیستانها. فرهنگ مردم شماره «4» سال هشتم 1365 ص ص 47-42.
4-یمن، محمد حسین. ادب عامیانه ی دری پروان «چیستانها» فولکلور. شماره اول. سال سوم (1354) ص ص 55 -50 و ترجمه ان بزبان انگلیسی:
-YAMIN, H. Chesastans ( what is it?) Tran. By: No. Shahrai. Jour of FOLKLORE. Vol. 3. No. 1(1354) 1975 pp.4-7.
نوشته ی پوهیالی کامله، و « فولکلور اندراب» تدوین پوهنوال داکتر محمد افضل بنووال. 2
گرچه این استادان دانشمند و نویسندگان ارجمند بدون پوهاند شهرستانی و امین الله از هر خصوصیات لهجوی چیستانها را طوریکه لازمست نگهداری نکرده و مشخصات باز گوینده گان و محلات دقیق رواج و ثبت آنها و تاریخ نوشته گرفتن آثار را هیچ یک نشان نداده، صرف فهرست کردن نمونه ها اکفتا و رزیده اند؛ بازهم کارشان در خور تحسین و شادباش است که درین ساحه گامی ولو کوتا گذاشته و موادی برای مطالعات بعدی فراهم آورده اند.
در بخش پژوهشهای علمی در باره ی گونه ی ادب شفاهی چیستان، اگر از سخنان مختصر استاد شهرستانی (یک صفحه) و مقالات اندک مفصل نگارنده و استاد یمین (به ترتیب کرو نولو ژیک) بگذریم، در جریان همین پانزده سال دو مقاله ارزنده ی علمی در عالم چیستان شناسی افغانستان نوشته و ترجمه شده که پژوهشگران را سود فراوان تواند رسانید. مقاله نخستین « راه گرد آوری چیستانها» 3
-----------------------------------------------------------------------------------------
1-کامله، پوهیالی. ادب عامیانه ی خلم.(چیستانها) فرهنگ مردم شماره 4 سال 1364 ص ص 56-60.
2.بنووال داکتر محمد افضل. فولکلور اندراب. کابل : کابل شورای فرهنگی پوهنتون کابل 1360 ص ص 57-56.
1.فرهادی، داکتر روان. « راه گرد آوری چیستانها». فولکلور. شماره «5» سال «4» (1356) ص ص 4-8.
عنوان دارد که توسط دانشمند و محقق بلند پایه ی کشور استاد داکتر روان فرهادی نگاشته شده که اهمیت فراوان علمی دارد؛ زیرا ایشان درین مقاله راه ها و میتود گرد آوری چیستانها را بادر نظر داشت شرایط مشخص افغانستان پیشنهاد میکنند، و شیوه های علمی و عملی آنرا برای کسانیکه ذوق گرد آوری چیستانها را دارند، نشان میدهد و باز نحوه ی تدوین مقالات و مجموعه های چیستان را بصورت علمی، مطابق به تصنیف موضوعی و الفبایی و مقابله ی نسخه ای متعددف باز می شناساند، و بدینترتیب راه مطالعات علمی را برای محققین آینده میگشاید.
مقالت دوم که ترجمه ی تحقیقات عمیق علمی دانشمندان امریکایی دندیز، جیورجزو چارلس سکات است و توسط پوهاند الهام بر گردانده شده، در ساحه ی چیستان شناسی
(Aenigmatic:)
ارزش سیارمهم علمی دارد. درین ترجمه زیر عنوان «چیستان چیست» برای نخستین با در کشور ما اهمیت و بین المللیت نوع چیستان باز شناسانده شده و در پهلوی آن شیوه های جدید، بکرو علمی چیستان شناسی را میآموزاند.
پر اهمیت ترین بخش این مقاله عبارت است از تحلیل جنبه های گونا گون ساختار چیستان از نگاه فولکلور شناسی و زبان شناسی و تآکید بر اهمیت وضع
--------------------------------------------------------------------------------------------
2-سکات، چارلس. «چیستان چیست؟» ترجمۀ رحیم الهام. فولکلور . شماره 5 سال 1354 ص ص 11-4. شماره «6» همان سال ص ص 7-4 و شماره اول سال 1355 ص ص 14-19.
تعریف چیستان برمبنای ساختار از لحاظ زبان شناسی. قابل تذکر است که دانشمندان خارجی نیز در زمینه ی گرد آوری و نشر چیستانهای شفاهی دری کارهایی انجام داده اند، چنانچه دانمند روس میخاییل سرگیویچ اندری یف نمونه از چیستانهای مردم پنجشیر را که طی ماموریت مردم شناسی خود به افغانستان در سال 1303 (1924م) ثبت کرده بود، در تاشکند به نشر سپرد، و ده سال بعد ایوان الکساندر ویچ سو خاریف و خواهرش او لگا الکساندر روناسور خاریبو در کتاب « چیستانهای شهر سمرقند و اطراف آن » چیستانها گرد آورده ی اندری یف را با موادیکه خود از سمر قند جمع کرده بودند، در محل مقایسه قرار دادند. 2
همچنان در تاجیکستان شوروی برای نخستین بار دادا جان عابدوف و صلاح الدین فتح الله یف طی مجموعه ی «سخنی از دهنی» 3 شصت و پنج- چیستان شفاهی دری را که از افغانستان ثبت کرده بودند به نشر سپردند.
----------------------------------------------------------------------------------------
1-اندری یف، م. س معلومات مختصر درباره ی ماموریت اتنوگرافی سال 1924 در بین تاجیکان کوهستان. جلد 17. تاشکند: ایتورگو. 19240 ( بزبان روسی)
2.سوخاریف ی . 1 . و سو خاریوه .1.1. چیستانهای شهر سمرقند و اطراف آن. سمرقند: موزه ی ازبکستان 1934 ص ص 21-9. ( بزبان روسی)
3.عابدوف، د. و فتح الله یف، ص . سخنی ازدهنی. دوشنبه: عرفان 1972 ص ص 210-199.
و چندی بعد، سنگین با ی نارمتوف (نور محمدوف) شصت و نه چیستان دری افغانستان را در کتاب« فولکلور دری زبانان افغانستان» 1 بچاب رسانید و در آخرین مجموعه مرتبۀ داداجان عابدوف « نمونه های فولکلور تاجیکان افغانستان » بیست و دو چیستان ادبی و شفاهی نیز شامل گردیده است 2
در غرب، بویژه در امریکا نیز در مورد نشر و پژوهش چیستانهای شفاهی دری کارهایی صورت گرفته که بنابر عدم دسترسی به منابع غربی نمیتوانیم فعلا آنها را بر شماریم، بنا درینجا صرف میتوان از پژوهش عالمانه ی «چارلس سکات» در ایالات متحده ی امریکا یاد آوری کرد که در مورد تحلیل چیستانهای دری و عربی انجام داده است .3
از جمله ی مواد چاپ شده ی بالا، از مقالات استاد روان فرهادی و استاد الهام که بگذریم، در مقالات و مجموعه ای استادان محترم زهیر، شهرستانی و محمد محمد حسین یمین پژوهشها و یاد آوری های مختصر علمی درباره ی این نوع- ادب گفتاری به نظر میرسد و تحقیقات اندک مفصل علمی برای بار نخست اندرین باب در مقالات نگارنده صورت گرفته که فهرست آنها قبلا تذکار یافت و باقی همه فهرست هایی از چیستانهای مناطق گونا گون اند که در هیچ یکی از آنها تاریخ ومحل دقیق ثبت، معرفی باز گوینده گان وسایر خصوصیات ضروری
------------------------------------------------------------------
1-نارمتوف،فولکلور دری زبانان افغانستان. دو شنبه: دانش 1974 ص ص 129-120.
2.عابدوف، داداجان. نمونه های فولکلور تاجیکان افغانستان. دو شنبه : عرفان. 1988. ص ص 177-182.
3.SCOTT ch. Arbic and Persin riddles, U.S.A. 1963.
علمی به نظر نمیرسد. مجموعه های چاپ شده در خارج نیز چنین حالتی دارند؛ زیرا به استثنای مجموعه ی نارمتوف که فهرست باز گوینده گان را در بر دارد، باقی همه فاقد شناسنامه حتی بدون هویت دقیق محلات ثبت چیستانها یند.
کار گرد آوری و نشر چیستانها دری افغانستان تقریبا همزمان صورت گرفته و گمان نمیرود که درین زمینه کاری بدون چاپ باقی مانده باشد، به استثنای صورت کامل این مجموعه، زیرا مواد رسالۀ حاضر که طی سالهای 1350-1354 از هشتاد محل در هجده ولایت کشور آورده شده بود در اول بیش از دو هزار چیستان را احتوا مینمود که روی هم رفته متشکل از هشتصدو هفتادو شش نمود (تیپ) بود اما باز مانده های آن درین مجموعه هشتصدو نزده چیستانی است که به پنجصد و پنجاه و پنج نمود خلاصه شده که فهرست محلات ثبت آنها قرار ذیل است:
ولایت علامت اختصاری تعداد محلات ثبت تعداد چیستان
1-کابل ک 11 237
2-پروان پ 12 179
3.-هرات هـ 10 112
4-بدخشان ب 7 44
5- کندز کن 2 43
6.غزنی غ 3 33
7-ننگرهار نن 8 33
8-فاریاب ف 1 23
9-بلخ بل 3 21
10-کاپیسا کا 4 15
11-سمنگان س 4 18
12.لغمان لغ 4 15
13-غور غو 2 15
14.تخار ت 3 14
15-لوگر لو 2 9
16-ارزگان ا 1 3
17-بغلان بغ 1 2
18-نیمروز ن 2 2
-----------------------------------------------------------------
مجموعه 80 جمعا819
محلات دقیق ثبت چیستانها با علامت اختصاری ولایت مربوط بعد از شماره ی مسلسل نمودها و قبل از هر چیستان قید گردیده و در فهارس اخیر کتاب لست مکمل مناطق با ذکر شماره ی تیپ ها ارائه گردیده است با باعث تسهیل کارهای مقایسی آینده گردد.
چیستانهای این مجموعه بر اساس موضوع به بیست و شش بخش دسته بندی گردیده و متن ها در داخل هر دسته بر اساس سلسله ی الفبا بر بنیاد جواب چیستانها تنظیم گردیده و آنعهده چیستانهاییکه در یک معنی آفریده شده اند، در جمع خود مطابق به حروف اول نخستین کلمات متن بدنبال هم قرار داده شده اند.چیستانهاییکه قرینه یا و رینت های یکدیگرند زیر شماره نمود معین آورده شده اند بدینترتیب که اگر در محلات گونا گون، یک متن با عین شکل مروج بود یا برخی از کلمه های آن به عین ترتیب اما با ختلافات جزئی لهجوی ثبت گردیده بود متن واحد بر اساس لهجه نخستین محل ثبت قرینه اصل قرار داده شده و پیش از متن همه محلات ثبت قید گردیده استف ولی در صورت اختلاف عمده ی لهجوی، تغییر، تعویض و جابجا شوی دگر گونه ی واژه های متن، بعد از متن اصلی قرار داده شده، در ذیل همان شماره با ذکر مجدد محل ثبت چنین قرینه ها، آورده شده و به دنبال ذکر جواب چیستان با علامت اختصاری «ج» لغات محلی، اصطلاحی و لهجوی همان چیستان شرح گردیده است.
پنج گونه ی فرعی چیستانهای دری طی بخش های جدا گانه سرفی گردیده و نمونه های آنها آورده شده است، چنانچه هفت نمونه ی چیستانهای داستانی شصت و دو نمونه ی چیستان شماره یی، هفتاد و یک نمونه ی چیستان مساله و سه نمونه ی پرسش های مسابقوی درج این مجموعه گردیده است.
در فهارس کتاب، لست کامل پاسخ چیستان ها بر اساس القبا داده شده تا در هنگام پژوهش های علمی به آسانی بتو آن به چیستان های مورد نظر با مطالب ضرورت دست یافت و همچنان فهرست تقریبا کامل باز گوینده گان چیستان ها ترتیب داده شده است که برای برسی های علمی ارزش ها بر داشته و از جانب دیگر راویان فولکلور و تشویق میگردند تا در گرد آوری آثار فرهنگ شفاهی بیش از پیش فولکلور و شناسان را یاری رسانند.
مروری بر فورمه های چاپ ده ی کتاب شان داد که در ترتیب و تنظیم مطالب قسمی که قبلا ذکر شده، پس و پیشی هایی صورت گرفته تدوین مطالب نیازمند تجدید نظر بودند و یکصد سلسله تکرار ها از جمله آوردن نام محلات به در آغاز هر چیستان و ذکر جواب آن در آخر و شرح واژه های محلی و لهجوی در ذیل هر یک باید صورت نمیگرفت زیرا آوردن فهرست پاسخ ها محقلات ثبت و لغات محلی کافی بودند اما مجبور پتهایی نگارنده را واداشت تا قسمت باقیمانده ی این مجموعه را که شکل سعوده ی نخستین را داشتن با تعجیل بچاپ سپرد، از جمله نخست اینکه محصول تلاش های بیست ساله ی نگارنده به چندین شکل بکام حواث مالیان اخیر رفت و مجموعه ها تالیفات و مواد گرد آورده ده ی فراوانی از دست رفته و امید است روزی از تحویل خانه یی یا آوپه یسر بردو آورند. اهم آن گنج گم شده چار جاد نشر ناشده ی ترانه های که راست که هشت هزار دوبیتی را در بر میگیرد و همچنان مجموعه های
-----------------------------------------------------------------------------------
1-این لست ازین جهت کامل که تعداد زیادی از زنان و دختران و همچنلن عده یی از مردان با چاپ نامها یشان موافق نبودند.
لطیفه ها، افسانه ها، روایات تاریخی و ادب شفاهی دری را میتوان در آن زمره شمرد.
به همین ترتیب از جمله ی رساله های چاپ ناشده یی که دوستان برای استفاده گرفتتند و بعد از پنج سال ازوجود آنها نزد خود اظهار بی اطلاعی نمودند میتوان از « متقل های دری» که برای استفاده در فرهنگ تالقانی بجانب سید نور الله تالقانی سپرده شده بود، نام برده همچنان کتابهای « چیستانهای شفاهی دری»
(صورت کامل همین مجموعه) » زبانها و خطوط رمزی عامیانه» ن ترانه های تاریخی در ادب شفاهی دری و ترانه های مردم » که هفت سال پیش جهت ارزیابی آثار بخاطر نامزدی بودند دوره ی دکتورا به رئیس کمیته رادیو تلویزیون سپرده شده بود مجددا بدست نیامد.
چون مار گزیده از ریسمان ابلق میترسد» نگرده از این ترس که مبادا یاد داشت های باقیمانده نیز به همچو سر نوشتی دچار گردد و از سوی دیگر بنابر مجبوریت از تزاق مجموعه ی حاضر را در همین شکل تقدیم خواننده گان و پژوهشگران نموده و یقین دارم که به سبب اولین مجموعه ی علمی بودن- نقایس ذکر شده نا چیز خواهند بود باوجود آنکه خوده گیران و همه چیز فهمان از سوء نیت و یا برای بدت آوردن در آمد بیشتر نکات ذکری شده ی مارا « انلارج» خواهند کرد نگارنده خواهد کوشید « کتلاک بین المللی چیستانهای دری» که همین اکنون زیر کار دارد. نقیصه های گفته شده را تلافی نماید.
این مجموعه که بخاطر سیمنار بزرگذاشت هشتاد سالگی حمزه شینواری با عجله ی تمام به چاپخانه رفت و اکنون چاپ شد از سکر ثریت علمی سیمنار همزه شینواری و ریاست نشرات و امور فرهنگی و زارت اقوام و قبایل اظهار سپاسگزاری می نمایم که زمینه ی چاپ این مجموعه را فراهم گردانیدند و از دوست ارجمند معاون سر محقق زلمی هیودامل ابراز قدردانی میکنم که در غیاب بنده کار چاپ رسال را با توجه جدی تعقیب نمودند.
همچنان زحمات کارگران شریف شعبه ی مانو تایپ مطبعه دولتی در امر چاپ کتاب شایستۀ ارج گزاری و شکران است.