بقایای آبدات بودائی اطراف کابل
دانشمندان باستان شناس معمولأ به این عقیده هستند که کابل درعصر بودائی منطقۀ جداگانه ئی را اشغال نموده بود یا بعبارت دیگر(کابل بودائی) دورترازکابل امروزی قرارداشت. نظردانشمندان مذکورمتکی به دو دسته دلایل است.یکی وجود آثار، آبدات، آبادی های معابد و استوپه های قدیمه ودیگر افواه وعرف وعادات برخی ازباشندگان شهرکابل.
روی همرفته به اساس نظریات فوق کابل قدیم دردوسه قرن اول عهد مسیحی روی حوزۀ لوگردرفاصله ۸ کیلومتری جنوب شرق کابل فعلی قرارداشت واین حوزه ایست که (ساکا)و(کمری) و(چکری) و (بگرامی) آنرا فراگرفته وآب لوگرقبل ازینکه به رودخانه کابل واصل شود به مجردیکه ازتنکی ده یعقوب می برآید تمام ساحه مذکور را آبیاری میکند.
ساحۀ ئی که متذکر شدیم منطقه ایست که کوههای شاخ برنتی، وکمری و چکری بطرف غرب وجنوب وشرق آنرا دربرگرفته وجناح شمالی آن کشاده وباز است معذالک تپه هائی مانند خاک بلخ و تپۀ مرنجان در افق شمال غربی آن آفتاده است عجالتآ قدامت کابل بودائی را نظربه سبک عمرانی وشهادت برخی مسکوکات که از آبدات قدیمه پیداشده به قرن های اول ودوم وسوم مسیحی عقب برده میتوانیم و این دوره ایست که کوشانی های بزرگ به اوج قدرت رسیده ودرسراسرافغانستان و قسمتی ازخاک های مفتوحه هندی سلطنت داشتند موسیوفوشه خاورشناس فرانسوی معتقد است که وجود بگرامی درین منطقه ئی که نام بردیم؛ دلیل دیگربروجود آبادی های شهری درین علاقه می باشد و احتمال دارد که (کابورا) متذکرۀ بطلیموس (که بجیث شهری ازآن نام برده) درهمین نقطه بوده باشد.
قراری که ملاحظه میشود وبقایای واسمای قدیمه شهادت میدهد؛ازنقاط بلند کوهها گرفته تا دامنه کوهها و تپه ها همه جا استوپه ها ومعابد بودائی آباد شده بود؛مانند (شاخ برنتی) و (منارچکری) که روی قله و تیغه کوهها واقع شده و درهرجا بقایای آبدات بودائی مشهود است تا دامنه های کوهها و روی تپه ها مثل غندی های متصل پنجه شاه وجان بازوجبه کهنه وکمری وچکری وتپه مرنجان وغیره.
بقایای آبدات بودائی درعلاقه ئی که ذکرکردیم معمولأ بالاتراززمین های کشت زاروبالاتراز دهکده ها مثل دهکدۀ (شیوکی) و(کمری) وبیشتراوقات درته دره های کوچک قرارگرفته که ازنظرها نسبتأ پوشیده می باشد.
یکی ازآبدات معروف کابل قدیم بودائی منارچکری است که درافق جنوب شرقی شهرموجوده به فاصله ۱۲کیلومتری دورترروی تیغه کوهی قرارگرفته ودرحدود ۲۰ متربلندی دارد وازاحتمال بیرون نیست که درزمانه های قدیم (قرون اولیه مسیحی) بالای آن (چرخه) یا علامه آئین بودائی بود.
چیزدیگرقابل قدردرقطارآبدات بودائی کابل قدیم (سرخ منار) است که درپای کوه چکری دیده میشود وچون سنگ هائی که درتعمیرآن بکاررفته سرخ رنگ است بنام وصفت (سرخ منار) شهرت یافته.
درمیان فاصله این دو مناربقایای چند استوپه دیده میشود که دوی آن خوب ترحفظ شده احاطه استوپه کلان آن به (۴۵) متربالغ می گردد.
درمقابل این استوپه ها دو درۀ کوچک است که یکی آنرا (یخ دره) ودیگری را(سنجد درۀ) گویند ودرداخل هرکدام آن استوپه های کوچک دیده میشود.
ازحوزه چکری بطرف شرق گفته درعقب تیغه گردنه کوه محوطه بزرگ دیگری افتاده که معمولأ آنرا (دامان کمری) می خوانند. درآنجا درته دو درۀ جداگانه دو دسته خرابه های دیگرتشخیص میشود که هر کدام آن ازخود استوپه ئی داشته که طول قطریکی آن از ۴۰ مترمتجاوزاست همین قسم ازین محوطه ثانوی بازبطرف شرق عقب تیغه کوه دیگرمحوطه وسیع دیگری می آید که معمولأ آنرابه نام (سه توپان) یاد میکنند وازخود این نام برمی آید که اینجا یک سلسله آبدات بودائی با معابد و استوپه ها ساخته شده بود زیرا فراموش نباید کرد که (توپان) جمع(توپ) است و توپ هنوز درعرف اهالی محلی نقاط مختلف افغانستان عبارت ازکلمه قدیم استوپه می باشد؛مانند (توپ دره) که درمقابل چاریکارافتاده وبزرگترین استوپه ئی هنوز درآنجا دیده می شود.
خلاصه درعلاقه هائیکه بسمت جنوب شرق کابل فعلی افتاده وازجبهۀ کهنه تا علاقه (سه توپان) در محوطه های مختلف یکی بعد دیگرعقب گردنه ها و تیغه ها کوهها قرارگرفته یک سلسله آبدات مهم بودائی آباد بوده که بقایای آن بصورت معابد و استوپه ها ومنارها باقی مانده و باینکه دراثرمرورزمانه ونزدیکی این منطقه به شهردرآن خرابه زیاد بعمل آمده بازهم گفته میتوانیم که آبادی های بودائی دراین حصۀ متراکم بوده وازاحتمال بیرون نیست که حتی از قرن سوم ق م ازروزگاران (اشوکا) که آئین بودائی وارد افغانستان شد؛آبادی هائی درین علاقه بمیان آورده شد.