تور پوشان نورستاني او امیر تیمور کورکان
دهندوکش دغره لری چي دافغانستان دملاتير هم ورته ویلی شوله هغو لورو خوکو سره چي جګوالي يې،۷۰۰ مترو ته رسيږي ډيري مستې تراوتاژه دري هم الري چی دخلکو په تمدن أو فرهنگد کی بی دافغانستان دسیمه اپزو خلكولاي وهنه ندی شوی او صاف سائل شوی دی ددي غره المر خانه پلو ته سويلي په لمنو کي يوه علاقه لرو چي تن ورخ ورته په عمومی توگه تورستان، وایو او دمخه تر ۱۹۰ كالو ورنه گفرستان با کافرستان ویل کیده همدا کافرسشان په لمر خاته پلو ته د بلور، او لمر پریواته خواته د (کتهار په نوم یادیده. پدي دواړو توموتو کې وروستی نوم يعنې (کتار) په ادبي او تاريخي ماخذونو کې ډير شهرت لري. کتهار دجغرافیاني جورنت له مخی د پنجشير ددری په پورتنی برخه همدا راز دفرج غان او علينگار ددري پورتنی برخي تشکیلوي دا داسي منطقه ده چي شمال پلوته بیی دمنجان كوتل لمر پریوانه خوانه یي خاواك او پریان سويل لور ته بي دعليشنګ پورتنۍ برخې او لمر خاته خوا يې دعلينګار درې پورتنیو برخو احاطه کړي دي. دا علاقې دګرځیدلو په لحاظ ډيرې ستونزمنې دي ځکه چې له څلورو خواوو نه لوړو او سختو غرونو احاطه کړی دی چې خلك يې په داسې يوځای کې ايسار ساتل شوي دي چې تر تن ورځې پورې ددې سيمې او ددې سيمې دخلکو په اره سهي معلومات په لاس کی نششه، پدی کی شاک نشته چی دخاواك له خوا او
همدا راز دپریان، علیشنگد. او علینگار له خوا لاري ور غلي دي خو دالازي دگال په ډپر وخت گې د يرو واوړو په وچه بند وي أو به عموم دول دسپمي له خلکو پرته او هغه هم داوږي په موسم کې نور څوك هلته ورتللی نشي تول پدي پوهیو چی دنورستان خلکو که هغه لمر خانه خوانه وي او که لمر پریواته خواته او همدا راز که شمال لوړر ته وي او که سويل لوري ته تولو پوستكي اغوستل دغربی نورستان بعني دکنهار خلك هم له دي قانون شه مستلنا نه و بلكي دپوستکي اغوستل پکې ډیر دود ون او لکه څنګه چې دهغو خلکو پسونه ډير تور رنګد لري او دپسه توري وړۍ له باندي د يرې توري ښکاري نو خکه دوی په زسیاه پوش، بشهرت پیدا گړی و پدي کی شاك نشنه چي دجامي له مخي توپیر کول په ترکانو کي هم دودو لکه چې آفوقوړلوہ او (قره قوزلو، ددي نظربې ډيره پلوي كوي، اگر چې له دي سره سره د اوسني نورستان او پخواشی کافرستان خلک په جنگ جګړو کې مشهور و او دي مگر دکتهار سیاپوشان تسبت دنورستان دشورو برخو اوسیدونگو ته دیر زره ور او جگره مار و او داصفت يې له ډيرې پخوا زمانې خخه حفظ کړی دی. اگر چی دنورستان په اره تاریخي کتابونه او ماخذونه په لاس تلرو خو هفه چې په لاس لرو داسی خرگندوي چي پرته له سلطان محمود لفزنوي اوامیر تیمور کورگان شه شور نورستان أو په خاتگري توگه کتهار ته داخل شوی ندی دالسعد بن صحن دمسطلح وباند د رکتار، دسیاه پوشانو مقابله له امپر تیمر کورګان سره په يوه شرح کې ديوه بیت په وينا دسياه پوشانو تټول شجاعت او دځمكي سختي بيانوي زشاهان کسینتحکتور نکرد چه گوم ز دارسکندر نکرد له دي بيت څخه چي ادبي ارخ لري داسي استنباط کيږي چېی حتی داریوش او سکندر دنورستان په فتح بریالی شوی ندی چې داوینا حقیقت لري او د هیواد د پراختیا په اره بي ونشو کرای چي نورستان ته داخل شي هو سلطان محمود غزنوي او سبکنگین وشو کولای چي پواخي لغمان تابع کري او کتار نه تللی نه شووله تاريخي ماخذونو چې خرگنديږي يواخي لغمانیان تایع وه اودهندوكش له شمالي برخو دنورستان له داخل څخه هیخ خبر نشته
داصیر تبمور دلیکر او پخیله دده ورتلل دورستان کتار ته شرح لري أو دا مطلع السعدين د (ذکر غزوکتاروسیاه پوشان) تر سر ليك لاندي يو لر مطالب ليکلي دي چې له عين نقل نه يې تیریږو او دمطالبو له روح نه يې یادونه کوو، امير تيمور په بلخ کې دپاچاهۍ تر اعلان ۸ کاله وروسته په ۸۰۰ هجري کې له ماور النهر نه دواکمنۍ دپراختیا په خاطر دهندوستان په لور وخوخيده کله چې دجيحون له سیند نه رانیر شو بلخ، سمنگان ایبك، أو بیا بغلان ته ورسید، گله چي اندراب شه ورسید دسیمي خلکود کتهار دسیاه پوشانو دنجاوزانو په اره شکایث و كی داندراب دپورتشی برخی أوسیدونگی چی د رخاواك، أو ویریان کوتل تن شژدی اوهلته د رکنارا سیاه پوشان اوسیدل أو داندراب اوسپدونگی دهغوى له ناخایي حملو نه ډير په وہېره کې و داوخت د (كتهار) يعني سیاه پوشانو کافر و داندراب ددرې مسلمانان دیر سخت به تكلیف کری و او هر وخت به يي حملي كولي رمي، گلي او قوایان به بی تري بیول او باج به يي هم تري غوششه او حتی میرمني او ماشومان به ي ترينه داسارت په دود بيول. د رکټارد خلکو لور قدونه ،قوي اند امونه او درشتي ځمري چي لیندی به هم ورسره وي او دپوسنکي جامي به بي به ثن وي داندرابد خلکو په نظر کي عجیبه مخلوق په نظر بريښیده. اولکه څنګه چي السعدين ليكي هغوی بي انسانان ته بلکي دیوان بلل، خکه چي له دي قوي اندآمونو لیندی او د پوستكو نه البسي سره لکه دیوانو په خبر سر سخت په خپلي عجيبي غريبي وسلي قوی چشت رانلل أو د سیمي خلاک به تری سخت ویریدل لکه خنگه چي دهغوسیمه سختهہ او غرنی وہ نوخکه هی چاداجرنت نه درلودترڅو دهغوی دکورونو خوا ته ورشي. لکه خنگه چی أمیر تیمور گورگان د رکتیار دگفارو له حال واحوال کردار او گفتار خخه اگاهي تر اسه کړه نو دخاوالد په كوتل کي بي دکلا دجوړولو امر و گر او بیا بي دخپلو عسكرو غو لو ته کتار علاقی ته دورد اخليدلو امر وكر ددي لشگر د نورستان کنار ته د حرکت جزنبات روضانه ندی، خو داسی وایی چی اکشروخلو خپل اسونه له گمرونو شه دری ته درسیوبه واسطه بکته كول او لکه خنگه دسرطان مباشت وه او دگال تود موسم و بيا هم اسونه د ورخي اله خوا په واوره گی خنیدل نو خکه بی دشبي په پخني کي له پوخای نه بل خای نه حرکت گاوه او پدې لښکر کې امیر تیمور کورگان هم شامل و او کله چې دهغه قوماندانانو په سهي ډول ور اندي تگد او عمليات ترسره گولای نشو نو خپله یی شخصا دجنگ قومانده په لاني کې واخسته څو اسپ سوارانو دهغه اسونه له کمروتو څخه داسیو په واسطه ښکته کړل چې څو اسپې پکې بې وخته لنګې هم شوې ددې منطقې تر ټولو لوى كافر السعدین دعد او عداسو په لقب يـادوي چي حتما اصلا كومه نورستانی كلمه ده چی به فارسی لیك دود کی بی پوهيدل ستونز من دی لکه خنگه چې په مطلع السعدين کې راغلی دی چې وروسته تر پولي سختو جګړو یو شمپر سیاه پوشان په غرونو کې تر شاشول او یوشمیر امير تیمور ته راغلل او امير تیمور دیوشمیر ترجمانانو په واسطه داسلام ددين ښودنه ورته وکړه او ډير شمير يې مسلمانان شول خوکله چي دوباره غرونو ته وختل مرتد شول او دتيمور په عسكرو بي برغلونه پیل گړل چي به دي ترتیب دسیاه پوشانو او امپر نپمور د عسكرو ترمنځ سختې جګړې پيښې شوې او لکه څنګه چې په پورتی ماخذ کې راغلی دی دكافراتو د یر زرور جنگیالي ووژل شول او نیمور بي له ککرو څخه منار چور کر اود خپلو فتوحانتو او کامیابی خاطری بی به کانو کی به گیندلو وليكلي يي په په نو پدي وجه ۸۰۰ هجري فمري کال دنورستان د رکهار په تاربخچه کی دير مهم کال دی خکه چي پدي كال کي دلومري خل لباره دهیواد د پراختبا له پاره تیمور نورستان ته ورغلي دي او له سیاه پوشانو سره يې جګړې ترسره کړي دي. تر گومه خایه چی وروستی پیی خرگندوي هغه محال چی دكتهار سپاه پوشان او دهغوى سيمه فتع شوه او مسلمانان شول خو کله چېا وامـير تیمور راوگرخید هغوی هم خپل پخواني دين ته واوختل او محمد حکیم میرزا دبابر لمسی چې دعلیشنگ ه دري په پورتنی برخه کی جگري وکړي پدي بریبالی نشوچي د رکتهار وگړي مسلمان گړي تر دي پوري چي دا کار دامير عبد الرحمان خان غازي په لاس
د پخواني نورستان دخلكو دخدايانو ډولونه
دهندوکش دغره لړۍ چې له شمال ختيخ نه جنوب لويديخ ته تقريبا دافغانستان له منځ نه تيرېږي نه پواخې داچې دکاني پوه لوږه کربه ده بلكي زمو دهیواد دملا دتير حیثيت لري بلكي لوړي ځوکي اوتاور اتاو دري يي دپخوانیو وختوتومحافظين په غيږ کې نبولي چي زموي اصلي خاطري، کلتوري فرهنگي او تهذيبي برخي تشكيلوي دي لری په جنوب ختیخه برخه کي شمال ته موازي دلورو غرونو په برخه کې تنگرهار او دگونر شمال لور ته سیند په اوږ دو پبوه غرنی برخه واقع ده چي تبري اتپرېدل ډيري ستولزي لري او سخت خنگل هم لري د امنطقي ته نن ورخ نورستان واني چی ۸۵ کاله دمخه پي نوم (کافرستان وچي دا وروستی تسیمه ۴_۵ پیری، دمخه هم دمدارکو په شهادت استعمالید له ددی پراخي غرتی سيمي ختيخ لور نه يې إبلوري اولويد يځو برخو ته يي (کتټار، وايه چې تن ورخ دا دوه برخي دتژد والي او اداري ويش له مخی د اسمار نورستان، أو د الغمان تورستان او یا هم ختیخ او لويدیخ نورستان بللی شو. تورستان چي په عام جغرافقيائي مفهوم دختیخ هندوکش سويلي لمني په بركې نیسي داسیمه دغرئی اقلیم دلرلو په وچه دگرخيدالو ديري ستوئزي لري او تقريب د تاریخ په تولو دورو کي پرخشده او سر پتی پاتي شوي د ، له لویو لارو نه کناره
کېدل يي همدا سبب شوی دی چي عرف عادتونه او پخواني عقاید له فرهنگی تهذيبي او ادبي مظاهرو سره په لومري پخواني صورت پابنه پرته له دي چي لاس پکې وهل شوی دی محافظه شي تلني نورسشانیان اود هندوکش پخوانی کافران داریایانو بقاپاوي دي چي به خپل اصلي وطن کې پائي دي او لکه د پو شمير نورو قبایلو به خیر بي له مهاجرت نه خود داري کړي ده نورستانیانو په لرغونو دورو کي معتقدات او دخد ایاتو ډولونه درلودل چې په اصل مبدا كي له هندو اروپاتي د هند آريائي تولشو سره بي ارتباطه نه وه أو لکه دویدی دعصر آربایانو په خیر دخدابانو دولونه پی درلودل چي په هغي کي طبيعي عناصر عمده نقش درلود أو وروسته د زرواستر زردشت اصلاحاتو اوتحولاتوچې دوحد انیت روح يې منځ ته راوږو دهغوی په عقايدو کي يي تاثير ياتي نشو دهغو ځيرئو له مخي چې له پوې پیړی راپدي خوا منخ ته راغلي داسي شميرل کیږي چي په عین وخت کي چي دهندوکش پخوانیوگافرانو دخدایانو ډولونه درلودل نو دواحد او لوی خدای وحدانیت ته هم رسیدلی و دي لوی خدای ته به يي امرا وایه كله چي القستن دشاه شجاع دواکمنی په وخت افغانستان کي تماس پیداکی پدي یې عفیده درلوده چي وداگافران له هیخ دین سره ورته والى تلري او يواخي واحد خد ای ته معتقد دي او هغه رامرا) یا سوکوي او يا همرګوري) نوموی دډیرو بتانو کلي چې دپخوانيو پهلوانانو استازیتوب ککوي هغوی ته عبادت کوي. دا بتان دلرگي اوياد کاني دي. او مذگر او مونث لري همدا راز په مجرده توگه په خره سپاره تمايش ورگوي. يو شمير شور اروپائي ليكوال لکه جنرال کورت انگریز دالفستن نظربات تائيدوي او دکافرانو لوي خدای بي رامرا، یا ريامري، پاد کړی دی يو قرانسوي مولف داسیا داسطورو په کتاب کی دنورستان په پخواتیو عقایدو يوه مقاله خپره کړي ده چې لنډ يز يي همغه مطالب دي چي پورته شرح شول کوم څه چي مي پورته وویل ما بخپله په نورستانبانو دمسافرتوتو او په کابل کي له نورستانیانو سره دتماس په ترغ کي اوريدلي دي او د تورستان کتاب چي یو تن نورستاني جنرال محمد صفر غرزي وکيل په خپله لیکلۍ نوخکه ښه او : معلومات راکولى شي. هغه څه چی خرگند دی دادی چی پخوانيو کافرانو دعالم ختیتن او دگائناتو خالق د امرا، په نوم یاداوه او دهغو په خپله عامیانه ژبه يي اسور میوك إمرا يعني ادخولې په خبر مخ لرونکی امرا، پاله او هغه یی انسان په بنه او صورت مگر فوق العاده لوی فکر کاوه. دجنگد خانگړی خدای بی د پخوائيو کاقرانو دخدایانو په ولونو کي مجهول نه و او هغه شه به یی اگیش ویلز داگیش دائدرا يعني دويدي اریایانودجنگ دخانگری خدای معادل و أودفوق العاده پهلوانی کارونو د سرته رسولويه وجه هغه له پونانی هرکول اوپازابلی رستم سره مقاپسه كوو رامرا) او (گیش، دپخوانيو کافرانو دخدايانو دولونو په منخ کې ډير مهم نقش درلود او دهغوی له پاره بی دغروتو په لمنو کی دقربانی خایوته او زیارتونه جور کړي وو چې د رامره تا، او اگیشه تا، په نومونو پاد پدل دامرا له پاره يې غوا او دگيش له پاره يې سېرلى قرباني كاوه دمحمد درویش خان غازي په جنک نامه تومی کتاب گی چی دخلورو سوه کالو شا وخوا كي دمحمد حکیم ميرزا دبابر دلمي به زماته کي دلغمان په علیشنگ دره کې لیکل شوی په كرانو مراتو يي له دري تنو مفسدانو چي بپانداد او اماندي، نومیدل دري دلو په بنه یاد شوی او دعلیشنگد دري دپورتنی برخي کافرانو له مسلمانانو سره په چگرو کي له دي دري تلو مرسئه غونشله دکتاب دعبارائو له فحوا نه واضح معلوميږي چي نوموري دري تنه دپخوانیو نورستانیانو په ذهنونو کی حتی خلور سوه با پنخه سوه کاله دمخه هم مقدس مقام درلود الشدره داچي کافرانو دتورستانیانو تیکونو دهندوگش دنورو ارباتی کتل و په ډول او د نورو اريائي قبايلو په څير په اصل مبدا کې دخدایانو ډولونه در لودل او داوستائي عصر په تحولاتو سره امراء لوي او عالي مقام پیداگری دی. أودهمدغي برتری انعکاس دواحد خدای په بته په عقایدو کي لاره وموندله او ویر دخد ایاتو دولونه لکه دجنگد خانگری خدای او نور دپهلوانانو په بنه په اسطورو کي راغلل او په منختی پیری کی دفکري روش په نکته راتلو سره دغرونو په څوکو او ددرو منخ کي خاتته کیدلو سره يو لړ يې نظمي منخ ته راغله او په عقايدو کې يې دري برخې وزیږولې چې انعكاس يې عقا دلغمان په نورستان کې څلور يا پنځه پیړی دمخه ګورو.