انتقال کلتور از راه صنعت
ﺍﻣﺎ ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺻﻨﻌﺘﻰ ﻫﻢ ﺍﺛﺮ ﺻﻨﻌﺖ ﺩﻭﺭﮤ ﻏﺰﻧﻮﻯ ﻭ ﺳﻠﺠﻮﻗﻰ ﻭ ﻏﻮﺭﻯ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻛﻢ ﻧﺒﻮﺩ، ﭼﻨﺎنچه ﻏﺰﻧﻮﻳﺎﻥ ﺍﺩﺏ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻨﺪ ﺭﺍ ﺭﻧﮓ ﺟﺪﻳﺪ ﻫﻨﺪﻯ ﻭ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻰ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﻭ ﻓﻜﺮﻯ ﺟﺪﻳﺪ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺧﻮﺩ ﺑﻬﻨﺪ ﺑﺮﺩﻧﺪ، ﺑﺎ ﺁﻣﺪﻥ ﻣﺮﺩﻡ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻬﻨﺪ، ﺻﻨﻌﺖ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻫﻢ ﺩﺭ ﺍﳒﺎ ﺗﺄﺛﲑ ﳕﻮﺩ.
ﭼﻨﺎنچه ﺣﺴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻣﺆﺭﺥ ﺁﻥ ﻋﻬﺪ ﺩﺭ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﻛﻪ ﻗﻄﺐ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺍﻳﺒﻚ ﺩﺭ ﺳﻨﮥ ) ۵۸۹ ﻕ ۱۱۹۳ ﻡ( ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ: ﻛﻪ ﻣﻨﱪ ﻭ ﳏﺮﺍﺏ ﻭ ﺩﻳﻮﺍﺭﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻟﻄﺎﻳﻒ ﻛﺘﺎﺑﺖ ﻭ ﺩﻗﺎﻳﻖ ﺻﻨﻌﺖ ﺁﺭﺍﺳﺖ ﻭ ﻃﺎﻕ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﻪ ﻃﻐﺮﺍﻯ ﺭﲪﺎﻧﻰ ﻣﺰﻳﻦ ﻛﺮﺩ ﻭ ﻗﺒﻪ ﻫﺎﻯ ﺯﺭﻳﻦ ﺑﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ، ﺑﺮ ﺑﺎﻻﻯ ﺁﻥ ﻧﻬﺎﺩﻩ ﺷﺪ ۱۴۰ ، ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺧﻮﺩ ﻳﻜﻨﻮﻉ ﺍﻣﺘﺰﺍﺝ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻌﻤﲑ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻰ ﻭ ﻫﻨﺪﻯ ﺑﻮﺩ.
ﺩﺭ ﻫﲊ ﺗﻌﻤﲑ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺭﺍ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺭﻫﺎﻯ ﺑﻠﻨﺪ ﻭ ﺧﻄﻮﻁ ﻛﻮﻓﻰ ﻭ ﺍﺷﻜﺎﻝ ﻭ ﻧﻘﻮﺵ ﺑﻴﺠﺎﻥ ﻣﻰ ﺁﺭﺍﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻘﻮﻝ ﳏﻘﻘﲔ ﺍﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﺩﺭ ﲤﺎﻡ ﻛﺸﻮﺭ ﺧﻠﻔﺎﺀ ﺍﺛﺮﻯ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﮔﻮﺩﺍﺭ A.
Godar ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮﺍﻧﺴﻮﻯ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻏﺰﻧﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﳏﻤﻮﺩ ﺷﻬﺮ ﭘﺮﺷﻜﻮﻩ ﻭ ﺟﻼﱃ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺍﳒﺎ ﺻﻨﻌﺖ ﳐﺼﻮﺻﻰ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺁﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺘﻮﺍﻥ ﺁﻧﺮﺍ "ﺻﻨﻌﺖ ﻏﺰﻧﻮﻯ" ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻭ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭘﺎﻳﻪ ﻭ ﺍﺳﺎﺱ ﺻﻨﻌﺖ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﮔﺮﺩﻳﺪ ۱۴۱ ﻭ ﻏﲑ ﺍﺯ ﻫﻨﺪ ﺑﺮ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻌﻤﺎﺭﻯ ﻋﺮﺏ ﻋﻢ ﺍﺛﺮﻯ ﮔﺬﺍﺷﺖ ﻭ ﺍﻗﺘﺒﺎﺳﺎﺗﻰ ﺍﺯﺍﻥ ﺩﺭ ﳑﺎﻟﻚ ﻋﺮﺑﻰ ﻫﻢ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﻴﺸﻮﺩ.
۱۴۲ ﺍﻳﻦ ﻫﲊ ﺑﻪ ﻓﻦ ﻣﻌﻤﺎﺭﻯ ﻫﻨﺪﻯ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﻗﺪﱘ ﺩﺭ ﺍﺑﻨﻴﮥ ﻣﻌﺎﺑﺪ ﺑﺰﺭﮒ ﻣﺸﻬﻮﺩ ﺑﻮﺩ،ﺻﺒﻐﮥ ﺟﺪﻳﺪﻯ ﲞﺸﻴﺪ.
ﺍﺯ ﺍﳒﻤﻠﻪ ﻧﻮﺷﱳ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎﻯ ﺗﺰﺋﻴﻨﻰ ﮔﻠﺪﺍﺭ ﻭ ﻣﺸﺒﻚ ﻭ ﻫﻨﺪﺳﻰ ﻛﻮﻓﻰ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺭﻫﺎ ﻭ ﻃﺎﻗﻬﺎ ﻭ ﮔﻨﺒﺪﻫﺎﻯ ﻣﺰﻳﻦ ﻭ ﻣﻨﻘﺶ ﻛﻮﻓﻰ ﺭﺍ ﺩﺭ ﮔﻨﺒﺪ ﻗﺎﺑﻮﺱ ﮔﺮﮔﺎﻥ ) ۳۹۷ ﻕ ۱۰۰۶ ﻡ( ﻭ ﻣﻨﺎﺭ ﺭﺳﮕﺖ ) ۴۰۰ ﻕ ۱۰۰۹ ﻡ( ﻭ ﻣﻨﺎﺭ ﻻﺟﻴﻢ ) ۴۱۳ ﻕ ۱۰۲۲ ﻡ( ﺩﺭ ﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻥ ﻭ ﻣﻨﺎﺭ ﺩﺍﻣﻐﺎﻥ ) ۴۱۷ ﻕ ۱۰۶۶ ﻡ( ﻣﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﳕﻮﻧﻪ ﻫﺎﻯ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻭ ﺑﺎﺭﺯ ﺁﻥ ﺑﺎﺧﻄﻮﻁ ﺗﺰﺋﻴﻨﻰ ﻛﻮﻓﻰ ﻭ ﺁﺟﺮﻛﺎﺭﻯ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻧﻔﻴﺲ ﻋﺼﺮ ﻏﺰﻧﻮﻳﺎﻥ ﻭ ﺳﻼﺟﻘﻪ ﻭ ﻏﻮﺭﻳﺎﻥ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﺭ ﺯﺍﻫﺪﺍﻥ ﺟﻨﻮﺏ ﺳﻴﺴﺘﺎﻥ ) ۱۰۵۶ ( ﻭ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﺭ ﻏﺰﻧﻰ )ﺣﺪﻭﺩ ۱۰۰۰ - ۱۰۹۹ ﻡ( ﻭ ﻳﻚ ﻣﻨﺎﺭ ﺩﻭﻟﺖ ﺁﺑﺎﺩ ﴰﺎﻝ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻭ ﺍﻛﻨﻮﻥ ﺑﺎﺭﺗﻔﺎﻉ ۶۰ ﻣﱰ ﺩﺭ ۶۰ ﻛﻴﻠﻮ ﻣﱰﻯ ﴰﺎﻝ ﺷﺮﻕ ﭼﺸﺖ ﺩﺭ ﺩﻫﻜﺪﮤ ﺟﺎﻡ ﺑﺮﻛﻨﺎﺭ ﻫﺮﻳﺮﻭﺩ ﺩﺭ ﻗﻠﺐ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻣﻬﻤﱰﻳﻦ ﳕﻮﻧﮥ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻨﺎﺭ ﺳﺎﺯﻯ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﻡ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻏﻴﺎﺙ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﻏﻮﺭﻯ ) ۵۵۸ _ ۵۹۹ ﻕ ۱۱۶۲ _ ۱۲۰۲ ﻡ( ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭﺍﻗﻊ ﺍﺳﺖ، ﺍﺯ ﺑﻘﺎﻳﺎﻯ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻏﻮﺭﻳﺎﻥ ﻓﲑﻭﺯ ﻛﻮﻩ ﴰﺮﺩﻩ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ.
ﺍﻳﻦ ﻣﻨﺎﺭ ﻛﻪ ﺩﺭ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﻫﺸﺖ ﺿﻠﻌﻰ ﺍﺳﺖ ﺩﻭﺭ ﺍﺩﻭﺭ ﺭﻭﻯ ﺯﻣﲔ ۳۲ ﻣﱰ ﳏﻴﻂ ﻭ ﻫﺮ ﺿﻠﻊ ﺁﻥ ۴ ﻣﱰ ﺍﺳﺖ ۱۵۲ ﺯﻳﻨﻪ ﺩﺭ ﺩﺍﺧﻞ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺧﺸﺖ پخته ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ، ﻛﻪ ﺗﺰﻳﻴﻨﺎﺕ ﺁﺟﺮﻯ ﻭ ﺧﻄﻮﻁ ﻛﻮﻓﻰ ﺩﺭﺍﻥ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﻭ ﺷﺎﻳﺪ ﺍﺯﺑﻘﺎﻳﺎﻯ ﻣﺴﺠﺪﻯ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺷﻬﺮ ﻓﲑﻭﺯ ﻛﻮﻩ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻏﻮﺭﻳﺎﻥ ﺁﻧﺮﺍ ﺳﻴﻞ ﺧﺮﺍﺏ ﻛﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ.
۱۴۳ ﺍﻳﻦ ﻣﻨﺎﺭ ﻛﻪ ﺩﺍﺭﺍﻯ ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﺭﻭﻯ ﺗﺰﻳﻴﻨﺎﺕ ﻭ ﺁﺟﺮ ﻛﺎﺭﻯ ﻭ ﺧﻄﻮﻁ ﻛﻮﻓﻰ، ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻧﺰﺩﻳﻚ ﻗﻄﺐ ﻣﻴﻨﺎﺭ ﺩﻫﻠﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻗﻄﺐ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺍﻳﺒﻚ ﺟﺎﻧﺸﲔ ﺳﻼﻃﲔ ﻏﻮﺭﻯ ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻭ ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ ﻫﻢ ﲝﻴﺚ ﲰﺒﻮﻝ ﺯﻧﺪﻩ ﻭ ﻣﻨﻴﻊ ﻛﻠﺘﻮﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﻰ ﺩﺭ ﻗﻠﺐ ﻫﻨﺪ ﺍﻳﺴﺘﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ.
ﻭﱃ ﭼﻮﻥ ﺑﻨﺎﻯ ﻣﻨﺎﺭ ﺟﺎﻡ ﻏﻮﺭ، ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎﻝ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﻗﻄﺐ ﻣﻨﺎﺭ ﺍﳒﺎﻡ ﻳﺎﻓﺘﻪ، ﺑﻨﺎ ﺑﺮﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﻨﺎﺭ، ﻳﻚ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﺘﲔ ﻣﻌﻤﺎﺭﻯ ﺩﻭﺭﮤ ﻏﻮﺭﻳﺎﻥ ﺍﻓﻐﺎﻧﻴﺴﺖ.
ﻳﻚ ﻣﺜﺎﻝ ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ ﺗﺄﺛﲑ ﻓﻦ ﻣﻌﻤﺎﺭﻯ ﺍﻓﻐﺎﻧﻰ ﺑﺮ ﺻﻨﻌﺖ ﺍﺑﻨﻴﮥ ﻫﻨﺪ ﺍﺳﺖ، ﻛﻪ ﺍﺻﺎﺑﺖ ﻭ ﻣﺘﺎﻧﺖ ﻭ ﺭﺻﺎﻧﺖ ﻓﻜﺮ ﺍﻓﻐﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻰ ﳕﺎﻳﻨﺪﮔﻰ ﻣﻴﻜﻨﺪ.
ﺍﻛﻨﻮﻥ ﻳﻚ ﳕﻮﻧﮥ ﺗﺄﺛﲑ ﺻﻨﻌﺖ ﺳﻜﻪ ﺳﺎﺯﻯ ﻫﻨﺪﻯ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﺴﻜﻮﻛﺎﺕ ﺷﺎﻫﺎﻥ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺫﻛﺮ ﻛﻨﻴﻢ: ﺳﻜﻪ ﺷﻨﺎﺱ ﺍﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﻟﻨﮕﻮﺭﺗﻬـ ﺃﳝﺰ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ، ﻛﻪ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻣﻮﺩﻭﺩ ﺑﻦ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻣﺴﻌﻮﺩ ﻏﺰﻧﻮﻯ ) ۴۳۲ _ ۴۴۱ ﻕ ۱۰۴۰ _ ۱۰۴۹ ﻡ( ﺑﺮ ﻣﺴﻜﻮﻛﺎﺗﺶ ﭘﻴﻜﺮ ﮔﺎﻭ ﺳﻴﻮﺍ siva ﺭﺍ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﮥ ﺳﺮﻯ ﲰﻨﺘﻪ ﺩﻳﻮﻩ sri diva Samanata ﻧﻘﺶ ﻛﺮﺩ، ﻛﻪ ﻣﺎﺧﻮﺫ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﻣﺴﻜﻮﻛﺎﺕ ﻛﺎﺑﻠﺸﺎﻫﺎﻥ ﻭ ﻳﻬﻨﺪ ﻭ ﺗﻜﺴﻴﻼ.
۱۴۴ ﳏﻘﻖ ﻓﺮﺍﻧﺴﻮﻯ ﮔﺪﺍﺭ A.
Godar ﺍﺯ ﺍﺧﺘﻼﻁ ﻛﻠﺘﻮﺭﻯ ﺩﻭﺭﮤ ﻏﺰﻧﻮﻳﺎﻥ ﭼﻨﲔ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ: ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﳏﻤﻮﺩ ﻫﲊ ﻣﻌﻤﺎﺭﻯ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻛﻪ ﳕﻮﻧﻪ ﻫﺎﻯ ﺁﻥ ﺁﺭﺍﻣﮕﺎﻩ ﺍﺭﺳﻼﻥ ﺟﺎﺫﺏ ﻧﺰﺩﻳﻚ ﻣﺸﻬﺪ ﻭ ﻣﻘﱪﮤ ﺍﻣﲑ ﺍﲰﺎﻋﻴﻞ ﺳﺎﻣﺎﻧﻰ ﺩﺭ ﲞﺎﺭﺍ ﻭ ﺁﺭﺍﻣﮕﺎﻩ ﺳﺒﻜﺘﮕﲔ ﺩﺭ ﻏﺰﻧﻪ ﺍﺳﺖ، ﺭﻭﺍﺝ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﳏﻤﻮﺩ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﺧﻮﺩ، ﺑﻬﻤﲔ ﺳﺒﻚ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ، ﺍﺑﻨﻴﮥ ﺧﺸﺖ ﻫﺎﻯ ﺗﺮﺍﺷﻴﺪﻩ ﻭ ﻗﺎﻟﺐ ﺯﺩﻩ ﻭ ﻣﻨﺎﺭﻯ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻏﺰﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ.
ﻭﱃ ﺑﻨﻈﺮ ﺍﻭ ﺍﺑﻨﻴﮥ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺯﻳﺒﺎ ﺗﺮ ﺁﻣﺪ.
ﺯﻳﺮﺍ ﺩﺭ ﺗﺰﻳﻴﻨﺎﺕ ﺁﻥ ﻣﺮﻣﺮ ﻫﻢ ﺑﻮﺩ.
ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻥ ﺍﺑﻨﻴﮥ ﻏﺰﻧﻪ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺍﺯ ﻣﺮﻣﺮ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ ﻭ ﺑﺎﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﻜﻨﻮﻉ ﺻﻨﻌﺖ ﳐﺼﻮﺹ ﺍﺯ ﺗﺮﻛﻴﺒﻬﺎﻯ ﺻﻨﻌﺖ ﳏﻠﻰ ﺑﺎﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺁﻣﺪ.
ﭼﻨﺎنچه ﺗﺰﻳﻴﻨﺎﺕ ﺁﺭﺍﻣﮕﺎﻩ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻣﺴﻌﻮﺩ ﻛﺎملاً ﺑﺴﺒﻚ ﻫﻨﺪﻳﺴﺖ ﻭ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻰ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﺯ ﺣﺪ ﺗﺰﻳﻴﻨﺎﺕ ﻛﻪ ﺭﺳﻢ ﻫﻨﺪﻳﺎﻥ ﺑﻮﺩ، ﺟﺎﻯ ﺳﺎﺩﮔﻰ ﻧﻘﻮﺵ ﻣﻘﺎﻣﻰ ﺭﺍ ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﮥ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻫﲊ ﻏﺰﻧﻮﻳﺴﺖ، ۱۴۵ ﻛﻪ ﳕﻮﻧﻪ ﻫﺎﻯ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺮﻣﺮ ﻛﺎﺭﻯ ﻭ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎﻯ ﺯﺑﺎﻥ ﺩﺭﻯ ﺁﻥ ﺑﺮ ﺑﻘﺎﻳﺎﻯ ﭘﺎﳚﺎﺭﻩ ﻫﺎﻯ ﺍﺑﻨﻴﮥ ﻋﺼﺮ ﻣﺴﻌﻮﺩ ﺳﻮﻡ ﺩﺭ ﻏﺰﻧﻪ ﺍﺯ ﺯﻳﺮ ﺧﺎﻙ ﺑﺮﺍﻣﺪﻩ ﻭ ﻋﻜﺎﺳﻰ ﻫﺎﻯ ﺍﺑﻨﻴﮥ ﻟﺸﻜﺮﮔﺎﻩ ﺑﺴﺖ ﺁﻧﺮﺍ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻴﻜﻨﺪ.