ساکیان، سكستان، سجستان،سیستان

 لکه دتخار اوتخارستان دبحت په خبر درساك اوسيستان بحث هم دیر په زره پوري تاريخي او جغرافیايي بحث دى دلرغوني افغانستان په تاریخ اوفرهنگ کي کې ډير ارزښت لري. لکه چې دوخت په تيريدلو اودفرهنګ له بنيې بدلونې سره دتخار دكلمي مبداء مو په خپلو خاطروکې هيره کړه او دهغوي استوګنځي يعنې تخارستان اوس هم زموني په ذهن کی تازه دی عین په همداغه بنه دساك با اسکایي کلمي د تاربخچي مبدا، مو هیره کري ده او دهغود اسنوگن خای سیستان، اوس هم زمور پرژبه شته په لرغونو دروکې دافغانستان دتاريخ ارزښت په همدې کې دى چې هغه څه چي تن گورو او مبداء اولرغونتپايې دپخوانیوپیربو په تبارو کي هيره شوي موي ته روشانوي اوننی فرهنگي ريښي له پخوانيو لري پرتو ريښو سره مربوطوي.

ساکیان با اسکابان چی دلته تربله بحث کوو د سیتي تولني بوه لویه خانگه ده چې دچین به پخوانیو ماخذونو کې دسیت یا سیاك یا سي وانگ په نامه باده شوي ده، دفرانسي پوتن فقید خشیخ پیژندونگی موسیو رونه گروسه چي داسیا په فرهنګی اوتاريخي لرغونتيا کې يې ډير معلومات درلودل، وايي . ساگیان پاساسیان دکاشغر په سیمه کي دلوږو غرونو دپاي به پرخه فرغار خوا نه أو دایکزارس زسردریا، درود په نی خوا خندو کي داورال ه و وگی سپند تر غاړو پراته و" وو دکاشغر سيمې اوداورال دوړوکي سیند ترمنځ سيمه ډيبره پراخه ده چي دافغانستان دشمالی سرحدانو سراسر برخه دمرگزي آسیا دروسبي شوروي جمهوریتوله رانی دساك دخای تعریف ته که دپورته شرح له مخي په غور وگورو خرگندیمي چې دساکیانو دثقل مرکز په ختيخ ترگستان اویاد رسنگیانگ په سیمه او سردربارود په سیمه کی پروت و اسکابان د ۶۵ قم دهخامنشبانو به عصر کی مشهور وو او دهخامنشبانو دبرلیکونو تردي پوري چې دوی به پیژندل دهغوی په منخ کي دتقسيم قابل شوي وو اودهغوي دخانگري تعريف دنامه پادونه يي کړي وه، بو بي اساكي هوما وار چي غبارت له همغو ساگبانو غخه دی چي دلته دهغوی به باره کی گریرو اود اوخت بی داوسیدلو خای دفرغانی به چاپیریال او كاشغر کې و دویم ساکاتیگراخواد بادمخروطي خولیو ساگیان چي دهغوی د اوسیدلو سيمه يې داورال دوړوکي سیندشاوخوا ښودلې ده . دریم ساکانار ادرایای پا هغه ساگیان چي له سپند له دي غاړه دي چي عبارت له هغر ساگیانو شخه دي چي دخضر دبحیری په ها پلو خندو کي أوسیدل له دي دري تعریفونو خخه خرگند يري لکه خنگه چي فرانسوي ختبخ پیژندونکی موسیو رونه گروسه څرګندونه کړي اسکائی قدمونه له کاشغرنه د اورال تر وړوکي سیندپوري متبسط وو او داساحه د اسبني، فومونو استوگتخی اومسکن هم وو اوهغوی چې راسكاني او سيتي) سره ورته گڼلی دی له حقیقت نه ليرې نه دى، منتها رسيتي) عام صفت دی چې تول باديه نشین اقوام اوقبایل که هغه دمرکزی اسیا دي او که تخاري اوپاکوشاني او اسكايي او نور تول دهغي جز گیدي شي د او داسکانی با ساك دقوم عمومي تعريف چشي وراتدي تر دي چي دافغانستان خاورې ته راداخل شي حتی په ۵_۶ پيړۍ کې ختیځې منابع لکه دهخامنشيانو ډبر ليكونو هغوی پیژندال او ویر لي بي دهغوي دنامه بادونه کري ده، که لم شژدي راشو وينو چي دوه ثنه يوناني اولاليني مورخین اپولو دوروس او تروگوس به باکتریان باختر کی دیوتانی سلطنت سقوط دلته دنورو قومونو درالو په وجه رابيي چي د ازي لي، یازياتي تخاري، او ساكارولي، يي ياد کړي دي که خه هم چي تروگس دنخاري قوم نوم هم بادوي مگر دباختري بونانیانو دسفوط تتیجه درازي ني، او رساکارولی قومونو در انللو په وجه بپي أو له دي لند نشخيص نه څرگنديږي چي د یونانیانو دهندوکش په شمال کي لومری سقوط داسکانی قبایلو راتلل وو صحیع اوسمه خپره داده چي خلور گوني قبایل نول دق م په لومړۍ پیړی کي له آمو سیندخخه راتیر او تخاریان، دآمو سیندپه دي يلې غاړي اوسواحلو کي باتي شول او ساگارولي، يعني ساکیان وروسته له دی چی دآمو له سپند شه رانير او دباخثر پبه پراخو صفحانو کي تیت شول او دهری رود تر سيمي پوري ورسیدال اوبيا لي خه دلویدیخ په لورورائدي لازل چي له وول وول مقاومتوئو سره مخامخ شول او بیا هغه وخت یی خپل نگه لوري نه بدلون ورکر او جنوب لور ته مشوجه شول او دقراه رود او هیرمند درودوتو سیمې ته نژدي شول نول پوهیرو چي هارنبان با راشکانیان د ۱۴۰ قم په شاوخوا کي دمیملي خواته اولي دمخه دختیخ به لورراغلي وو دختیخ په لور دساکیانو او پارتبانو ترمنخ سختي جګړي وشوي لکه چي داستشراین فرهاتش په قول يعني فرهاد ارتیان په ۱۲۸ او ۱۳۰ قيم په گلونو کی په الومورو چگرو کي ووژل شول شر دي پوري چي ميتري داتش بعني دویم مسهرداد داسكاني قوموشو دمهاجرت لاره د غرب په لور ونیوله او په تشپیحه کی اسکابیانو لاره بدله کړه او جنوب لور ته دهري رود سيمې ته دغربي افغانستان درود خانو سیمو نه په خانگري وول دهیر مند په سپمه أوبیا مخصوصا په کوزنیر برخو کی ای په خای او میشت شول يوشمير پوهان په دې عقيده دي چې په لومړۍ مرتبه کې تر دې قبيلې دمخه داسكاني پوپل قوم دهیرمندسیمي ته راغلی دی او هلته يي استوگنه اختیار گري وه داخبره چی حقیقت لري با شه خو ددی قوم درانلو خرنگوالي دتاریخ به تیارو کی پروت دی خواکشره پوهان به دي نظريه عقيده لري به هر حال داسکایی قوموتو هیرمند به راتللو کی ارنگه نشسته لومری امور جیزیان، او بیارساکاروبي أو نور دیر اسكائي فبابل دي سيمي نه راغلي دي او دسیستان په تاريخ کې چې هر څومره پلتنه وکړو ګورو چې.داریايانو له پخوانيو مهاجرتونو وروسته اسكايي قومونه هلته راغلی اوخپاره شوي دي او هغه سیمه د زسکستان یا رساگستان اویاد اسکانوج دتاتویي به نامه مشهوزه شوي ده عربي مورخينو اومخصوص جغرافيه ليكونكیو سکستان له کلمي نه سجستان جور کړی اوددي کلمي دابنه دټولو عربي جغرافيه ليكونکیو په لبکنه کې خرگنتدیږي، ترخو چي زموږ خپلو مورځینو اوجغراقبه لیکونگبوته وار راخي او گورو چي دسپستان كلمي اوسیستانی صفت په شعر، ادب، تاریخ ، فرهنگد او جغرافيه کې لازه موندلی هر ځای ليکل شوى او اوريدل کيږي اودسیستان تاريخ چي ليكوال یي ناخرند دي ددي خبري پر غوره شاهد دی او داکتاب ویر بکلي او بهشرین تاریخی کتاب دی چي ددي ستري او مشهوري سيمي تاريخي بهیر په جزنيانو سره تشريح کوي.