میر غلام محمد غبار
میر غلام محمد غبار ولد میر محبوب خان کابلی ( اصلا فرملی) که در حدود ١٢٧٦ ش در دروازه لاهوری شهر کابل بدنیا آمد و دروس ابتدائی رادر خانواده خود که اهل سواد و دانش و کارمندان دفاتر حکومتی بودند فراگرفت و در اواخر عهد امیر حبیب الله خان با جوانان افغان مشروطیت دوم محشور گردید و مطالعات خود را در تاریخ و اجتماعیات دوام داد، تا نویسنده نیرومند صاحب ذوق زبان دری بر آمد و به نوشتن مقالات ادبی وسیا سی پرداخت وی در حدود ١٢٩٦ ش در خان آباد ماموریت گمرگ داشت و در ۱۲۹۸ش کارمند کوتوالی کابل بود بعد از آن جرید: ستاره افغان را بتاريخ ۹ قوس ۱۲۹۹ ش از جبل السراج نشر کرد و درسنه ۱۳۰۰ ش بحيث عضو ریاست تنظیمه شجاع الدوله به هرات رفت و بعد از آن درسنه ۱۳۰۳ش در مسکو نماینده تجارتی بود چون در ۱۹ سرطان ۱۳۰۳ محمد نادر خان به حيث سفیر افغانی در پاریس مقرر شد، غبار با او سکرتر آن سفارت بود. و پس ازان به کابل آمد و در لویه جرگه های پغمان ۱۳۰۳ و ۱۳۰۷ش بحيث وكيل مردم کا بل شامل شد و افکار جوانان افغان را مانند يک عضو دست چپی نمایندگی میکرد و مبلغ دیمو کراسی و حکومت قانونی بود ، تاکه در سنه ۱۳۰۹ش به سر کتابت سفارت افغانی در برلین مقرر شد. در سنه ۱۳۱۰ ش چون انجمن ادبی در کابل تاسیس شد ، غبار يک عضو فعال این انجمن بود و سلسله مقالات "افغانستان و نگاهی به تاریخ آن" را مینوشت، تا که در سنه ۱۳۱۱ ش در محبس سرای موتی کابل ن زندانی سیاسی گردید و مدت این حبس رنج افزا تا ١٣١٥ ش دوام کرد و از آنجا بیکی از قرای دور دست ولایت فراه تبعید گردید که تا سنه ۱۳۱۷ ش در آنجا ماند و در سنه ۱۳۱۸ ش به کندهار آورده شد که در آنجا کتاب احمد شاه بابا را تالیف کرد و در سال بعد از ۱۳۲۰ ش پس بسکونت در کابل اجازت یافت و درینجا عضو انجمن تاریخ بود و مدتی هم جریده انیس را نشر میکرد. در انتخابات شورای دوره هفتم ۱۳۲۸ ش به حيث وكيل مردم شهر کابل منتخب گردید و در مبارزه های قانونی دسته كوچک و کلای روشنفکر و مبارز شرکت کرد و به تاسیس حزب وطن و جريدة هفتگی وطن پرداخت هنگامه حق طلبی و دیموکراسی و قانونیت و حکومت مشروطه را گرم داشت و در انتخابات دوره هشتم ۱۳۳۱ ش باز داوطلب و کالت مردم کابل در شورا گردید، ولی در ضمن مظاهره عامه مردم کابل که به طرفداری او میکردند گرفتار شد و به زندان افتاد که این دورۀ حبس او در ولایت کابل تا ۸ سال دوام کرد ، و چون ازیــــــن زندان ولایت کابل در ۱۳۳۹ ش رهایی یافت در ریاست مطبوعات مشاور بود ، و کتاب افغانستان در مسیر تاریخ را مینوشت.
غبار در آخر عمر خود به مرض معده گرفتار و در سنه ١٣٥٦ ش در يک شفاخانه برلین بستری بود تا که بعد از عملیات بطني به تاريخ ١٦دلو همین سال ، چشم از جهان پوشیدوروز ۲۲ دلو در مقبره خانوادگی در شهدای صالحین مدفون گردید ، در حالیکه مدت نیم قرن در حرکات اجتماعی و سیاسی وادبی مملکت سهم بارزی گرفته بود.
غبار که در ایام سالخوردگی بسن بیش از هشتاد از جهان رفت مرد خوش قیافت بلند بالا و ظریف گویا و جویای گربزی بود ، که با نفوذ کلام واستدلال قوی میتوانست جوانان را بدور خود فراهم آورد وچون قلم روان و نیرومندی داشت میتوانست در تاریخ و ادبیات و سیاست واجتماعيات مباحث دلچسپی بنویسد، که از آنجمله نمونه کار و افکار و تحلیل و نظرش بوقایع در کتاب مسیر تاریخ آشکار است که آن کتاب را باوجود برخی لغزشهای تاریخی و عددی و بعضاً ارادی ، با قوت بیان و ظرافت ادبی دلچسپ و در خورخوانش و مطالعه ساخته است.
وی در تاریخ نویسی سبکی خاص داشت که وقایع تاریخی را همواره به نفع تصور خاص عندی و قالب فکری خود استعمال میکرد و بنابرین در تاریخ نگاری خود ناظر بیطرف بنظر نمی آید و لو به استعداد های مختلف مردم افغانستان که در طول تاریخ نشان داداند ایمان کامل داشت و این (ملت) را می پرستید و همواره میخواست بدین مقصد گام بر دارد و حتی گاهی تظاهر هم نماید.
روی همرفته غبار در رجال سیاسی و ادبی دورۀ معاصر ، چهره نقاد و شخصیت رادیکالی دیمو کراسی طلب دانا و گریزی بود، که در مراحل ترقی خواهی و تجدد و حرکات ادبی وسیاسی سهم کافی داشته و در این راه بحيث فرد ترقی خواه پیشرو، رنجهای فراوان و محرومیت ها دیده و دو بار در حدود زیاده از ١٤ سال حبس های طاقت فرسا را تحمل کرده است. وی گاهی این بیت را زمزمه میکرد :
شمعها برده ام از صدق بخاک شهدا
تا دل ودیده خونابه فشانم دادند
زوانش شاد باد !
آثار غبار:
۱- افغانستان و نگاهی به تاریخ آن ، مقالات مسلسل در جلد اول و مجله کابل انجمن ادبی ۱۳۱۰ -۱۱ ش.
۲- احمدشاه بابا افغان طبع کابل ۱۳۲۲ ش.
۳- افغانستان در مسیر تاریخ مشتمل بر رویداد تاریخی سیاست افغانستان از گذشته دور تا ۱۳۰۷ ش طبع کابل ٢٣٤٦ ش ١٩٦٧م.
۴- خراسان (رساله) طبع کابل ١٣٢٦ ش.
۵- افغانستان بيک نظر طبع کابل ١٣٢٦ ش طبع کابل ١٣٢٦ ش.
۶- تاریخ افغانستان جلد سوم از ظهور اسلام تا سقوط طاهریان طبع کابل ۱۳۲۶ش ۷- تاریخ ادبیات دری افغانستان در قرون اخیر (کتاب درسی وزارت معرف) صبع کابل ۱۳۳۱ ش.