محجوب

این شاعره دختر سکندر خان نظام الدوله  بود و درنیمه اول قرن سیزدهم در هرات تولد یافته نزد برادر خود علی قلی خان نظام الدوله که شاعر بود و سارمی تخلص میکرد تعلیم خوبی اخذ کرد از جوانی  بسرودن اشعار اغاز نمود و تخلص  محجوب  را اختیار کرد .

۱غزلیکه بنام طاهره آورد میشود با اصل غزل فدوی تفاوت دارد و یگ بیت آن هم که در ذیل نوشته شده است کم میباشد .

مهر ترا حزین یافته بر قماش جان    رشته بر رشته نخ به نخ تار بتار پو بپو 

«۷۱»

ولی متاسفانه در سنه ۱۲۶۴ در اثر ظلم و بد رفتاری شوهر در جوانی جهان را وداع گفته بعالم بلا پیوست .

برادر او در تذکره میکده  که شرح حال شعر ای معاصر خود را تالیف کرده دریک منظومه سوز ناک که احوال خواهر بیان نموده و این چند بیت از آن منظومه هست :

من بودم از زمانه و فرزانه خواهری                                                     در مشرق کمال درخشنده اختر ی

در بوستان عز نسب سرو کشمیری                                                       در آسمان فخر حسب ماه انوری 

اند حریم قدس حیا  پیشه هرچی                                                           در حجله عفاف وفا کیش ها جری

صدیقه صدقی  فاطمه طنیعت زبیده                                                       بلقیس خوی آسیه سیرت نکو فری 

مشکوی  شعر را سخن آرای مخشی                                                      بستان فضل  را چنین آرای عبهری 

در بخل وعمل و سیرت ناپاک مفلسی                                                    در علم و حلم  فهم وفر است توانگری

کلکش ز مطلع خط و انشا عطردی                                                      طبیعتش ز درج عقل گرانمایه گوهری 

محجوب در سرا دق عصمت ز چشم دهر                                              طالع زیرج فضل چو مهری ز خاوری 

اندر حساب زمل محیطی ۱ مهندسی                                                  در فاث بحر و هیت قویم لنگر 

خورشید  هر صباح زاری  منیر او                                                     میکرد کسب نور چو از خواجه چاکری

ماه از پی رساندن سیتش  به هر طرف                                                می شد روان سیر سفر چون کوتری

کو ان پدیده بانی در گاه عصمتش                                                      چون هندویی که پاس بدار در منظری

برحبس میکشد بسر در ششم فلک                                                     از بهر درک صحبتش از شوق چه دری

بهرام تند خوی  بقصد حسود آن                                                       چوچا کران ستاده بکف تیغ و خنجری

نامیبد میسرود پی فخر هر سحر                                                       از نظم دلکش غزل روح پر روی

تیر دبیراز سر اخلاص مینوشت                                                      راز صاف خلق فهم و معانیش مضری

هرچند درکمال  و خط شعر هوش ورای                                            چون آن داد چرخ کهن یاد دیگری 

بودش بهرا تامل فرخنده صد هنر                                                    الحق کشاده بود بجهان از هنر روی 

ناگاه عیش مرگ نمودش زمن جدت                                                 من ماندم و مصیبت  آن دست بر سری 

این جور خود بخویش نمودم کزا بهلی                                               و بازم فرشته را بکف دیو منظری

بدر ای و پشت فطرت  و بد گویش و سست عهد                                 دون طمع و سلفه  خصلت  و ناپاک فری 

مر آن بود که مردی و نامش بود که هست                                       به ازکلاه مردم نامرد معجری

کی از خصال او بتوان شمع بیان                                                  عمری اگر سیاه کنم لوح دفتری 

القصه رفت  با جگر پاک و دل فگار                                             آن مهربان ز حور چنین جور گستری 

ناچیده از حدیقه کم دلش گلی                                                         نا خورده از بهار جوانیش نوبری 

۱شاغلی بینوا در کتاب  پشتنی میرمنی حصه اول قصیده را نقل نموده این مصرع را چنین نگاشته است :- 

 اندر حساب ورمل محیط مهندسی ولی کلمه محیط درینجا معنی نمیدهد و بر وزن شعر هم چندد آن برابر نمی آید اصل کلمه محیطی که یعنی علم هیت میباشدچنانچه ملا محمد صدیق آخوند زاده نیز در تذکره  نسوان این کلنه را  محیطی نوشته است . 

«۷۲»

شد آن شهید زهر جفا در ریاض خلد                                                  مونس به حوریان و من دیده تری 

روزم چوشب سیاه و دلم سرد چهره زرد                                            هرلحظه  ام بخنجر از این عصه خنجری 

از فوت آن چوباغم و زاریست که ز  خلق                                           تاریخ یافتش و غم وزاری سخنوری 

بس چاره غیر صرو شکیبا شدم                                                       از قسمت سپهرو جفای ستمگری 

در روز حشر شافع برم ثور باد                                                       اندر میانه من و آن سفله داروی 

ای دل چرا کسی گله از خلق و از سپهر                                             داد نداز ازل چو بهر کس مقدری

این بود قسمت که حوری غم کش جفا                                               کس نیست پیش قسمت داور مظفری

تاهست روزگار جفا بود کار آن                                                     تنها تو نیستی زجفایش مکدری

این اند مردمان که در ایام هر یکی                                                 اندر وقار قحیه رعنمت کمتری

معدوم گشت مردم و مردی چنانکه نیست                                          امروز در زمانه هیچ احقری

منسوخ شد مروت از انسان چنانکه هست                                         افزون ز آب خون برادر  برادری

فرزند  را یکتار  پدر نیست  شفقتی                                               نبود دختری پسر لطف مادری 

ای صاحب قناعت و عزلت بشکر کوش                                         کز شکر و صر نیست ترا هیج بهتری 

کج قناعتی  و گدایی خواب امن                                                  خوشتر  زتاج  افسرو محمود رستجری

یک موی از سرت شود کم اگر نی                                              کم تو گلی چو در کام از دری 

ای کامگار دهر خداوند مال و چاه                                              بندی دهم  اگر کسی ز بنده یاوری 

دل در جهان مبند که این زال پر فسون                                       هر روزی از قریب نشیند به شوهری 

تا کسی ز بخل در پی گنچ ودقیته ای                                        تاکی ز حرس در هوس لب و استری 

کسی بجمع مال کسان همچو کمیتین                                         در تحت تخته مرد حوادث بنشیند ری

دریاب قد عمر و بسته زا دره که مرگ                                     دریا بدت اگر چه به بلخ اربستری

زان گفت زان شنید که نبود جاه حق                                       بهتر هزار بار را گر گنگی و کری

بازوی دین قویست بچنگ آر کنج علم                                      کز این نکند شیر خذا در ز خیبری

بنگر در آبروی شریعت کر ما قتدار                                     شاهان نهند سر بکف پای قتمبری

خشت است و خاک افسرو دیهبت عاقبت                               از هر جاه اگر چه فریدون تو ذری 

کرطاق قصر جاه کشی برتر از فلک                                   در مرگ با گدای ملت برابری

گر مردد راهی از همه خلق جهان ببر                                    تا کی ز نفس سفله کشی بار چون خری

دنیا به نیم چو استادنند اهل دل                                        دانند کم ز خاک سیه نور نزری

بگذر از کبر و تاز که آنجا نمیخرند                                جز آه سر در ضعف تن و روی اصغری

فخر نسب بکار نیاید بجز حسب                                     کنعان ز نوح بود و ابراهیم از آذری

چون صدق کسر نفس نباشد چه فایدع است                         صد سال موی اگر نتراشد قلندری 

جز عجز نیستی نپذیر نداز تو هیچ                                 گر شیخ نامداری اگر شاه کشوری

یک گام اگر  تو برسر  کدم و هوا نهی                          یا الله صدره از ملک صدره برتری 

ای قس سگ تو ناصح خودباش  تا بچند                        یویی بعیب خلق و خود از جمله سگ تری 

قطع امید از همه بتمامی راز و نیاز                               کس روی صدق بر در خلاق اکبری 

«۷۳»

در پراز انطفس  مخالف  بیا فریب                                چندین کار گلرخ خورشید پیکری 

هریک به سحر خوبی رخسار یوسفی                            هریک به سحر طره طرار دلبری

خود شان باغ  من برافروخته  گلی                               قد شان بجوی بار جوانی صنوبری 

زلفی ز مشک ناب و لب از لعل جانفزا                          خط از بنفشه مو تنم از سیم مرمری

کلک فضا  بعارض شان بهر شور شوق                       از مشکت تر بدور کمر بسته زیوری

دست قصد برکس جمالش شان نهاد                              جذبی که ساخت صید غزالی غضنفری

جانها بعشق شان جپ بدرباست مباشی                           دلهای شوق شان چو بر آتش سمندری

ایام وصل شان چو شب قدر فیض بخش                         الفاظ عذب شان ز حلاوت چو شکری 

قومی دیگر گورهی امینند پاک رای                             قدسی فصال روح صفت چون بمیری 

هریک  قاف مکرمت عتقای مغربی                             هریک بقصد نفس دعا شیر  صفدری 

هریک زآشیان وفا باز لشهبی                                     هریک به شاخسار وصفا طوطی تری

در ظاهر اند عاجز و لیکن بپا وطن اند                           از شکر حق به بحر حقیقت  شناوری 

بر پام قصر از کسره خاک بگذرند                                هردم بکر حال چو روح مطهری 

انقدر کلاه فقر ز غیرت در آورند                                  شاهان رهر را سر نخوت له چنبری 

شیطان کد ز سایه ایشان حذریکه نیست                           بایشه هیج راه  نرد و بصر صری

در ظاهر شکسته سین شان از کمال                                هر یک ز علم و قدرت هفتد  مظهری

دارند  ز بر خرفه بیشینه گنجها                                     کزیک  نظر کنند گمانی توانگری

گرچه بصور تند چو عاشقان ز خلق                                اندر حقیقتند ز خورشید اشهری 

از علوهمت وزمقامات و حال شان                                   تفصل  اگر دهم  نکند عقل  یاوری

سبحان خالقی که بی خلق این گروه                                 گردید حکمتش دمی ایجاد مصدری

بنمود از کمال عنایت  زبحر فضل                                  از روح پاک طنیت ایشان مخمری

آن صانع حکیم که دربر حکمتش                                    عقل  ضعیف را نبود هیج معبری

در جنب آستان جلالش سپهرو مره                                    چون توده های چند ره و دشت واخگری

از خار گل برآرد و میوه ز چوب خشک                           از تافه مشک تردهد از کاو عنبری

شکر زنی عطا دهد و انگین ز نخل                                  از سنگ  لعل  اصغر و یاقوت احمری

یا مطی المراد کبرییکه از کرم                                       رزاق بنده پرور هر خیرو هر شری 

از لطف کن به آن سگ عاصی عنایتی                               کز جور خلق نفس و هوا مانده مضطری 

در کار من  قمر چو فشانی ز هر لطف                              حاجت نیاا شدم به بهشتی و کوتری 

یک ذره ام ز مصرفتت گر کنی عطا                                 از قدر بر ترک ز سپهر مدوری 

حاجات هر دو عالم از لطف کن روا                               تا کردم این از فزع و هو ل محشری

هرچند عاصیم ز تو خواهم که از کرم                               بخشی مرا به سید و سلطان و سروری 

«۷۴»

فخر دو کون سید عالم که کاینات                              باشد به نزد ذات شریفش مسقری 

شاه شهان محمد خیر البشر که ناخت                          یک ان براق بر سر ته طاق اخضری

در یک زمان رسید در انجا که نیست هیچ                     جز ذات ذلجلال نه جسمی و نه جوهری 

سلطان خافقین که بنهد صلابتش                                  بر فرق تاج کسری و هم  پای منبری

از مهر قدر اوست یکی ذره کر نهان                             ایمان ز کفر ساخت اعیان تیغ حیدری 

یارانش از سعادت دیدار او شدند                                   سرو به خالق جمله چه مسلمان چه بوذری 

یکتن ز امتش نرود جانب سفر                                    گیرد به کف به عشر چو زلف معتبری 

یا عبد الرسل توی ابر رحمتی                                          کز تست تازه رویی هر خشک و هر تری 

ا زعرش تا به فرش شود مست اگر وزد                           از ان بعد مشک بیز نسیم معطری 

یک بارم از کرم در لطف گشا که نیست                          جز در که تو ام به جهان راه و رهبری 

در چشمم ار ز خاک درت ذره رسد                                      زه ابنای دهر فخر نمایم بر اکثری 

هر چند عاجزم من دلخسته و ز گناه                                 هستم به قید نفس گرفتار و ابتری 

اندر دو کون سک در گناه وا مگیر                                  ای مایه همای شرف ظل شهیری 

بنما عاقبتی که بسی رازک ضعیف                                  شیران کنند رحم بر رو با لاغری 

با صارمی خسته بکن یک نظر که هست                           د راتش غمت چو سپندی به مجمری 

تاریخ این قصیده ز هجریست بعد الف                              خمسین و خمس با ماتین از تو بشمری 

                              بحر الصد رو لقب نهن این را بود سزا 

                              هر نکته اش چو هست یکی درو گوهری  

این غزل را اثر طبع محجوب هروی است :

رفیقان بر لب آمد جان ز هجران دل فگاری را                                    که میگوید به آن بیرحم حال جان سپاری را 

نه از بختم سریاری ۷ نه از دلدار غمخواری                                    بود مشکل بسر بردن بدینساری  روزگاری را

تو ای صیاد یاد آور به قید افتاده دامت                                            مکش از محنت هجران اسیر خسته زاری را 

جفا از حد  فزون کردی بیا یک ره رو فا آموز                                   روا کن درد افگاران مسوزان داغداری را 

گذر کن جانب   محجوب ای دلبر زیان نبود 

اگر باری بجا آری دل امیدواری را 

برده زکفم دل را باده نوش مدهوشی                                       یار نازک اندامی سرو گل بنا گوشی 

شوخ عنبرین مویی تند خوی جفا جویی                                   ماه رو سمن بویی سیمبر قباپوشی

آفتابپ کنعانی دلبر سخندانی                                       نازنین تن و جانی نکته سنج خاموشی

خسرو جهانداری دلربای خونخواری                                     مست عاشق زاری یاسیمین  بردوشی 

خنجر جفا بر دست شیشه جفا بشکست                                  ناله های عشاقش میرسد به هر گوشی

«۷۵»

من قدم نخواهم زد جز بکوی آن جایی                                 زهر گر دهد از کف میکنم بجان نوشی 

در فراق آن مهر و از جفای آن مشو                                   طرفه حالتی  دارم گویم از تو بنیوشی

جان اسیر رنجوری تن به قید مهجوری                                  دل ز آتش دوری هر زمان زند جوشی

مست یک شبی برخورد گفتمش که ای بدعهد                           از تغافلم تا چند بگذری و رخ پوشی 

از سر وفا یکره پرسشی کن از حالم                                    جام دوستی مشکن قبول کس مکن گوشی

در شب امیدم نیست جز رخ خورشیدی                                 گر کشی و گر سازی با خودت هم آغوشی

همچو من خریدارت نقد جان همه بر کف                              تا زلعل نوشینت بوسه ای تو بفروشی

ای بت جفا کارم از غمت بسی زارم 

یاد میکن از  محجوب  بگذر از فراموشی