بیهقی

‫اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ﺑﯿﻬﻘﯽ در ﺳﺎل ‪٣٨٥‬ﻫ در ﺣﺎرث آﺑﺎدﺑﯿﻬﻖ‪ ٤‬ﺗﻮﻟﺪ ﯾﺎﻓﺖ ودر اﯾﺎم ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻏﺰﻧﻪ اﻓﺘﺎده‬

‫ﺷﺎﮔﺮد رﺋﯿﺲ دﯾﻮان رﺳﺎﻟﺖ ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد ﻏﺰﻧﻮی ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻮﻧﺼﺮ ﻣﺸﻜﺎن‪ ٥‬ﺑﻮده ودر دﯾﻮان رﺳﺎﻟﺖ ﻛﺘﺎﺑﺖ وﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‬

‫ﮔﯽ ﻣﯿﻜﺮد ودرﺳﻨﻪ ‪ ٤٧٠‬ﻫ ق در ﻏﺰﻧﻪ د رﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﯿﻬﻘﯽ ﻛﺘﺎﺑﯽ ﺑﺰﺑﺎن دری در ﺗﺎرﯾﺦ آل ﺳﺒﻜﺘﮕﯿﻦ زﯾﺎدت از ﺳﯽ‬

‫ﺟﻠﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺟﺰ وی ازان ﺑﻨﺎم ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺴﻌﻮدی ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ وﻛﺘﺎب دﯾﮕﺮ ﺑﻨﺎم زﯾﻨﺖ اﻟﻜﺘﺎب ﻫﻢ داﺷﺖ‪،‬‬

‫ﺑﯿﻬﻘﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪة زﺑﺮدﺳﺖ وﻣﻮرخ راﺳﺘﮕﻮی و ﺻﺮﯾﺢ اﻟﻠﻬﺠﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻮرﺧﺎن دﯾﮕﺮ درﺑﺎری اﻣﺘﯿﺎز ﺑﻪ راﺳﺘﮕﻮﯾﯽ و‬ ‫واﻗﻌﯿﺖ ﻧﮕﺎری دارد‪ ،‬وی ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺎی ﻧﺎ ﮔﻔﺘﻨﯽ را ﻛﻪ ﻣﻮرﺧﺎن دﯾﮕﺮ از ﻧﻮﺷﱳ آن اﺣﺘﺮاز ﻛﺮده اﻧﺪ درﺗﺼﻮﯾﺮ وﺿﻊ درﺑﺎر ‫واﺧﻼق وﻛﺮداراﻣﺮاء ودرﺑﺎرﯾﺎن ﻏﺰﻧﻪ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠﻪ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ ﻛﻪ از ﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﻪ ﺑﺴﺎ دﻗﺎﯾﻖ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ درﺑﺎری ﭘﯽ ‫ﻣﯿﺒﺮﯾﻢ واﯾﻦ ﭼﯿﺰ درﺑﯿﻦ ﺗﻮارﯾﺦ دﯾﮕﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻬﻘﯽ رﻗﺎﺑﺖ ودﺳﯿﺴﻪ اﻧﮕﯿﺰی در ﺑﺎرﯾﺎن را ﺑﺎﯾﻜﺪﯾﮕﺮ و‬ ‫ﻛﺮدار ﺷﺨﺼﯽ وﺣﺘﯽ ﺣﯿﺎت ﺗﻦ آﺳﺎﻧﯽ وﻋﯿﺶ وﻧﻮش ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن وﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ ﺳﺨﺎﻓﺖ رای اﯾﺸﺎﻧﺮا ﺑﺎ ﻟﻬﺠﺔ ﻧﻘﺎداﻧﻪ ﻣﯽ ‫ﻧﻮﯾﺴﺪ ﻛﻪ اﯾﻨﻚ ﯾﻚ ﳕﻮﻧﻪ آن در ذ ﯾﻞ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪:‬‬

‫"وﻫﻢ درﯾﻦ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺣﺎﻟﯽ دﯾﮕﺮ رﻓﺖ از ﺣﺪﯾﺚ اﺣﻤﺪ ﯾﻨﺎﻟﺘﮕﯿﻦ ﺳﺎﻻر ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن وﺑﺴﺘﻢ ﻣﺮدی را ﻋﺎﺻﯽ ﻛﺮدﻧﺪ‬

‫وﺳﺒﺐ ﻓﺘﻨﻪ ﺧﺮاﺳﺎن وﻗﻮت ﮔﺮﻓﱳ ﺗﺮﻛﻤﺎﻧﺎن وﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن وﺑﻌﺪ ﻗﻀﺎء اﻟﻠﻪ ﻋﺰ ذﻛﺮه آن ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺎری را ﺳﺒﺒﯽ اﺳﺖ‪،‬‬

‬

‫ﺧﻮاﺟﻪ ﺑﺰرگ اﺣﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺑﺪﺑﻮد ﺑﺎاﯾﻦ اﺣﻤﺪ‪،‬ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﻛﻪ ﭘﯿﺶ از ﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﺎز ﳕﻮده ام ﻛﻪ وی ﻗﺼﺪﻫﺎﻛﺮددرﻣﻌﻨﯽ‬

‫ﻛﺎﻻی‪١‬وی ﺑﺪان وﻗﺖ ﻛﻪ آن ﻣﺮاﻓﻌﻪ اﻓﺘﺎدﺑﺎوی‪-‬وﺑﺎﻗﺎﺿﯽ ﺷﯿﺮاز ﻫﻢ ﺑﺪ ﺑﻮد‪ ،‬از اﻧﭽﻪ ﺑﺎری ﭼﻨﺪ اﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‬

‫ﻛﻪ ﻗﺎﺿﯽ وزارت را ﺷﺎﯾﺪ‪ .‬اﺣﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺑﻮﻗﺖ ﮔﺴﯿﻞ ﻛﺮدن اﺣﻤﺪﯾﻨﺎ ﻟﺘﮕﯿﻦ ﺳﺎﻻر ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن در وی دﻣﯿﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از‬

‫ﻗﺎﺿﯽ ﺷﯿﺮاز ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﺎﻻر ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﻔﺮﻣﺎن ﺳﻠﻄﺎن ‪ -‬و وی را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬

‫اﻓﺴﻮﻧﯽ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺧﻮاﻧﺪ وﺗﺮا ﺑﺮﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﯾﺶ آرد‪.‬‬

‫واﺣﻤﺪ ﯾﻨﺎ ﻟﺘﮕﯿﻦ ﺑﺮ اﻏﺮاء‪ ٢‬وزﻫﺮه‪٣‬ﺑﺮﻓﺖ و دوﺣﺒﻪ‪ ٤‬ا زﻗﺎﺿﯽ ﻧﯿﻨﺪﯾﺸﯿﺪ در ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺎﻻری‪ .‬اﯾﻦ اﺣﻤﺪ ﻣﺮدی ﺷﻬﻢ‬

‫ﺑﻮدا ورا ﻋﻄﺴﻪ‪ ٥‬اﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪی وﺑﺪو ﻧﯿﻚ ﲟﺎﻧﺴﺘﯽ ودر ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺎدر و وﻻدت وی واﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺳﺨﻨﺎن‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪی وﺑﻮده ﺑﻮد ﻣﯿﺎن آن ﭘﺎدﺷﺎه و ﻣﺎدرش ﺣﺎﻟﯽ ﺑﺪوﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺧﺪای ﻋﺰ وﺟﻞ داﻧﺪ‪.‬‬

‫واﯾﻦ ﻣﺮد اﺣﻮال وﻋﺎدت اﻣﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﻧﯿﻚ درﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد درﻧﺸﺴﱳ وﺳﺨﻦ ﮔﻔﱳ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻬﻨﺪوﺳﺘﺎن رﺳﯿﺪ ﻏﻼﻣﯽ‬

‫ﭼﻨﺪی ﮔﺮدن ﻛﺶ ﻣﺮداﻧﻪ داﺷﺖ وﺳﺎزی وﲡﻤﻠﯽ ﻧﯿﻜﻮ‪،‬ﻣﯿﺎن وی وﻗﺎﺿﯽ ﺷﯿﺮاز ﳉﺎج‪ ٦‬رﻓﺖ در ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺎﻻری‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ‬ ‫ﮔﻔﺖ ﺳﺎﻻری ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﻗﺮاﺗﮕﯿﻦ را ﺑﺎﯾﺪ داد‪ ،‬ودر ﻓﺮﻣﺎن اوﺑﻮد‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﮔﻔﺖ ﺑﻬﯿﭻ ﺣﺎل ﻧﺒﺎﺷﻢ‪ ،‬ﺳﻠﻄﺎن اﯾﻦ ﺷﻐﻞ ﻣﺮا‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ وازﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻬﻤﻪ روزﮔﺎر وﺟﯿﻪ ﺗﺮ‪٧‬ﻣﺤﺘﺸﻤﺘﺮﺑﻮده ام‪ ،‬ووی را ودﯾﮕﺮان را زﯾﺮ ﻋﻼﻣﺖ‪ ٨‬ﻣﻦ ﺑﺎﯾﺪ رﻓﺖ ‪.‬‬

( ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﻬﻘﯽ ‪ ٤٠٠‬ﺑﺒﻌﺪ)