کوزولو یا کجولو کدفیزس

"کوزولو" یا "کجولو کدفیزس" یکی از پنج شهزادگان کوشانی است که چهار دیگر را مطیع خود ساخته و اعلان شاهی نموده است اسم او قراریکه مؤاخذ چینائی تذکر میدهد "کیو تسیو کیو" و در مسکوکات "کوجولا»" یا "کوزولو" یا "کوجولا کاسا کدفیزس" یاد شده و میتوان او را کدفیزس اول خواند. بعد از تصرف باختر در آریانا جنوبی ولایت کابل و قندهار را گرفته و میگویند که بر "پارتیا" هم هجوم برد امپراطوری کوشانی کدفیزس اول از سرحد پارتیا تا اندوس انبساط داشت. یعنی تمام افغانستان معاصر، مخصوصاً قسمت شمالی آن (بکتریان) را در برمیگرفت عبور او از هندوکوه و پیشرفت هایش بطرف جنوب به سلطنت های یونانی و پارتی که هنوز در دره کابل وجود داشتند خاتمه داد کوجالا کدفیزس قرار شهادت مسکوکات اولین عضو خانواده و عناصر کوشانی است. مسکوکات او هنوز به تعداد زیاد یافت میشود و تمام آن مسی است. ساختمان مسکوکات او که از کابل و کاپیسا (کوهدامن) بدست آمده خیلی با مسکوکات "هرمایوس" ، آخرین شاه یونانی کابل زمین و سلاطین رومن شباهت زیاد دارد یک دسته این مسکوکات که اسم شاه در رسم الخط خروشتی آن "کوجالا کازا" و در رسم الخط یونانی "کوزولو کدفیزس" میباشد ، به دو حصه تقسیم میشود. در یک عده نام "هرمایوس" آخرین شاه یونانی کابل هم ذکر است و در دیگری اسم "کدفیزس" تنها است. مستشرقین در این موضوع نظریه های مختلف دارند و چگونگی آن را رنگ رنگ تشریح میدهند.

این هم نا گفته نماند که بعضی مستشرقین در میان تصویر آخرین مسکوکات "کوجالا" و هیکل مسکوکات اگوست امپراطور رومن شباهت زیاد می بینند. موسیو "فن سالت" آلمانی در ین مورد متذکر میشود:  "تشابه زیادی که بین شکل سر او که غالباً خوب نقش هم شده با سر امپراطور رومن به چشم من مخصوصاً با سر "اگوست" انسان را به فکر می اندازد." سپس مسکوک شناس آلمان علاوه میکند: "طبعاً مجاز نیستیم که از این تشابه اتفاقی نتیجه ئی اسنباط کنیم." اما موسیو "فوشه" بر علیه او اظهار عقیده نموده میگوید : "این تشابه ابداً اتفاقی نیست زیرا علاماتی در بین است که قرار آن گفته میتوانیم که شهزاده کوشانی از روی سکه "اوگست" سکه زده است." در فصل 7 کتاب "شارتر کیمبریج هستری آف اندیا" در طی مقاله "متهاجمین خارجی شمال غرب هند" تذکر رفته که طرف راسته سکه او از روی مسکوکات "کلودیس" و چپه آن حتماً از روی سکه "کنستانتین" تقلید شده است زیرا به تنهائی هیچ سکه "اوگست" وجود ندارد که هر دو طرف سکه "کدفیزس" از آن تقلید شده باشد.

"کوجولا کدفیزس" طوریکه پیشتر هم اشاره شد، به دو رسم الخط یونانی و خروشتی سکه زده است. مضمون نوشته یونانی او که در طرف راسته استعمال میشد چنین است : "کوسانو کوزولو کدفیزس" یعنى "کوشان کجولو کدفیزس". زبان "ساکی" به رسم الخط خروشتی در طرف چپه سکه او استعمال شده و مضمون آن چنین است : "کوجولا کاسا کوشانا یاو و کاسا دراتی کاسا" یعنی رئیس دین دار کوشان کوجولا کدفیزس از صفت دین دار که در سکه او استعمال شده معلوم میشود که کوشانی ها عمو وماً و کوجولا کدفیزس خصوصاً آدم دین دار و متدینی بوده و چون به ترقیات دین بودائی افغانستان در عصر آنها (مخصوصاً در زمان سلطنت کنیشکا) تامل شود، دلچسپی زیاد کوشانی ها در امور مذهبی به ثبوت میرسد. راجع به تاریخ سلطنت "کوجولا کدفیزس" در کتب تاریخ حدسیات زیاد زده شده است. "شارتر کیمبریج هستری آف اندیا Shorter Cambridge History of India" که در سال 1936 در لندن به طبع رسیده و تازه ترین أخذ فوق میباشد مینویسد (14) "طبقات مختلفی که در تاکزیلا از آنها مسکوکات مو پیدا شده ارائه میکند که سکه کدفیزس اول کمی بعد تر از سکه "گندوفارنس" به میان آمده و این تاخیر به ربع سوم قرن اول .م موافق میافتد." مؤرخین چینی میگویند که کدفیزس اول پیش از 80 سال عمر نموده به این حساب مشارالیه باید حوالی 78 م. فوت نموده باشد بنابران میتوان تاریخ وفات او را 78 م. یعنی سال جلوس شاه کوشانی فاتح هند (ویما کدفیزس) پسر و جانشین او قرار داد.