راورتی

مأسوف عليه هنری جارج راورتd   Ravtrty H,G،ازخاورشناسان وعلمای انگلیس است،که مخصوصأ درشرق افغان شناسی استاد بوده ودرنشرکتب وآثارادبی زبان پشتو کارهای مهمه انجام داده است.این عالم افغان شناس هرچند شخص ماهی بود، ومدت عمرخود را درخدمات لشکری میگذرانید،اما درزبان شناسی مطالعات وسیعی داشت، درسنسکرت واو ستا و السنة بومی هند و پارسی و مخصوصأ پشتوماهر بود وهمانطوري كه استاد براون انگلیس بادبیات پارسی خدمات شایانی نمود،این سپاهی دانشمند بزبان پشتوانجام داد،وحقوق علمی وادبی 

(۱) لباب الارباب ج ۱ ص ۲۵۳ (۲) برای تکمیل احوال فراهي رك ،لباب الالباب ج ۱ ص ۳۵۹

)۳۷۴)                                                             راورتی                                                     تعلیقات

خویش را برگویندگان اين زبان الى الابدثابت کرد.چون راورتی کتاب طبقات ناصری را از زبان انگلیسی ترجمه وطبع کرده، بنابرآن درین تعليقات. مختصری ازشرح حال و مولفات وی داده میشود:

مشارالیه د۳۱ ماه می ۱۸۲۵ع بدنیا آمد، پدرش پیترراورتی نامداشت،و درفالموت Falmouth و پنزانسPe azance درس خواند، و بسال ۱۸۴۳ ع درقطعه ۳ لشکرپیاده بمبی، ايست اند یا کمپنی شامل گردید و بسال (۱۸۶۳ء) برتبه میجری رسید، وبسال ۱۸۶۴ع از وظایف نظامی متقاعد شد دوره خدمات نظامی راورتی درملتان ۱۸۴۸ و پنجاب   ۱۸۴۹ ع و ۵۰ بوده که درگجرات و سرحد شمال غربی هند وسوات میزیست و شرح بقاع و اضلاع پشاوررا نوشت ۱۸۵۰ع.

ازسال ۱۸۵۲ تا ۱۸۵۹ که درپنجاب معاون حکمران بود، درالسنه شرقی مطالعاتی کرد، و بحديث متخصص عالی آن السنه شناخته آمد (۱) مولفات راورتی قرارذیل است که برخی ازان بنظرنويسنده سطوررسیده و بعضی را ازروی بیوگرافی هند مینویسم:

۱: پشتوگرامر،که بسال ۱۸۵۵ ع در کلکته در ۲۶۵ صفحه طبع شد وبهترین کتابی است. درضبط قواعد صرف و نحو زبان پشتو،که مقدمه مفید وجامعی درتاریخ زبان و کتب و شعراء و نویسندگان پشتو دارد،ومشحونست به تدقيقات مفيد لغوی وتاریخی که همواره برای دقت بین این زبان مایه استفاده بوده است، کسانی که بعدازآن درگرامروقواعد این زبان کتابها نوشتند،مانند ترومپ و بيلو و کوکس و لوريمروراس گیپل وغیره ازاین کتاب استفادها کردند وامام این دسته راورتی بود.

۲: فرهنگ مصطلحات تخنیکی هندی و انگلیسی: درسال ۱۸۵۹ع نشرشد، وفرهنگ اصطلاحاتیست که درتعمیرات و انجنیری و دیگرفنون مستعمل اند.

٣: منتخبات اشعارافغانی: در ۳۸۰ صفحه طبع ۱۸۶۲ع که درین کتاب شرح مفیدی براشعار صوفيانه شرق نوشت، و آثاربسی ازشعرای پشتون را بزبان انگلیسی ترجمه و منظوم داشت، وشروحی برحیات خوشحال خان و رحمان بابا: حمید وغیره شعرای معروف پشتو نگاشت.

(۱) اندیا بیوگرافی ، ص ۳۵۲

تعلیقات                                                         راورتی                                                         (۳۷۵)

۴: قاموس پښتو به انگلسی:ازکتب معروف ومفيد اوست که همواره مورد استفادة علماء واهل زبانست،اولين قاموسی است که درین زبان نوشته شده و در۱۱۶۶ صفحه کلان درمطبع ستفین اوستين شهرهرتفورد بسال ۱۸۶۰ع چاپ شد، دارای تقریبا ۲۵ هزار لغت اصیل و دخیل پشتو.

۵: اشعارپښتو درقرن ۱۶: با ترجمه انگليسي. که اکثرآثاربرجسته خوشحال خان را انتخاب کرد ومقدمه مفیدی بران نوشت.

۶: داستان ايسف الحكيم : قصص معروف قدیم را بزبدان پښتو ترجمه و بسال ۱۸۷۱ ع درمطبع گلبرت اورونگتن لندن بحروف سربی طبع کرد،وازین کتاب مهارت راورتی درنثرپښتو بخوای هویداست.

۷: ترجمه طبقات ناصری: ازپارسی با انگلیسی دردوجلد که شرح آن در تعليق (۳۴) گذشت.

۸: یاد داشتها راجع با فغانستان و بلوچستان ۱۸۸۸ ع

۹:مضامین متعدد جغرافی وتاریخی وعلم الانساب درمجله انجمن بنگال از ۱۸۵۴ تا ۱۹۰۵ع

۱۰: تحقيقات تاریخی راجع بهرات وخراسان ازبدوفتوحات اسلامی  

 ۱۱: سه کتاب دیگرراجع بتاريخ شرق.

۱۲ :گلشن روه:انتخابات نثرونظم پښتو،که حصة نثر آن ۱۸۶ صفحه کلان و نظم آن ۲۱۲ صفحه است،وبهترین آثارادبی پښتوازنسخ نایاب خطی اقتباس ودرمطبع ستیفن آستین هرتفورد بسل ۱۸۶۰ع طبع شد.ومفید ترین کتب اوست.

۱۳: قاموس انگلیسی به پښتو:که بسال ۱۸۹۷ع آنرا مينوشت،نمیدانیم که ختم شد یا ناتمام ماند؟ ۱۴

۱۴: مینول پښتو :Manual oi pas

 این است فهرست مولفات این دانشمند که تاکنون بمن معلوم است، مشاراليه دراقامت پشاور بسی ازترانه های ملی افغان را نیزفراهم آورده بود،که اینگونه ترانه بارهاغزلیات سوارگويند،وعروض خاص دارد،ومال ملت است که شاعرآن معلوم نيست،وی دردیاچه گرامر خود گوید: که ازشنیدن اینگونه اشعارباد سرزمین خويش انگلستان) می افتم.

(۳۷۶)                                                     التمش                                                               تعلیقات

تاریخ وفات این دانشمند بمن معلوم نیست،شاید تا حدود ۱۹۰۰ع حیات داشت،ودراوقات نشاط علمی به عضویت انجمن شاهی آسیائی بنگال وبریتانیا نیزبرگزیده شده بود،مشاراليه دراثنای اقامت پشاوروسوات و هند بسی ازنو درنسخ پښتوو پارسی را فراهم آورده و یا استنساخ کرده بود که درحصة كتب شرقی،موزه بریتانیا درلندن کلکسیون خاصی بنام وی موجود است.

(۶۸) ملحقات طبقات ناصری

 ازاین کتاب مفصلا اطلاعی ندارم،ولی محمد قاسم فرشده دراثنای تحریرکتاب خويش آنرا دردست داشت وازمأخذ خویش می شمارد،که مؤلف آن شیخ عین الدین بیجاپوری بود (فرشته، مقاله دوم ص۷۵)

ازین تذکارمختصرفرشته می توان فهمید که این کتاب پیش ازعصرفرشته که حدود ۱۰۱۵ ه باشد، درهند نوشته شده بود، وعين الدين بیجاپوری خواسته است بقية حوادث هند را بعد ازمنهاج سراج تا عصرخوش تکمیل کند،ازنسخه قلمی این ملحقات خبری ندارم،واشارات تاریخ هند که درحیدرآباد نوشته شده نیزبودن این کتاب را ثابت می کند( رك : تاریخ هند بزبان اردو،ج ۲ ص ۴۴) ( برای تکمیل این مبحث، رك : ۷۸)