زبانهای هند و ایرانی یا آریایی

یک گروه از زبانهای هند و اروپایی ، گروه هند و ایرانی یا آریایی نامیده شده اند. کتیبه هایی که در بغاز کوی - ۱۵۰ کیلو متری شرق انقره ، یافته شده از مهاجرت اقوام آریایی در آغاز هزاره دوم پیش از میلاد از آسیای میانه به افغانستان و سپس به هند و هزار سال پس از آن از راه افغانستان به ایران گواهی میدهند . در اوستا جایگاه نوین قبایل آریایی "آریانا ویجه"  نامیده شده است. مارکوارت ، نورنبرگ و بنونیست آریاناویجه را جایی در بستر پایین در یای آمو پنداشته اند (برتلس ص ۷۲ ) و در باز پسین پژوهشها در بدخشان و پامیر بعض نشانیهای بیان شده در اوستا دربارۀ آریاناویجه ، یافته شده اند. (سومین همایش پژوهش در فرهنگ باستانی و شناخت اوستا، ص ۱۰۱۰ ) زبان شناسان گویشهای مروج در نورستان افغانستان را از شمار زبانهای آریایی شناخته اند و ما گاه بررسی زبانها و گویشهای امروزین افغانستان ، بر آنها روشنی خواهیم .افگند این مهاجرتها زبان هند و ایرانی یا آریایی را به دو بخش هندی وایرانی یا آریانی جدا کرد.

۱- زبانهای هندی : از باستانی ترین زبانهای بخش هندی زبان هند و ایرانی( آریانی) از دو زبان اسنادی در دست است.

نخست ، زبان سانسکرت که فصیح و پیراسته معنی میدهد.

دوم ، زبان پراکریت که زبان عامیانه معنی دارد. از زبان سانسکریت که زبان مذهبی هندوان است ، کتاب وداها مانده است که پیشینه ترین آنها ریگ و دا در دو هزارسال پیش از میلاد نگارش یافته است.از زبان پراکریت حماسه های را مایانا و مهابها راتا ، که به سدهٔ ششم پیش از میلاد یا قرن ششم پیش از میلاد تعلق دارند ، باز مانده اند.

۲- زبانهای ایرانی یا آریانی :

اریاها با گذشت زمان از آریانا ویجه به شرق ، جنوب و غرب نیز مهاجرت کردند و سر زمین فراخی، از کوههای قفقاز و صحراهای آسیای میانه تا بحیرهٔ عمان و خلیج فارس و از بین النهرین تا افغانستان ودهنۀ رود سند را فرا گرفتند. زبانهای این پهنه زبانهای آریانی نامیده شده اند

زبانهای آریانی یا ایرانی را به سه دوره جدا کرده اند :

- دوره باستان :

از قدیم ترین زمانها تا برافتادن هخامنشیان و آغاز فرمانروایی اشکانیها بر ایران که برابر است با اعلان استقلال دیودوت یونانی والى باختريانه وسغدیانه.

- دوره میانه : 

از سده سوم پیش از میلاد تا سده هفتم ترسایی

- دورۀ نو : 

از سده هفتم ترسایی و چیرمندی زبان تازی با رواج اسلام درزمینهای آریانا تا امروز. باید یاد آورد که دوره بندی زبانها به ساختار زبان و دگرگونیها یی که در آن پدیدار شده است، بیشتر تکیه دارد، تا به زمان هستی آن.