مرامهای جمعیت اول مشروطه خواهان
جمعیت مشروطه خواهان افغانستان یا جان نثاران ملت ظاهرا مرام نامه خاص و مکتوبی نداشت و یا بما نرسیده است وقتي يک عضو جدید را داخل جمعیت می ساختند ، قابل اعتماد بودن او را در يک حلقه محدود فرعی با اهلیت او در نظر می گرفتند و بعد از آن او را در هما ن حلقه كوچک به قر آن عظیم و شمشیر سوگند میدادند و او مرامهای عمده ذیل را می پذیرفت :
۱- اطاعت به اصول اسلام وتقديس قر آن عظیم و قبو ل تما احکام اسلامی.
۲- کوشش مداوم در بدست آوردن حقوق ملی و مشروط ساختن رژیم حکومت تحت نظر نمایندگان ملت و تامین حاکمیت ملی و حكم قانون .
٣- سعی در راه تلقین عامه به درستی امور معا شرت ونكوهش عادات ذمیمه.
٤- آشتی و حسن تفاهم بین تمام اقوام و قبایل افغانستان و تحكيم وحدت ملی.
۵- سعی در اصلاح ملت از راه صلح و آشتی ، نه با دهشت افگنی و استعما ل سلاح وزور.
۶- تعميم معارف و مکاتب و وسایل بیداری مردم ومطبوعات.
۷- تاسیس مجلس شورای ملی از راه انتخابات آزاد نمایندگان مردم .
۸- تحصيل استقلال سیاسی و آزادی افغانستان و گسترش روابط سیاسی و اقتصادی با دنیای خارج (که در آنوقت امیر افغا نستان مکلف بود غیر از دولت هند بریتانوی بادیگر دولتی ، رابطه سیاسی نداشته باشد.)
۹- تامین اصول مساوات و عدالت اجتماعی.
۱۰- بسط مبانی مدنیت جدید از صنعت و حرفت و ساختن شوارع و بلاد و ابنیه و منابع آب و برق وغيره : این ده مبداء را ایشان به تعبیر قرآنی "تلک عشره کامله" می گفته اند.
پیشوایان جمعیت عقیده داشتند که حتی المقدور از راه سلم وصلاح وتلقين مصلحانه مرام خود را پیش ببرند و امیر وقت را به تعمیم معارف وقبول اصلاحات امور دو لتى ورفع ظلم واستبداد تشویق نمایند وموانع را با خیر اندیشی و حفظ امنیت از پیش بردارند و در این راه قربانی جانی کمتر بدهند. زیرا روشن فکران واشخاص فهيم ودانا در بین جوانان مملکت کمترند و هر یکی بهایی دارد.
بنابرین از تلفات جانی جلو گیری کردن و احتیاط به کار بستن بهتر.
این مواد مرامنامه جمعیت را از مرحو مان عبدالجلال خان و بابا عبدالعزیز خان کندهاری شنیده بودم که سخنان مولوی عبد الواسع شهید و عبدالر حمن لودین نیز آنرا تایید میکرد.