نایب امین الله خان لوگری

خان حاکم - امین الله نایب السلطنۀ - مجاهد بزرگ ملی

یکی از خوانین بزرگ قومی که در دورۀ اخیر سدوزائی ؛ در عصر عروج بارکزائی در آشوب تهاجمات اول فرنگی در افغانستان از اواخر سلطنت زمان شاه بن تیمورشاه تا اخیر دورۀ دوم حکمفرمائی اعلیحضرت امیر دوست محمد خان در حدود تقریبا (٦٠) سال على العموم مورد احترام شاهان، امرا ، وزرا ، سران و سرداران قوم قرار داشت و در قبال پیش آمدهای مختلف و بحران آمیز پادشاه گردشیها ، عروج وسقوط اشخاص و خانواده ها عزل و نصب و زراوتها حمات بیگانگان و تطورات بزرگی اجتماعی و سیاسی قرن ۱۹ شخصیت خود و شئون ملی خود را بحیث یک افغان مستشعر بر خیر و شر مملکت حفظ کرد و در گیرودار بسیار بغرنج اجتماعی که همگان از پیچ و تاب آن کم و بیش اطلاع دارند از ضعف اخلاقی کنار ماند نایب امین الله خان باشنده برکی است که به صفت نایب لوگری بیشتر شهرت دارد ، نایب امین الله خان فرزند میرزائی خان لوگری است . مشارالیه در سال ۱۱۹۷ هجری قمری که مصادف بسال یازدهم سلطنت تیمور شاه سدوزائی میباشد در قریه برکی راجان لوگر تولد یافته و مادرش دختر کمال خان خرم خیل وردک بود و تا 1274 یعنی تا چهار سال قبل از وفات امیر دوست محمد خان حیات داشت و به این حساب ۸۷ سال عمر کرد. نایب امین الله خان شش برادر داشت پدر شان میرزائی خان اوگری در حالیکه متصدی حکومت کشمیر بود در عهد تیمورشاه ابدالی فوت نمود و جنازه اش بکابل آورده شد و حکومت معاش اورا به پسرش نایب امین الله خان اعطا کرد . در میان مکاتیب تاریخی که چند سال قبل از ورثۀ نایب مذکور برای موزه کابل خریداری شده است مکتوبی موجود است که بتاریخ غرۀ شهر ذیقعدۀ الحرام سال 1214 قمری تحر بر شده و به مهر "العبد المذنب دوست محمد" موشح میباشد و ظاهر میسازد که خان لوگری نایب امین الله خان در سال های اخیر سلطنت زمان شاه سدوزائی از طرف دولت در قطار خوانین برکی بحیث خان شناخته شده بود و سالانه مبلغ دو صدتومان تبریزی که معادل چهار هزار روپیه شود مواجب مستمری داشت بعد از سقوط سلطنت زمانشاه و صعود شاه محمود سدوزائی بار اول بر تخت کابل امین الله خان کماکان خان لوگری و بتخاک تعین شد . چنین معلوم میشود که وزیر فتح خان ملقب به "شاه دوست" که وزیر و مشاور شاه محمود سدوزائی بود نسبت به امین الله خان لوگریتوجه مخصوص داشت وزیر موصوف که خود از رجال نامی و وطن خواه بود طبعا در اعزاز اشخاص بزر گری ملی سعی بلیغ داشت بدین مناسب شاه محمود ابدالی امین الله خان را به حیث خان لوگر و بتخاک تعین نمود و معاش مستمری او را به پیمانه ای که در زمان سلطنت زمان شاه معین شده بود مجدداً بر قرار داشت . بعد از اینکه میانه شاه سدوزائی و وزیر بارکزائی بر هم خورد و وطن از بصارت برد کار آگاهی چون وزیر فتح خان محروم گرد ید و بعد از فاجعۀ قتل سردار با بنده خان بار دیگر بحران عظیم در روابط باهمی دو خاندان بزرگ سدوزائی وبارکزائی پدیدار شد سردار محمد عظیم خان سوابق دوستی خان لوگری را با وزیر فتح خان در نظر گرفته و در طی نامه های ارسالی از کشمیر و پشاور نایب لوگریرا به طرفداری خود و برادران بارکزائی در مسئله انتقام گیری از شاه محمود و کامران دعوت نمود . شبه ئی نیست که خان او گوی درین گیر و دار و خانه جنگی های داخلی محتاط کارانه رفتار نمود تا زمانیکه قدرت مملکت داری در دست شهزادگان سدوزائی بود و امکان میرفت که به وجود یکی از شهزادگان این خاندان امور سلطنت قوام پذیرد از طرفداری آنها خودداری نکرد . شاه شجاع الملک نایب را حاکم لوگر وبتخاک ساخت و نامبرده در علاقه لوگر و بتخاک کاریزها ، پل ها ، جوی ها و قلعه ها تعمیر نمود که بعضاً تا هنوز به نام او معروف است . نایب طوری که بالا اشاره شد با برادران بارکزائی بصورت مجموعی میانه خوبی داشت و هر کدام در اعزاز او صرف مساعی می نمودند برعلاوه با اولاده ایشان رابطه خویشاوندی هم برقرار نموده بود چنانچه یکی از دختران خود را به سردار محمد اکبر خان غازی و دیگری را به سردار شمش الدین خان به ازدواج داد در دوره عروج امیر دوست محمدخان مالیات لوگر و بتخاک در تیول نایب داده شد و این نبول توسط یک عهدنامه شرعی تصدیق و برقرار شد . شهرت نایب امین خان در تاریخ افغانستان بیشتر مربوط به دوره ایست که انگلیس ها بار اول بنائی مداخله و تهاجم را به خاک وطن ما گذاشتند . بعد ازینکه انگلیس ها با بهانه جوئیهائی که همگن از مراتب و چگونگی آن اطلاع دارند سلطنت قانونی امیر دوست محمدخان را بر هم زده و سپاه مهاجم آنها بنام شاه شجاع از طریق قندهار و غزنی وارد کابل شد در عرصه چهار سال از (۱۸۳۸ تا ۱۸4۲م) استقرار آنها در افغانستان فتور و بحران عظیمی در کشور پدیدار شد شبهه ئی نیست که درین دوره بحرانی و سیاه روزی علی الرغم اقدامات مشتر که فرنگی و شاه دست نشانده آنها شاه شجاع ، سران ملی آنی از فکر آزادی وطن فارغ ننشسته و پیوسته در امحای سلطه اجانب و همکاران ایشان میکوشیدند تا اینکه صبح ۲ نومبر ١٨٤١ فرارسید و قیام ملی آغاز شد محرکین قیام ملی در من روز تاریخی چهار نفر اند . عبدالله خان اچکزائی ، امین الله خان لوگری سکندر خان عبدالسلام خان این چهار نفر مرد مجاهد که نقشه حرکت خود را در خانه عبد الله خان اچکزائی طرح کرده بودند صبح وقت قبل از اینکه مردم در کوچه و بازار شهر بر آیند در ما حول خانه (الکسندر برنس) جمع شده و به دستیاری جمعی محدود از مجاهدین خانه نماینده تجارتی انگلیس را آتش زدند . (الکندر برنس) و برادرش (چارل برنس) کشته شد و جنبش معروف کابل آغاز گردید و دامنه آن در روزهای بعد در میدان شهر پور و تپه های بی بی مهر و بصورت جنگ میان مجاهدین و قوای فرنگی ادامه یافت تا اینکه بروز یازدهم عبدالله خان اچکزائی فاتح میدان شیرپور شهید شد و روز بعد سردار محمدا کبر خان از بخارا رسیده و وارد میدان جنگ شد . در چهار سال حکومت مشترک فرنگی و شاه شجاع چون ملیون افغانی شاه دست نشانده فرنگی را نمی شناختند و نواب محمد زمان خان را موقتا به شاهی برگزیده بودند نایب امین الله خان به صفت نایب ثانی وحتى نائب السلطنه هم یاد میشد و در میثاق بسیار مهم تاریخی که بین سران مجاهدین ملی و نماینده گان انگلیس مبنی بر تخلیه افغانستان بتاریخ شانزدهم ذیقعده مطابق اول جنوری (١٨٤٢) در کابل به امضا رسیده است نایب امین الله خان بصفت (نایب الثانی رفیع مکانى والاجاه نایب امین الله خان) یاد شده است و این بزرگترین سند افتخار این مرد مجاهد است. بعد از تخلیه کابل وحرکت سیاه الفستن بطرف جلال آباد در حالیکه امیر دوست محمدخان در هند در دست انگلیس ها محبوس بود و وزیر محمد اکبر خان در مقابل لشکر جنرال سیل در جلال آباد صف آرائی داشت و در کابل شاه شجاع سدوزائی و سردار محمد ز مانخان بارکپزائی سر تخت و تاج مقابله داشتند و سپاه جنرال پالک بعزم انتقام گیری از ملت افغانستان در صدد حرکت از پشاور بطرف جلال اباد بود یگانه مردی که در میان رقابت های سرداران و شهزاده گان و تفتین و تهدید قوای فرنگی بکمال بیطرفی و مال اندیشی مشغول مطالعات اوضاع بود همین نایب لوگری بود. درین روزهای بحران آمیز که حرارت غازیان بعد از حمله ها و فتوحات اولی سرد شده و قوای فرنگی هنوز در قندهار و جلال آباد بود میخواست که میانه بارکزائیها و سدوزائی را به اساس روابط با همی شا شجاع و سردار محمد زمان خان زمانشاه اصلاح کند و شاه سدوزائی را بغرض کمک مجاهدین به جلال آباد سوق دهد و ملت ارا برای مقابله با اجانب آماده نگه دارد ولی درین میان قتل شاه شجاع ، شکست سردار محمد اکبر خان در جلال آباد و دخول قوای جنرال پالک بخاک افغانستان اوضاع را دگرگون ساخت و در ماهای بسیار بحرانی جمادی الثانی ورجب و (شعبان سال ۱۲۰۸ق) (جولائی اگست سپتمبر ١٨٤٢) بر اختلا فات سر ان ملی افزود . در بالاحصار کابل فتح جنگ پسر شاه شجاع اعلان شاهی نمود و میان او و نواب محمد زمانخان که مدعی تخت سلطنت بود جنگهاه شروع شد خانه نایب لوگری در اثر طرفداری جنگ چور و چپاول شد. سردار محمد اکبر خان غازی مندالورد از جلال آباد بکابل فتح محاربه را در تپه مرنجان علیه فتح جنگ ادامه داد و بالاخره در اثر میان جیگری نایب امین الله خان لوگری قضایاا چنین فیصله شند که فتح جنگ شاه و سردار محمد اکبر خان وزیر او باشد و ازین تاریخ سردار محمد اکبر خان بصفت وزیر شهرت یافت . متاسفانه این فیصله ها در موقعی که قوای جنرال پالک در آستانه کابل رسیده بود بحال ملت و مملکت سودی نداشت . شیرازه جمعیت مجاهدین ملی بیشتر از هم پاشید و وزیر محمد اکبر خان بطرف بامیان رفت . فتح جنگ تحت بیرق انگلیس در آمد ، نواب محمد زمانخان که انگلیس ها او را دوست خود میخواندند در خانه خود خاموش وساکت ماند . تنها مرد مجاهدی که به تنهائی غازیان سمت شمالی را بدور خود کرده در تپه های استالف علیه (مک کیسل) وقوای اعزام فرنگی تا اخیر مقابله میکرد . نایب امین الله خان لوگری بود که انگلیس ها اورا دشمن درجه اول خود خوانده اند و حق دارد که او را بصفت . غازی و مجاهد بشناسیم . قراریکه حیدر علیخان یک تن از بازماندگان نایب مرحوم میگوید امیر دوست محمدخان در دوره دوم سلطنت خود نایب امین الله خان را در سال ١٢٧٤ در بالا حصار کابل در محبس افکند و نایب موصوف در انسال به ۸۷ سالگی در محبس و فات کرد.