افغانستان در قرن هفتم مقارن ظهور اسلام
ﺳﺮ ﺯﻣﲔ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻧﻘﻄﮥ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻣﺪﻧﻴﺖ ﻫﺎﻯ ﺷﺮﻗﻰ ﻭ ﻏﺮﺑﻰ ﺁﺳﻴﺎ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ، ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﳏﻞ ﲣﻠﻴﻖ ﻭﺣﻞ ﻭﻓﺮﺝ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻭ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎﻯ ﺩﺍﺧﻠﻰ ﺩﺭﺍﻥ ﻧﺸﻮﻭﳕﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
ﺩﺭ ﺍﻭﺍﻳﻞ ﻗﺮﻥ ﻫﻔﺘﻢ ﻣﻴﻼﺩﻯ ﻛﻪ ﺩﻳﻦ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺭ ﻣﻜﻪ ﻇﻬﻮﺭ ﻣﻴﻜﺮﺩ ) ۶۱۰ ﻡ( ﳑﻠﻜﺖ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺩﺭ ﲢﺖ ﻧﻔﻮﺫ ﺩﻭ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻭ ﺩﻭ ﺩﻳﻦ ﺷﺮﻗﻰ ﻭ ﻏﺮﺑﻰ ﺍﻓﺘﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩ.
ﲰﺖ ﻏﺮﺑﻰ ﻛﺸﻮﺭ ﻛﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﺳﺠﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﻫﺮﺍﺕ ﻭ ﺗﻮﺍﺑﻊ ﺁﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﺩﺭ ﲢﺖ ﻧﻔﻮﺫ ﺳﻴﺎﺳﻰ ﻭ ﺍﺩﺑﻰ ﻭ ﺩﻳﻨﻰ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎﻥ ﭘﺎﺭﺱ ﺑﻮﺩ، ﻛﻪ ﺩﻳﺎﻧﺖ ﺯﺭﺩﺷﺘﻰ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻫﻢ ﭘﻬﻠﻮﻯ ﺑﻮﺩ.
ﺍﻣﺎ ﲰﺖ ﻣﺸﺮﻗﻰ ﻭ ﻣﺮﻛﺰﻯ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻭﺍﺩﻯ ﺩﺭﻳﺎﻯ ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻨﺎﻡ ﮔﻨﺪﻫﺎﺭﺍ ﻭ ﻛﺎﺑﻠﺴﺘﺎﻥ ﺗﺎ ﺣﻮﺍﺷﻰ ﻫﻨﺪﻭﻛﺶ ﻭ ﺯﺍﺑﻠﺴﺘﺎﻥ ﺗﺎ ﻛﺮﺍﻧﻪ ﻫﺎﻯ ﻫﻠﻤﻨﺪ ﺩﻳﺎﻧﺖ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻭ ﺑﺮﻫﻤﻨﻰ ﻭ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﭘﺮﺳﺘﻰ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﭘﺎﺩﺷﺎﻫﺎﻥ ﺩﺍﺧﻠﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﺑﻠﺸﺎﻫﺎﻥ ﻭ ﺭﺗﺒﻴﻼﻥ ﻭﻏﲑﻩ ﺩﺭ ﻭﺍﺩﻳﻬﺎ ﻭ ﺩﺭﻩ ﻫﺎﻯ ﺍﻳﻦ ﺣﺼﮥ ﳑﻠﻜﺖ ﺗﺎ ﻛﺮﺍﻧﻪ ﻫﺎﻯ ﺍﺑﺎﺳﲔ )ﺍﻧﺪﻭﺱ( ﺣﻜﻢ ﻣﲑﺍﻧﺪﻧﺪ.
ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ) ۶۳۰ ﻡ( ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ ﺯﺍﻳﺮ ﭼﻴﻨﻰ ﻫﻴﻮﻥ ﺗﺴﻨﮓ Hsuan-Tsang ﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯﻭ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ۷۶۰ ﻡ ﻭ ﻭﻛﻮﻧﮓ Woukong ﺑﺴﺮﺯﻣﲔ ﻫﺎﻯ ﺷﺮﻗﻰ ﻛﺸﻮﺭ ﻣﺎ ﺁﻣﺪﻧﺪ، ﻭﻻﻳﺖ ﮔﻨﺪﻫﺎﺭﺍ ﻭ ﳌﭙﺎﻛﺎ )ﻟﻐﻤﺎﻥ( ﻭ ﻧﮕﺮﻫﺎﺭ ﺭﺍ )ﻧﻨﮕﺮﻫﺎﺭ( ﺭﺍ ﺩﺭ ﲢﺖ ﺍﻗﺘﺪﺍﺭ ﻛﺎﺑﻠﺸﺎﻩ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ، ﻛﻪ ﻛﺸﱰﻳﺎﻥ ﺁﺭﻳﺎﻳﻰ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﻭ ﻣﺮﻛﺰ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎﻥ ﻛﺎﭘﻴﺴﺎ )ﺑﮕﺮﺍﻡ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﴰﺎﻝ ﻛﺎﺑﻞ( ﺑﻮﺩ.
ﻭ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮﺍﻥ ﺩﺭ ﺩﺭﻩ ﻫﺎﻯ ﻛﻮﻫﺴﺎﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﺮﺧﻰ ﺍﺯ ﺷﻬﺰﺍﺩﮔﺎﻥ ﳏﻠﻰ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﻗﺮﻥ ﻫﻔﺘﻢ ﺍﻗﺘﺪﺍﺭ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻘﺎﻳﺎﻯ ﻛﻮﺷﺎﻧﻮ ﻳﻔﺘﻠﻰ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﺣﻜﻤﺮﺍﻧﺎﻥ ﳏﻠﻰ ﴰﺮﺩﻩ ﻣﻰ ﺷﺪﻧﺪ، ﻣﺜ ﻣﺎﻫﻮﻯ ﻣﺮﻭ، ﺭﺍ ﺫﻭﻳﻪ ﺳﺮﺧﺲ، ﺷﲑﺑﺎﻣﻴﺎﻥ، ﺷﺎﺭﻳﺎ ﺑﺮﺍﺯﺑﻨﺪﻩ ﻏﺮﺟﺴﺘﺎﻥ )ﺑﲔ ﺳﺮﭘﻞ ﻭ ﺑﺎﺩﻏﻴﺲ( ﻓﲑﻭﺯ ﺳﺠﺴﺘﺎﻥ، ﮔﻮﺯﮔﺎﻥ ﺧﻮﺫﺍﻯ )ﺳﺮﭘﻞ ﻭ ﻣﻴﻤﻨﻪ( ﻭ ﺭﺍﺯﺍﻥ ﭘﻮﺷﻨﺞ ﻫﺮﺍﺕ،ﻧﻴﺰک ﺧﺎﻥ ﺑﺎﺩﻏﻴﺲ، ﻳﺒﻐﻮﻃﺨﺎﺭﺳﺘﺎﻥ )ﻗﻄﻐﻦ ﻛﻨﻮﻧﻰ( ﺟﻬﺎﻥ ﭘﻬﻠﻮﺍﻥ ﺳﻮﺭ ﻭ ﻏﻮﺭ، ﻻﻭﻳﻚ ﺩ ) ﻟﹸﻮﻳﹶﻚ ﮔﺮﺩﻳﺰﻭﻏﺰﻧﻪ( ﺩﺍﻭﺭﺍﻥ ﺷﺎﻩ ﺯﻣﲔ ﺩﺍﻭﺭ، ﻛﺸﻤﲑﺍﻥ ﺷﺎﻩ ﻛﺸﻤﲑ،ﻗﻔﺺ ﺷﺎﻩ ﻳﺎ ﻛﻮﭼﺎﻥ ﺷﺎﻩ )ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎﻥ ﻛﻨﻮﻧﻰ(.
۱ ﺑﺪﻳﻨﻄﻮﺭ ﺩﺭ ﻃﻮﻝ ﻗﺮﻥ ﻫﻔﺘﻢ ﻣﻴﻼﺩﻯ، ﺷﺎﻫﺎﻥ ﻭ ﻣﻠﻮک ﻣﻘﺎﻣﻰ ﺩﺭ ﺩﺍﺧﻞ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺍﺳﺘﻘﻼﻝ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺳﻘﻮﻁ ﮔﺮﺩﻳﺰ ﻭ ﻏﺰﻧﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻋﺴﺎﻛﺮ ﺍﺳﻼﻣﻰ، ﺑﻪ ﺍﻭﻫﻨﺪ )ﻭﻳﻬﻨﺪ ﻳﺎ ﻫﻨﻬﺄ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻛﻨﺎﺭﺍﺗﻚ(،ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻛﺮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺍﻳﻦ ﺷﺎﻫﺎﻥ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻭﻣﺪﻧﻴﺖ ﳐﻠﻮﻃﻰ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ +ﻫﻨﺪﻯ+ﻳﻔﺘﻠﻰ )ﺍﺑﺪﺍﱃ ﺍﻓﻐﺎﻧﻰ(ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ، ﻛﻪ ﺯﺑﺎﻧﻬﺎﻯ ﺑﺎﺧﱰﻯ ﻭ ﭘﺸﺘﻮ ﻭ ﺩﺭﻯ ﻭ ﭘﺮﺍﻛﺮﻳﺘﻬﺎﻯ ﺳﻨﺴﻜﺮﻳﺖ ﻭ ﭘﻬﻠﻮﻯ ﻭ ﺩﻳﺎﻧﺘﻬﺎﻯ ﺯﺭﺩﺷﺘﻰ )ﺩﺭﻣﻐﺮﺏ(ﻭ ﺑﻮﺩﺍﻳﻰ ﻭ ﺑﺮﻫﻤﻨﻰ ﻭ ﺷﻴﻮﺍﻳﻰ )ﺩﺭﺷﺮﻕ( ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﻣﺎ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﲪﺎﺳﻰ ﭘﺸﺘﻮ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻫﻤﲔ ﻋﺼﺮ ﺍﺯ ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ ﺳﻮﺭﻳﺎﻥ ﻏﻮﺭ ﻭ ﻟﻮﻳﻜﺎﻥ ﻏﺰﻧﻪ )ﻻﻭﻳﻚ(ﺑﺪﺳﺖ ﺩﺍﺭﱘ ۲ ﻭ ﺳﺮﺍﻏﻬﺎﻯ ﺩﺭﻯ ﻗﺪﱘ ﻧﻴﺰ ﺍﻧﺪﺭﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻴﺂﻳﺪ.
ﺍﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﳐﻠﻮﻁ ﻭ ﻣﺸﱰﻛﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻧﺘﻴﺠﮥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻣﺮﺩﻡ ﻭ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻗﺮﻭﻥ ﻗﺒﻞ ﴰﺮﺩﻩ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﺗﺎ ﺣﺪﻭﺩ ) ۶۵۰ ﻡ( ﺑﺎ ﺧﺘﻼﻁ ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ، ﺭﻧﮓ ﺑﻜﻠﻰ ﻧﻮ ﻭ ﺗﺎﺯﻩ ﻳﻰ ﲞﻮﺩ ﮔﺮﻓﺖ.
ﺯﻳﺮﺍ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺩﺭ ﻣﺮﻭ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﺳﻴﺎﺑﺎﻧﻰ ﻛﺸﺘﻪ ﮔﺮﺩﻳﺪ ) ۶۵۱ ﻡ(ﻭ ﺍﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﻗﻮﻣﺎﻧﺪﺍﻥ ﻋﺮﺏ، ﻣﺎﻫﻮﻯ ﺳﻮﺭﻯ ﻟﺸﻜﺮ ﺟﻬﺎﻧﮕﲑ ﺍﺳﻼﻡ ﺍﻣپرﺍﻃﻮﺭﻯ ﻛﻬﻦ ﺳﺎﻝ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎﻥ ﭘﺎﺭﺱ ﺭﺍ ﺍﺯ ﭘﺎﻯ ﺩﺭﺁﻭﺭﺩ ﻭ ﻳﺰﺩﮔﺮﺩ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺷﺎﻩ ﺍﻳﻦ ﺣﻜﻤﺪﺍﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺑﻘﻮﻝ ﻓﺮﺩﻭﺳﻰ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻭﻯ ﺍﺯ ﻣﺮﻭ ﺗﺎ ﺑﻠﺦ ﻭ ﻫﺮﺍﺕ ﻭ ﲞﺎﺭﺍ ﻭﺳﻌﺖ ﺩﺍﺷﺖ، ﺑﻪ ﻣﺎﻭﺭﺍﻯ ﺁﻣﻮ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺎﻧﺪ ﻭ ﺗﺎ ﺍﻭﺍﺧﺮ ﻋﻤﺮﺵ ﺩﺭ ﭼﻬﺎﺭ ﻓﺮﺳﻨﮕﻰ ﻣﺮﻭﺍﻟﺮﻭﺩ ﺑﺮﻳﻚ ﺣﺼﮥ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺍﺯ ﻃﺮﻑ ﺧﻼﻓﺖ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺣﻜﻤﺪﺍﺭﻯ ﻣﻴﻜﺮﺩ ۳ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺍﺯ ﺟﺒﻬﮥ ﺟﻨﻮﺏ ﻧﻴﺰﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﺑﹸﺪﹶﻳﻞ ﺧﺰﺍﻋﻰ ﻭﻋﺒﺪﺍﷲ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺟﲊﺍﻻﻥ ﻋﺮﺏ ﺗﺎﺳﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﻭﺍﺩﻯ ﺍﺭﻏﻨﺪﺍﺏ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ٤ .
ﺩﺭ ﻫﻤﲔ ﺍﻭﻗﺎﺕ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﳐﺼﻮﺻﺎﹰ ﺩﺭ ﺟﺒﻬﮥ ﺟﻨﻮﺏ، ﮔﺬﺭﮔﺎﻩ ﻋﺴﺎﻛﺮ ﻓﺎﰌ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﻭ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻭ ﺩﻳﻦ ﻭ ﺛﻘﺎﻓﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﻭ ﺣﺘﻰ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﻰ ﮔﺸﺘﻪ ﺍﺳﺖ، ﻛﻪ ﲤﺎﻡ ﺍﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻤﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑﺎﺻﺒﻐﮥ ﻛﻠﺘﻮﺭﻯ ﺧﺎﺻﻰ ﻛﻪ ﺩﺭﻳﻦ ﺳﺮ ﺯﻣﲔ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﳐﻠﻮﻁ ﻣﻴﮕﺮﺩﺩ ﻭ ﺗﺎ ﺩﻭ ﻗﺮﻥ ﺩﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻫﻤﲔ ﺻﺒﻐﮥ ﺗﻬﺬﻳﺒﻰ ﻭ ﺛﻘﺎﻓﺘﻰ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻰ ﺑﺎﻛﻠﺘﻮﺭ ﻧﻮﻳﻦ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺗﺎ ﻛﺮﺍﻧﻪ ﻫﺎﻯ ﺍﻧﺪﻭﺱ ﺗﻮﺃﻡ ﭘﻴﺶ ﻣﲑﻭﺩ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺳﻨﮓ ﻧﺒﺸﺘﮥ ﻋﺮﺑﻰ ﻭ ﺳﻨﺴﻜﺮﻳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻭﺍﺩﻯ ﺗﻮﭼﻰ )ﻭﺯﻳﺮﺳﺘﺎﻥ( ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﻭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﺁﻥ ﲨﺎﺩﻯ ﺍﻻﻭﱃ ) ۲۴۳ ﻫﮓ ﻣﻄﺎﺑﻖ ۸۷٥ ﻡ( ﺍﺳﺖ ﲞﻮﺑﻰ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰ ﺁﻳﺪ.
ﺍﻳﻦ ﻛﺘﻴﺒﮥ ﺗﺎﺭﳜﻰ ﻛﻪ ﺍﻛﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﻣﻮﺯﮤ ﭘﺸﺎﻭﺭ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﺳﺖ ﲟﺎ ﻭﺍﺿﺢ ﻣﻴﺪﺍﺭﺩ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺍﻳﻦ ﺍﻭﻗﺎﺕ ﻧﻴﺰ ﺭﺳﻢ ﺍﳋﻂ ﻭ ﺣﺴﺎﺏ ﺳﺎﻝ ﻭ ﻣﺎﻩ ﺑﺎﺯﺑﺎﻥ ﺳﻨﺴﻜﺮﻳﺖ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺑﻮﺩ.
ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮﻳﻦ ﻛﺘﻴﺒﮥ ﳕﱪ ۴۱ ﻣﻮﺯﱘ ﭘﺸﺎﻭﺭ ﻛﻪ ﺧﻄﻮﻁ ﻛﻮﻓﻰ ﻭ ﻣﻨﮕﻮﱃ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﺍﺳﺖ ۵ ﻫﻤﲔ ﻣﻔﻜﻮﺭﻩ ﺭﺍ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻴﺴﺎﺯﺩ ﻛﻪ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﳏﻞ ﺗﻼﻗﻰ ﻭ ﮔﺬﺭﮔﺎﻩ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎﻯ ﳐﺘﻠﻔﻰ ﺑﻮﺩﻩ، ﺯﻳﺮﺍ ﺍﻳﻦ ﺳﻨﮓ ﻧﺒﺸﺘﻪ ﻫﻢ ﺍﺯ ﻭﺯﻳﺮﺳﺘﺎﻥ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺳﺖ.