دودمانهای شاهی
دورۀ شاهنشاهی گوشانیان بزرگ از عهد کانیشکاه ( حدود ۱۵۰ م) تا مدت یک قرن آینده با قدرت و عظمت دوام کرد تا که در ۲۵۰ م شاپور ساسانی (۲۴۱-۲۷۲م) بساط اقتدار این دودمان را در نوردید. و طوریکه محققان آثار عتیقه در بقایای معبد نوشاد بغلان دریافته اند گویا لشکرین شاپور این معبد را آتش زدند که علایم اتش سوزی پرستش گاه از حفریات آن نمایان است و این حریتی و تخریب را موسیو شلوم برژه در حوالی ۲۴۰ م تخمین میکند.۱
اما تسلط ساسانیان در افغانستان دیر دوام نکرد و در عهد قباد بعد از ۴۸۸ م هونهای هفتلی (خانان ابدالی) که از نژاد آریائی بودند از طرف تخارستان بر کابل و زابل و افغانستان مرکزی دست یافتند که فتوحات خود را تا کشمیر و هند مرکزی رسانیدند و بقایای این کوشانیان و هفتلیان و ملوک مقامی تا اوائیل عصر اسلامی و قرن هفتم مسیحی باقی ماندند.۲
جغرافیون و مورخان عرب مانند یعقوبی و ابن خرداذ به و بلاذری ودیگران ازین دود مانها شاهان محلی بنام های شیران بامیان و داوران شاه و رتبیلان و کابلشان و لو یک و شارو غیره یاد هادارند و فردوسی از دودمان مهراب کابلی و سام و زال زابلی داستان های لطیف را نقل نماید .۲
متأسفانه از احوال و آثار این مردم اطلاع ناچیزی در دست است و در کتب تاریخ جز نام خاندان ۳ و احیانا نامهای برخی از شاهان ایشان چیزی دیگر را یافته نمی توانیم ولی چون جز و مهم تاریخ این دوره اند , باستناد مأخذ موجوده آنچه علی العجا له دردست است آورده میشود شاید جستجوها و کاوش های آینده این موضوع تاریخ را روشن تر سازد.