تاريخچه نوشته های باستانی از خط میخی تا خوشنویسی

تاریخچه نوشته های باستانی از خط میخی تا خوشنویسی  در تاريخ مدنیت و فرهنگ افغانستان

خط و نگارش در تاریخ مدنیت و فرهنگ افغانستان از مباحث نهایت با اهمیت است.

قبل از صحبت در مورد جایگاه خوشنویسی در افغانستان، این پرسش از نگارش فارسی مطرح می شود که او اهل کجاست؟

تاریخ خط و نوشته‌های کهن افغانستان چگونگی پیدایش خط‌های تاریخی و ریشه‌های باستانی آن  و صورت رواج آنها در افغانستان قدیم, اولین شکل نوشتن درزبان فارسی حداقل به ۵۰۰ سال قبل از میلاد برمی گردد.

 این نوشته ای است که به خط میخی معروف است و از زبان آرامی الهام گرفته شده است.

الفبای آرامی از فینیقی در قرن هفتم قبل از میلاد تکامل یافته است.

سومری که به خط میخی نوشته  شده،  یکی از اولین خط ها شناخته شده است.

 اصالتاً از بین النهرین، در جنوب عراق امروزی،  در حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد،  بینش شگفت انگیزی را از یکی از اولین تمدن های بشریت به ما ارائه می دهد.

 سومری یک زبان منزوی است، 

به این معنی که به هیچ خانواده زبانی شناخته شده ای تعلق ندارد.

سومری ها از زبان خود برای مستندسازی قوانین، معاملات تجاری و حتی ادبیات،  استفاده می کردند.

حماسه گیلگمش، یکی از قدیمی ترین آثار ادبی شناخته شده است.

 رمزگشایی سومری در قرن نوزدهم آغاز شد و با کتیبه‌های چندزبانه، که به زبان آکدی، زبان متأخر بین‌النهرین که از خط میخی نیز استفاده می‌کرد،  امکان‌پذیر شد.

زبان فارسی باستان در کتیبه ها به خط میخی فارسی باستان که قدمت آن به پادشاهان هخامنشی می رسد،

استفاده میشده است.

فارسی میانه با خط هایی که برگرفته از الفبای آرامی است،  بر روی کتیبه های زرتشتی و مانوی مربوط 

به قرن سوم تا دهم نوشته شده است. 

 در طول قرن‌ها، الفبای متعددی استفاده شده است،

قبل ازاسلام

 فارسی آن زمان (فارسی میانه) 

از نسخه اصلاح شده الفبای آرامی استفاده می کرد.

زبان پارسی باستان در کتیبه‌ها به خط میخی پارسی باستان مربوط به پادشاهان هخامنشی به کار می‌رفت.

 امپراتوری هخامنشی ناپدید می شود و یونانیان ۲ قرن پادشاهی میکنند.

 خط میخی از بین رفت و زمانی که ساسانیان امپراتوری فارس را بازسازی کردند، 

با نوشته ای جدید بود که زبان خود را نوشتند.

نوشته ای با الهام از آرامی،  بنابراین نوشته ای سامی در حالی که فارسی یک زبان هند و اروپایی است،  اما پس از اسلام, فتح امپراتوری ساسانی توسط مسلمانان در قرن هفتم باعث شد که نوشتن دوباره ناپدید شود و زبان عربی به عنوان زبان رسمی دولت جایگزین شود.

در واقع، برای مسلمانان، باسوادی مردم سیاست مهمی بود که مستقیماً با نقش محوری متن مقدس قرآن برای مسلمانان مرتبط بود.

فارسی مدرن از نسخه اصلاح شده الفبای عربی استفاده می‌کند. در نتیجه بخش بزرگی از مردم خواندن و نوشتن به زبان عربی را می دانستند.

 زبان فارسی دری بخشی از گروه زبان های هندوفارسی از خانواده زبان های هند و اروپایی است.

بنابراین هیچ ارتباطی با زبان عربی که یک زبان سامی است ندارد.

در قرن نهم، زمانی که خلافت در آستانه ناپدید شدن بود، شاعران و نویسندگان برای اولین بار به فکر نوشتن زبان فارسی با الفبای عربی افتادند. شاعر رودکی در هرات (افغانستان) هزاران شعر به خط عربی سروده است.

و از سال ۹۷۰ تا سال ۱۰۰۰، فردوسی شاهنامه،

 کتاب شاهان را نوشت که تمام تاریخ اساطیری را تا زمان فتح اعراب گرد هم می آورد و تماماً با الفبای عربی نوشته شده است.

در پایان قرن چهاردهم میلادی، امیر تیمور امپراتوری وسیعی را در آسیای مرکزی تشکیل داد که در آن زمانشامل جمهوری‌های کنونی (ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان) 

از جمله افغانستان و ایران می‌شد. 

از این رو، هنگامی که شاهرخ، پسر امیر تیمور، در اوایل قرن پانزدهم در مرکز امپراتوری خود در هرات مستقر شد، چنین میراثی را در سمرقند و هرات پرورش داد، بعدها هرات مرکز رنسانس هنری آسیای مرکزی شد.  و بالاتر از همه هنر کتاب نویسی و خوشنویسی به اوج خود رسید که بنایی عظیم با کتیبه های منحصر به فرد آن عصر است و از افتخارات ملی افغانستان به شمار می رود.

  دوره امیر عبدالرحمن خان

 گذاشتن تهداب معارف و فرهنگ جدید در افغانستان بود، در صنوف ابتدائی در زمره سایر مضامین یکی هم حسن خط و مشاقی بود، بدینترتیب هنـر خطاطی و خوش‌نویسی شامل نصاب تعلیمی معارف گردید.

بر علاوه مطابع جدید، توپوگرافی و نقشه‌کشی نیز بمیان آمد، و زنگوگرافی در همین دوره وارد و به کار انداخته شد.

 مطابع لیتوگرافی توسعه یافت و هنر خوش‌نویسی و حکاکی ترقی بیشتر یافت، این عصر که یکی از ادوار ترقی فرهنگی به مقایسه آن زمان محسوب می‌شود، توانست که زمینه‌های خوب رشد و تکامل هنر خوشنویسی را بمیان آورد.در همین دوره است که استادان برجسته هنر خط نستعلیق چون میر عماد حسینی بنیان‌گذار این روش و استاد عبدالرحمن هروی ظهور می‌نمایند در این عصر طلائی است که خوشنویسان بنام مانند:

سید محمدعطا کندهاری استاد نستعلیق،

 میرزا محمدیعقوب‌خان کابلی استاد نستعلیق،

 میرزا محمد ناصر کابلی استاد نستعلیق،

 شیخ محمدرضا هروی استاد خطوط، 

سید محمدداود حسینی استاد خطوط گوناگون،

 سید محمدایشان حسینی الافغانی استـــاد خطوط، 

عزیزالدین وکیلی فوفلزائی استاد شیوه‌های گوناگون خط،

 میرزا عبدالغفارخان وفا یوسف‌زائی استاد نستعلیق 

و دیگران چون: آخوند محمدعلی هروی  و صدهای دیگر ظهور رشد و تکامـل می‌نمایند.

ازمدت ۱۰۰۰ سال تاکنون نوشتن فارسی به شکل کنونی خود وجود دارد.

سیستم نوشتن جدید فارسی (فارسی دری) 

هنوز از الفبای عربی با اضافه کردن چهار حرف و در مجموع ۳۲ حرف استفاده می کند.

در فارسی، کلمات از راست به چپ خوانده می‌شوند، در حالی که اعدادی که شبیه اعداد عربی هستند،

 از چپ به راست خوانده می‌شوند و آن را به یک زبان دو طرفه تبدیل می‌کنند.

مانند عربی ،نوشتن فارسی از حروف بزرگ استفاده نمی کند و بیشتر حروف به خط شکسته نوشته می شوند.

با این حال، باید به خاطر داشت که فارسی و عربی با وجود اینکه الفبای یکسانی دارند،

 دو زبان کاملاً متفاوت هستند که به دو خانواده متمایز تعلق دارند و آواشناسی و دستور زبان

 آنها کاملاً متفاوت است.فارسی در افغانستان و ایران (بر خلاف تاجیکستان) 

 با الفبای مبتنی بر الفبای عربی نوشته می‌شود. اما تفاوت ها بین نوشتن سبک ابتدایی (نسخ اولیه) 

و سبک های پیچیده تر (نسخ مفصل، نستعلیق و شکسته) وجود دارد.

حرف های خصوصی

هفت حرف از مجموع سی و دو حرف الفبای فارسی این خصوصیت را دارندکه ارتباط گرافیکی آنها

 همیشه در سمت چپ ممنوع است، یعنی همیشه با حرف بعدی در جهت نوشتن ارتباط  شان ممنوع است.

ا.د.ذ.ر.ز.ژ.و. Alef Dâl Zâl Ré Zé Jé Vâv 

بنابراین، کلماتی که از این هفت حرف به تنهایی تشکیل شده‌اند، با کنار هم قرار دادن شکل‌های متناظر،

 بدون پیوند دادن آنها نوشته می‌شوند.

ظهور و گسترش خوشنویسی در اوایل دوره اسلامی;

خوشنویسی یا هنر شکل دادن به خصوصت های دست نویسی.شکال مختلف خطاطی پس از قرن هفتم عبارتند از:

کوفی، اولین شکل  نوشتن عربی که از طریق قران به افغانستان وارد شد.

کتاب مقدس کوفی – قرآن قرن هفتم

نسخ، این نوشته مربوط به اولین نسخه خطی بود.

در نظر گرفته شده بود که نقایص نویسه های صامتی که در  عربی استفاده می شود را تکمیل کند

و برای اضافه کردن حرکات و صداها نسخ یعنی کوپی کردن, برای استفاده در تولید کتاب و مجموعه های شعر مناسب بود.

نستعلیق در قرن هشتم و نهم توسعه یافت.

 نستعلیق یکی از روان‌ترین سبک‌های خوشنویسی برای الفبای عربی است.

 دارای خطوط عمودی کوتاه، بدون سری و خطوط افقی بلند است.

با استفاده از یک قطعه نی تراشیده شده .

ترکیب نستعلیق به دو صورت چلیپا و سیاه مسق است.

 ترکیب چالیپا (به فارسی صلیب) عموماً شامل چهار نیم خط مورب (نیم سطر) است که در شعر استفاده می شود که به  معنای یک مفهوم اخلاقی، اخلاقی یا شاعرانه است.

 خوشنویسی یک هنر مقدس است. 

ابتدا برای نوشتن کلمات مقدس قرآن و همچنین اشعار و نوشته های شاعران، اندیشمندان و فیلسوفان بزرگ فارسی زبان به کار می رود.