د امير کروړ په حماسه کي د يرغال کلمه

امير کروړ ويلي دي . 

" په ژوبله یونم یرغالم پر تښتېدونو باندی" (۳۴) مخ - پټه خزانه)

 اول باید دغه فعل وپژنو چی اصل یه یرغال دی که یرغل؟ د امیر کروړ د ژوند وخت د ۱۳۰ هـ ق حدود دی، مگر وروسته دغه کلمه په اوومه پېړۍ کی د ښکارندوی په قصیده کي داسي راغلې ده :

( زمری کله کاږی ځان له یرغل گریو) - پټه خزانه – ۵۵مخـ

 وروسته د خوشحال خان په وخت کی داسي استعمالېده

  عشق دئ، چی همېش یې په توبه باندی یرغلسی" (دیوان ۵۲۹ مخ - دکندهار چاپ)

 له دې سندونو څخه ښکاری چی د فعل ماده یرغل دی نه یرغال او د امیر کروړ په حماسه کی یرغالم د مفرد متکلم لپاره د حال فعل دی کله په عملی تصرفاتو کی یو الف یا مصدری ماده باندی لیچویات. په خپل خیال دغه برغالم هم په اصل کی د یرغل له مادې څخه راوتلی او په فعل حال کی یو الف پر زیات سویدئ. نور مثالونه :

 گند - گندل - امر : وگنده

 شړه - شړل - امر : وشره - ماضی : وشاړه سوی دئ نور مثالونه :

 مند - مندل - امر : ومنده - ماضی و مانده اوس به نو وگورو چی. پخپله یرغل په کوم دلیل مغولي سویدي؟

 داسی دلیل نسته مگر ښایی چی ځینو مغرضانو د یرغل تشابه د ترکی کلمې ایلغار سره د ځان دلیل کړی وی اول خو باید ووایو چی ایلغار ترکی کلمه او معنی یې . حمله ده (غیاث) چی د پښتو یرغل سره معنوی نژدوالی لری، او دغه خبره سړی په فکر کی اچوی چی گوندی پښتو یرغل به له ایلغار څخه راوتلی وی. چه کلمات و کلماتی برای تلفظ او ږغونو سره نژدېوالی هغه و کیفیت گڼل کیږی چی نه دوې ژبي له يوې کورنۍ څخه وي لکه پښتو او نوري آريايي ژبي اما که اوه کلمه د پښ سيتو او عربي و هرو مي چي. له عربی اخیستی وی ځکه چی عربی په کورنۍ کی له پښتو څخه بېله (سامی) ژبه ده، او دغسی هم ترکی په هندی اروپا جریی یا اولیایی ژبو کی نه ده نو که پښتو له ترکی څه و ځیکه ترنگ ـ دغه ټولي دخيلي کلمې دي چي تر اسلام دمخه د کوشانيانو او هپتاليانو او ترکانو پاچهانو په زمانو کي د پښتو سره گډي سوي او داسي منلي سوي دي چي اوس يې کټ مټ پښتو گڼو.

 که د تشابه بر اساس کلمات سره گد،کو دا هم سمه خبره نه ده او داسی کلمات ست. د پښتو چار (کار) د دری چار (څلور) د پښتو زار (جار) د دری زار (زبون) د پښتو دار ) په (دارول د عربی دار (کور) د پښتو نار شاخچه) د عربی نار (اور) د پښتو سدری ) چی په اوستا کی سدره ده) د عربی صدره نه ده په دې ډول یوازی د تشابه پر اساس پښتو یرغل له ترکی ایلغار سره نه نښلول کیږی که یرغل له ترکی ایلغار څخه راوتلی وی چی به. پښتو یرغل له تركي ایلغار سره څه اړه لری؟ دا بېله کلمه او د پښتو آريايي ژبي څخه ده، هغه ترکي کلمه او له التايي ژبو څخه ده بله دا هم زده کئ چي د ژبو همسايگي او نژدېوالي يو پر بل باندي خامخا کوي اثر تر اسلام دمخه ترکانو په حکومت. کله چی سبکتگین لا نه و راغلی د بست او غزنی حکمرانان داخلی ترکان وو چی پخپله په کوشانی ډبرلیکونو کی ترکی کلمې لکه : الغ، قزل د دری د شهزادگانو القاب و نو ترکی کلمې په پښتو او دري کي گډي سوي دي د افغانستان د دواړو ژبو ویونکی یې اوس وایی او پېژنی یې د غزنویانو په زمانه کی کاشغری ديوان لغات الترک کښلي دي ترنگ ترکي کلمه بولي چي د معني بي هم خوړ او د سیل د اوبو د بهېدلو ژور ځای دی موږ تر اوسه هم دغه ډول د ترنک رود لرو چی له مقره تر هلمند بهیږې.

 داسي راغلي كلمات ډېر دي چي موږ يې دخيل گڼو، او نوي هم نه دي راغلي بلكي د هر يوه تر يو نيم زر كاله دمخه گدون ثابت دي نو كه د ځينو مغرضانو په قول يرغل له تركي ايلغاره څ همخه و راخ دھيل. نه عیب دی نه ،پیغور کومه ژبه ده چی ، ورته مېلمانه نه لري؟

 د امیر کروړ په وخت کی ترکی نژادی کورنۍ په تخار او د هندوکش په سیمو کی حکمرانی وې نو هیڅ لیری نه ښکاری چی د دوی د ژبی کلمات به په پښتو او در راگه سوئی و او د افغانستان د تاریخ کلتوری قدیم حقیقت دارد. فرهنگ یو گدون خای و یونانی او عربی او ترکی فرهنگونه له دې لاری هند ته ورسېدل او پایڅوړونه یې نه تر اوسه لا هم زموږ په تاریخ او ژبو او کلتور کی پاته دی. نو د یرغل د کلمې تاریخ خو له امیر کروړه تر خوشحاله رارسیږی او دا پښتو کلمه گڼو. که څوک حتماً په تکلف مخ و ترکی ایلغار ته ورگرزوی هم د پښتو او امیر کروړ د شعر اصالت نه ورانوی ريخي واقعيتونه دغه دي چي ما درته بيان کړل او ښايي چي په ترکي راغلو کلمات کي تر امير کروړ ډخېغير دم که نه وي پښتو کلمه په زوره په بلي ژبي پوري نښلول څه ضرورت لري؟ او که غرض نه وی یرغل خو له امیر کروړه تر خوشحال خانه پښتو کلمه وه  اوس هم ده او وي به. (۱)