آهنگران یکی از قلاع تاریخی غور

در میان اعلام تاریخی و جغرافیائی افغانستان و روی نقشه مملکت با نام "آهنگران" بسیار برمیخوریم که جائی عبارت از دره ئی جائی عبارت از دهکده ئی و جائی عبارت از بقایای قلاع قدیمه ئی است کسانی که از کابل بطرف بامیان رفته اند بعد از شهر ضحاک ، دره آهنگران را خوب میشناسند زیرا ماهی خالدار آنجا بسیار مشهور است . طبیعی این دره آهنگران که در مجاورت خرابه های شهر ضحاک افتاده با داستانهای افسانوی "ضحاک ماران" و "کاوه آهنگر" مخلوط شده و صحنه اسطورههای باستانی گردیده است .

هکذا کسانی که غزنه و اطراف آنرا دیده اند و به دهکده های آن شهر تاریخی بلدیت دارند، میدانند که محلهٔ "آهنگران" و دهکدهٔ "آهنگران" هر دو مشهور اند .

آهنگرانی را که عنوان این مقاله قرار داده ایم غیر از این هائی است که ذکر کردم و اصلاً یکی از قلاع مستکم و تاریخی غور بود که اینک شرحی در اطراف آن مینگارم . ملتفت باید بود که آنچه در تاریخ و جغرافیای افغانستان و تاریخ آسیا بنام غور خوانده شده منحیث ساحه جغرافیائی در مرور زمانه فرق کرده یعنی گاهی غور به معنی بزرگ و گاهی به معنی کوچک ایالتی و حتی به معنی کوچکتر شهری هم یاد شده است حدود ایالتی و ولایتی غور بجانب شمال تقریباً مجرای هری رود بوده و هست و کسانی که از "کاسی" مرکز چغچران بطرف "تیوره" مرکز امروزی غور میروند اولین دهکدهٔ غور که دم راه میآید دهکده "آهنگران" است که 22 کیلومتر بطرف غرب - جنوب غرب "کاسی" افتاده و در حدود 50 متر از سواحل هریرود فاصله دارد و آنچه از دور جلب نظر میکند روی تپه خاکی دو پارچه دیوار شکسته است که روی صخره بزرگ سنگی به هوا بلند رفته و بحیث یک علامه فارقه خاطره قلعه تاریخی و مستحکم آهنگران را بیاد میدهد .

اصلاً همانطور که اوائل حکمرانی روئسا و شاهان محلی غور در پرده های ابهام پیچیده است، اسم بانی و مؤسس قلعهٔ اهنگران هم واضح نیست . بعضی آنرا از بناهای محمد سوری یکی از پادشاهان غوری میدانند این امر حقیقت دارد که در زمان سلطنت محمد سوری که بعد از امیر فولاد و امیر کرور و امیر منجی مهاران به سلطنت رسیده است قلعه آهنگران هم آباد و مستحکم و معروف بود . آنچه خاطره این قلعه را معاصر سلطنت محمد سوری غوری و محمود غزنوی ، سلطان بزرگ غزنه ، در صفحات تاریخ مسجل کرده است جنگی است که میان پادشاهان غور و غزنه در کرانه های هریرود در پیرامون همین قلعه آهنگران در سال 401 هجری قمری واقع شده و قراریکه مبرهن است با وجودیکه غور تازه فتح شده بود، محمد سوری حاضر به اطاعت دربار غزنه نبود و محمود غزنوی هم با وجود قوا و نیروی بزرگ خود از کوه های بلند غور و قلعه های متین و مستحکم آن در اندیشه بود تا اینکه محمود لشکر کشید و محمد سوری خویش را در قلعه آهنگران محکم کرد و از عقب باره و بروج به مدافعه پرداخت . جنگ و ستیز غور و غزنه چندین ماه طول کشید و آخر قلعه آهنگران فتح شد ولی خانه جنگیهای غور و غزنه قوای طرفین را طوری ضعیف ساخت که سلطان سنجر سلجوقی بر ایشان مسلط گردید .

البیرونی در "قانون" خود شهر "رف" را مرکز آهنگران میخواند . از این تعبیر معلوم میشود که آهنگران نام قلعه ئی نبوده بلکه اسم محل و علاقه ئی بوده که شهر "رف" مرکز آن محسوب میشد ولی ابن اثیر آهنگران را یکی از قلاعهای مستحکم و حتی مستحکمترین قلعه های غور میخواند و موقعیت آنرا در بین کوه ها قرار میدهد .

حمد الله مستوفی در "نزهته القوب" از آهنگران چنین یاد میکند که غور ولایتی است مشهور و شهرستان آنرا رود آهنگران خوانند، شهر بزرگیست و گرم سیر و آب و هوایش در سازگاری و سلامت و از میوه هایش انگور و خربوزه نیکوست و موقعیت آنرا بین خطوط 99 طول البلد و 30 عرض البلد تعیین میکند . موسیو مینورسکی یکی از دانشمندان معاصر که درین سال های اخیر کتاب حدود العالم را به انگلیسی ترجمه و تحشیه نموده به این عقیده است که نام پایتخت قدیم غور در آثار و کتب و نوشته های جغرافیه نگاران عربی به مشاهده نرسیده است اما آهنگران در زمان فتوحات سلطان محمود غزنوی و همچنان در زمان حملات مغول یکی از بلاد بزرگ غور خوانده شده است . وضع قلعه آهنگران را در زمان حمله محمود غزنوی قسمیکه در بالا ذکر ،رفت تذکر میدهد. با خرابی هائی که در جریان جنگ و محاصره بعمل آمد قلعه مذکور به کلی از بین نرفت و در زمان حمله مغول هنوز هم آنقدر آباد بود که مقاومت هائی در آنجا بعمل آمد .

بارتولد دانشمند روسی هم در جغرافیای تاریخی خود از قلعه آهنگران نام میبرد و آنرا دهی میخواند که در حصص علیای هریرود باقی مانده است .

در مسافرتی که 14 سال قبل در غور بعمل آوردم از قلعه آهنگران و دهکده امروزی آن دیدن کردم از حصار داخل و خارج قلعه جزء دو پارچه دیوار شکسته و گل و خشت خرابه های حصار چیز دیگری باقی نمانده معذالک دو خط برجسته که احتمالاً بقایای باره و بروج داخلی و خارجی آن قلعه تاریخی میباشد ، جلب نظر میکند که فاصله میان آن دو را زمین های زراعتی سبز ساخته است آهنگران غیر از قلعه و حصار مربوطات دیگری هم داشته و خرابه های آن بصورت غندی ها بطرف شرق و جنوب قلعه منبسط است آهنگران شمالی ترین قلاع غور بود و باشندگان امروزی آن فیروز کوهی هستند حتماً احفاد فیروز کوهیهای قدیمی میباشند . خرابه های قلعه در زاویه جنوب شرقی از لای شاخسار درختان خانه های دهکده موجوده آهنگران معلوم میشود. اراضی مرتبه به مرتبه بلند شده و به تپه ها پیوست میگردد و در آخر افق تیغه کوه "بایان" بر این صحنه حاکمیت دارد هوای آهنگران در تابستانها گرم میشود اشجار میوه و انگور دارد و فالیز کاری هم در آنجا بعمل می آید .