تعیین تاریخ وقایع به تعمیت

 تاریخ برخی از وقایع مخصوص تاریخ وفات رجال مشهور را در مراثی و قطعات اشعار موثر ورقت انگیز از زمان قدیم در ادبیات السنه شرقی  سراغ داریم. ولی هر قدر که برین فن عمری گذشته بزمان حاضر نزدیکتر گردیده حالت سر پوشیدگی و ابهام و مشکلی خود را از دست داده و ساده تر و روشن تر گردیده است. 

در زمان قدیم از عصر ساسانیان بلخی این فن در ادبیات دری رواج داشت ولی بسیار مبهم و سر پوشیده  و مشکل بود.

شاعر کلماتی را در طی اشعار خودمی گنجانید که ارزش آن بحساب جمل مراد بود. و این ارزش های عددی باهم جمع و گاهی تفریق می شد. و از آن عملیه تاریخدگ وقوع حادثه سی بر می آید ولی شاعر اشارات سخفی و مجملی هم داشت که کدام کلمات باحروف را از نظر ارزش ابجدی آن در اصول مقومه باید گرفت و باز اصول متممه آن با جمع یا تفریق کدامست؟

وقتی اصول مقومه را بااشارات خفی نشان میداد. در ابیات دیگر عملیه تسهیلی یا تکمیلی اشارت میکرد، که نتیجه آن تعیین سنه وقوع یک واقعه بود. هر قدر زمان می‌گذشت این اشعار مختصر و اشارات آن روشن تر و اصول مقومه یا تممه آن ساده تر می شد در حالیکه  تعمیت اسمی پیچیده تر و مشکل تر میگردید. 

نمیدانم که این گونه تعمیه تاریخ گویی چرا در کتب ادب و اشعار جلب نظر معما سازان و تعمیه دانان متاخر را نکرده و در کتب معما و بلاغت جای نداده اند 

در حالیکه بر تعمیت اسمی  کتاب ها و رساله ها نوشته اند و قواعد مفصل آنرا تبویب و ترتیب اند، از المعجم شمس قیس رازی قرن هفتم تا حدایق البلاغه شمس الدین فقیر قرن دوازدهم فصول مشبعی برین فن دارند و ده ها کتاب و رسایل جداگانه هم بر معما داریم که برخی از ان در سطور گذشته ذکریافت من درین رساله نظایر قدیم تعمیت تاریخی را فراهم می آورم تا دانسته شود که این فن از عصر پیش تا زان ادبیات دری در عهد ساسانیان و غزنویان هم بوده است . 

ولی کس ملتفت آن نبوده و همتی به شرح و تبیین آن نگماشته و حتی اشارتی هم نکرده اند. 

درین رساله نظایر و نمونه های متعدد تعمیت تاریخی را از عصر رودکی تا شعر جامی که خودش در تاریخ وفات خود سروده فراهم آورده ام و راه حل و استخراج تاریخ معین را از آن نشان میدهم. ولی فقط نمونه هایی را از اینگونه تعمیت بر گزیدم که سنه وقوع آن بسند دیگری غیر از خود معما-واضح بوده و شهادت مکتوم و سر بسته. معما با سند خارجی دیگری مطابقت داشته باشد والا نظایر دیگری هم در دست است که من آنرا ماده تاریخ میدانم. 

ولی چون سند خارجی از معما آن باره در دست نیست آنرا صد درصد در خور قبول نمیدانم و تماما را دع شک و شبهت نخواهد بود. 

اینک نمونه های تعمیت تاریخی در ادبیات دری .