آریانا و تجاوزات دولت آشوری بطرف شرق آسیا

در ین شبهه ئی نیست که آشوری خصوص آشوری دورهٔ تاریخی یکی از مقتدرترین دول آسیای غربی بوده و کتیبه های شاهان ایشان مراتب کشورگشائی و مدنیت آنها را نشان میدهد. آشوری های دورهٔ تاریخی بطرف شرق آسیا فتوحات زیاد نموده و از روی کتیبه های میخی معلوم میشود که (تیگت پیلسر Tighat Pilser) اولین شاه تاریخی آنها که بین (۱۱۱۵ - ۱۱۰۰ ق م) سلطنت داشت داد جنگجوئی را داده و در فلات آریان تا کنار دریاچه (وان) که در ارمنستان در جنوب قفقاز واقع است پیش آمده بود. بعد از او شاه دیگر ایشان (آشور نازیر هابال Assur Nazir Habal) در قرن ۹ ق م بخاک ایران بنای تهاجمات را گذاشت. (سالماناسار سوم Salmanasar III) پادشاه دیگری است که از دو نفر فوق الذکر بیشتر بطرف شرق تجاوز نموده (آمادی) و (پارسواش) یعنی (ماد ها) و (پارسی ها) را که هنوز دارای تشکیلات اداری و سلطنتی هم نشده بودند، شکست های مدحش داده و بسیار رؤسای آنها را بقتل رسانید. فشار آشوریها بالای (مادها) و (پارسی ها) چیز واضح است و کتیبه های میخی از آن بصراحت سخن میگوید. میگویند که این (سالماناسار) یا سالماناسار دوم از حدود فارس به آریانا هم تجاوز نموده ولی حقایق و کوایف آن معلوم نیست و ذیلا میبینیم که این نظریه چطور نشئت کرده است.

در میان خرابه های مقر سلاطین آشوری که در (شالا Chalah) در محل تقاطع دو رود بزرگ (زاب Zab) و (دجله) واقع است ستون سنگی کشف شده که (سالماناسار دوم) که از ۸۵۹ تا ۸۲۳ سلطنت داشت آن را به یادبود فتوحات خویش برپا نموده بود.

در میان غنایمی که به او داده شده بود کرگدن ، فیل ، گاو کوهان دار و اشتر دو کوهانه اسم برده شده است و محض بواسطه اینکه از این حیوانات اشتر دوکوهانه (۷) و گاو کوهان داردر بکتریان در جنوب بحیرهٔ خزر و در تاتارستان وجود داشت و پسان ها فیل هم در تصرف حکمفرمایان باختر افتاد، پروفیسر دونکر جرمنی چنین نتیجه میکشد که باید قشون (سالماناسار) مذکور تا آخر پارتیا در حواشی خاک آریانا هم پیشرفت نموده باشد.

این دلیل او اگرچه طبیعی مینماید ولی راه رد هم داشت اما متعاقبا مشارالیه متن کتیبه های (تیگت پیلسر) دوم شاه آشوری را بمیان آورده مینویسد که مشارالیه اگر تا بکتریان پیش نرفته تا وادی هلمند و (اراکوتی) تجاوز نموده است. قرار تذکر مورخ جرمنی موصوف در میان اراضی مفتوحه سال ۷۴۵ ق م آشوری از (نیسا Nisaa) ، (زیکروتی Zikruti) و (اراکوتی Arakutti) نام برده شده است. مشارالیه تشریح میدهد که در موقعیت نیساآ شبهه ئی نیست و عبارت از نیسه شرق مدیا .میباشد. زیکروتی بالاشبه عبارت از (سکارتیان) هرودت و (اساکارتا) کتیبه های قدیم پارسی ها میباشد. اراکوتی شکل سامی نام اراکوزی است که هخامنشیها آن را هیروواتی میگفتند. چون (اسکارتا) کتیبه های هخامنشی و (هیروواتی) ایشان عبارت از وادی هلمند و ارغنداب است، معلوم میشود که (تیگت پیلسر) در حاشیه غربی آریانا در سیستان و قندهار رسیده بود، اما نفوذ او به سائر نقاط مملکت آریانا و صفحات باختر ثابت نیست.

(دونکر) بعد از ذکر مراتب فوق مینویسد : "تا جائیکه عجالتاً از روی کتیبه ها قضاوت شده میتواند جانشینان تگیت پیلسر با جنگهای خود بیشتر بطرف شرق ایران تجاوز نتوانسته اند و بصورت محقق گفته میتوانیم که دو نفر از شاهان آشوری (اسارهادون) و (آشوربانی پال) که سلطنت آشوری را به حد کمال و اعتلا رسانیده در ین سمت فتوحات مزید نکرده اند".