مضارع

درزبان دری فعل مضارع آن صيغه های فعل را می گويند که هم زمان اکنون و هم زمان آينده ازآنها فهميده می شود .

صيغه های فعل مضارع از فعل امر ساخته می شود که آنرا ( مادۀ مضارع ) هم می گویند ،‌طوری که «می » با آن افزايش می یابد. فعل امر از خوردن ، خور است ، از نوشتن ،‌نویس و از خواندن ، خوان که «بی »تاکید باآنها پیوسته بخور ، بنویس‌، وبخوان می سازد. اگر بگوییم :

هم مانند ماضی التزامی « باید » یا «شاید» همراه دارد که گاهی بیان می شوند و گاهی نه باید بگویند ، شاید بگویند ، باید بخوانی ، شاید بخوانی ، باید بفهمی ، شاید بفهمی .

مضارع احتمالی : فعلیست که در آینده شاید رخ بدهد ، شاید نه . خواهم آمد ، خواهیم آمد

خواهی آمد ، خواهد آمد ،‌خواهند آمد.

صيغۀ آغاز فعل که نمونه های آن درچهارمقاله هم آمده است ، اکنون هم درزبان گفتار به کار می رود ، مگرهنوز به کتابهای دستورزبان راه نيافته است . اين صيغۀ فعل ازمصدر و فعل معاون « گرفتن » ساخته می شود . درزبان نوشتار برای بيان چنين مفهوم ازپرداختن و آغاز کردن کمک می گيرند . می نويسند : کودک همين که مادرش را ديد ، به دويدن پرداخت .يا :کودک همين که مادرش را ديد ، به دويدن آغاز کرد. درزبان گفتار می گويند :

اين شکل مروج زبان گفتار که سابقۀ ادبی هم دارد ، بارها « دری تر » از آن دو گونۀ بيان است .

« چون اميرنصربن احمد مهرگان و ثمرات اوبديد ، عظيمش خوش آمد . نرگس رسيدن گرفت . ... وازجانب سجستان نارنج آوردن گرفتند ، وازجانب مازندران ترنج رسيدن گرفت . ...» ( چهار مقاله ، رويۀ ۵۱)

صيغه های ماضی آغاز فعل متعدی :من خواندن گرفتم = به خواندن آغاز کردم . نوشتن گرفتم = به نوشتن آغاز کردم .صيغه های مضارع آغاز فعل متعدی ،‌مانند من خواندن می گيرم . نوشتن می گیرم . صيغه های آغاز فعلهای لازمی ، زمانهای ماضی و مضارع نيز همين گونه گردان می شوند .صيغه های ماضی آغاز فعل لازمی : باران باريدن گرفت . باران و ژاله باريدن گرفتند .من رفتن گرفتم .صيغه های مضارع آغاز فعل لازمی : من آمدن می گيرم . به زودی گلها شکفتن می گيرند .

گونه های فعل از نگاه ساخت : فعل ها ی زبان دری از نگاه ساخت به سه گونه جدا می شوند:ـ فعل های سادهـ فعل های پیشوندی ـ فعل های مرکب. فعلها یا کنشهای ساده :فعل ساده آن است که از یک واژه ساخته شده است، چون: خندیدن ، شنیدن ، پریدن

فعل پيشوندی کنشی است که ازيک پيشوند ويک واژة مستقل یا وارسته ساخته شده است .، مانند :درآمدن ( در+آمدن ) ، برآمدن ( بر+ آمدن ) ، برآشفتن .

فعل های مرکب : فعل مرکب از یکجا شدن یک اسم یا یک صفت با یک فعل ساخته می شد .

مانند ، خنک خوردن ، ناجور شدن ، خوشحالی کردن، خوشمزه بودن، سرسبز شدن، قوی شدن ،

هوشدار : درزبان دری تمايل به سوی کاربرد و ساختن فعلهای مرکب نمايان است .اکثر به جای خنديدن ، خنده کردن ، به جای گريستن ، گريه کردن ، به جای نوشتن ، نوشته کردن ، به کار می رود ، بدین گونه فعلهای ساده رفته رفته ازکاربرد می افتند وفراموش می شوند. چون ازفعلهای مرکب اشتقاق ممکن نیست ، یعنی ازآن اسم وصفت ساخته شده نمی تواند امکان واژه سازی زبان رو به کاهش می رود. دوام این وضع خواه مخواه به حال زبان زیان آورمی باشد .

خاستگاه یا اسم فعل یا مصدر : درزبان عربی ازمصدر تمام صيغه های فعل ساخته می شوند . مگر در زبان

دری صيغه های فعل از دو ماده ، مادۀ ماضی و مادۀ مضارع که در همه ريختهای فعل تکرار می شوند شکل می گيرند .مانند :از « رفت» ، رفتم ، رفتی و ...از « رو»‌ ، می روم ، می روی و ...

نشانۀ مصدر ، پساوند « تن » است ، مانند :گفتن ، رفتن ، شناختن . ودن ، تغيير يافتۀ تن ، مانند : ديدن ، شنيدن ، بردن ، آوردن ، خواندن ، ماندن.

بعض فعلها هم در نوشتار و هم د ر گفتار دارای دو و گاهی سه اسم فعل اند ، مانند :