هیکل کنیشکا

درمیان پادشاهان سلاله های مختلف افغانستان ازروزگاران قدیم تا زمان معاصرعجالتأ فقط ازیک خاندان سلطنتی مجسمه های دردست است که درآن میان هیکل کنیشکا کوشانشاه بزرگ باتصریح نام او دردامن مجسمه تشخیص گردیده است.

کوشانی ها به مفهوم عام به حیث قبایل کوچی و صحراگرد آسیای مرکزی به مجردیکه وارد حوزۀ آمو دریا شدند و مخصوصأ بعد ازآنکه درطی قرن اول ق م به باختروارد گردیدند؛ یکدفعه با سرزمین زرخیزومدنیت کهن سالی مواجه گردیدند که درین فرصت معین ازتمدن و تهذیب یونانی بحد وافرمتآثر شده بود.کوشانی ها بعد ازاستقراردرباختربا اهالی محلی درآمیختند وآنچه درایشان قابل تمجید است سرعت پذیرش وانتقال است که دربرابرمظاهرفرهنگی ودینی و هنری ازخویش نشان دادند.

کوشانی ها درباختررحل اقامت افگندند ونه تنها اداره ومملکت داری را ازیونانیان باختری گرفتند بلکه تمام مظاهرمدنی وهنری و فرهنگی را به میل خاطرپذیرفتند و درانبساط دامنه آن صرف مساعی خوبی نشان دادند دراثرتحقیقات حفاری که در"کوشانشهر" ودراقطارامپرطوری کوشانی ازحوزۀ آمو دریا تا حوزۀ گنکا بعمل آمده است؛علاوه برمسکوکات یک عده مجسمه های خورد وکلان چه از(سرخ کوتل) چه از(بگرام) چه از(پشاور)چه از(ماتورا) بدست آمده است که درآن میان تصاویروهیکل های شهزادگان و شخص امپراطورکنیشکا را تشخیص داده می توانم.

درین مجموعه اگردقت شود واضح میشود که دودمان کوشانی به نمایش تصاویروهیکل ها و مجسمه های خود مخصوصأ به وضع ایستاده وروبه رو(نه بصورت نیم رخ) بسیارمایل بودند.

این روش وسلیقه قابل کمال دقت است؛ زیرا یونیان باختری که تنها مسکوکات آنها دردست است؛ تنها به نمایش سروکله و احیانأ نیمۀ بدن آنهم علی العموم بصورت نیم رخ کوشیده اند و هیچ تصویرکدام پادشاه یونانوباختری روی مسکوکات ایستاده دیده نشده و برعکس کوشانی ها که قایم مقام ایشان درافغانستان ودر خاک های مفتوحه هندی شده اند هم درسکه ها وهم درهیکل تراشی ها خویش را ایستاده نمایش داده اند.

کوشانی ها که درپذیرش آئین وزبان و الفبا کوچکترین تعصبی نشان نداده اند؛ درحفاظت لباس خود سخت پافشاری داشتند و این امر درنمایش هیکل های ایشان چه درمجالس مذهبی و چه درسکه ها و چه درسائرهیکل ها مشهوراست ومطالعه ممیزات و شکل و برش البسه آنها ازنظرتطورلباس درافغانستان درطی قرن های اول مسیحی بی نهایت دلچسپ است.

مجسمۀ کنیشکا که دردامن آن اسم وی هم نقرشده است از(ماتورا) ازحوزۀ کنکا چندین سال قبل کشف شده است ومجسمه تمام قدی است که دریکنوع سنگ خارا گلابی رنگ حجاری شده است.نظیراین مجسمه، مجسمه هائی ازسرخ کوتل هم بدست آمده که اصلأ آنهم (قدنما) بلکه ازاندازه قامت طبیعی بلندتر بوده ومتاسفانه قسمت علیای بدن آن شکسته ومفقود است. این مجسمه را به علت اینکه کتیبه ندارد بصورت مجهول بیکی ازشهزادگان کوشانی نسبت کرده اند.

این مجسمه زیبا که متانت و صلابت خاصی ازآن هویدا است درخم و شکن پیراهن گل دوزی ومزین با مرواید و درعبای کوسی نمای خود ابهت شاهانه دارد. درمجسمه (ماتورا) شمشیرراست و زمین دردست راست کنیشکا درحالی دیده میشود که نوک غلاف آن میان دو پایش روی تخته فرش دیده میشود که مجسمه شاه روی آن ایستاده.

درتابش روشنائی جدیدی که ازکاوش های اخیرسرخ کوتل تافته است به ثبوت رسیده است که ازنظر آرت و هنرمیان (بغلان) درشمال وهندوکش درحوزۀ آمو دریا و(ماتورا) درحوزۀ گنهکا درهند ارتباط خاصی درعصرکوشانی موجود بوده وهمان طورکه کوشانی ها معبد برای تقدیس دودمان سلطنتی خود درشمال هندوکش داشتند درمنتهاالیه خاک های مفتوحه هندی امپراطوری خود در(ماتورا) هم چنین معبدی ساخته بودند ومجسمه های شاهان کوشانی مخصوصأ امپراطورکنیشکا که پادشاه معظم این دودمان بود درهردوجا درمعابد مذکورنصب بود،مفکورۀ بلند نگهداشتن مقام موقعیت خاندان سلطنتی درساختن وتراش کردن هیکل های شاهی نقش مهمی داشته وروی همین مفکوره شاهان این دودمان مخصوصأ کوشانشاه کنیشکا درمجسم ساختن خود صرف مساعی کرده وعملی ساختن همین مفکوره سبب است که بعد ۱۹۰۰ سال مجسمه های این پادشاه بزرگ را دیده و تماشا می توانم.

۷/۱/۳۹