حصار شهر قندهار
شهر کهنۀ قندهار که نادر افشار آنرا در سال (۱۱۵۱ه) ویران ساخت، در دامنۀ شرقی کوه لکه یا قیتول افتاده، که این کوه شمالا و‌جنوبا ممتد است و بالای آن قلعه ارگ نیز کائن بود، و بقول ابوالفضل شهر قندهار دو قلعه داشت (۳۲) و حصار بود سخت محکم و قلع آن بغایت مشکل که عرض دیوار آن شصت گز بود(۳۳) و دورا دور آن خندق هم وجود داشت، در بین حصار، برج بزرگ ارگ واقع بود، که حالا هم بقایای آن موجود است، و ارتفاع آن تا صد متر میرسد، و مردم آنرا نارنج گویند، و علاوه بر آن برجهائی بنام برج خاکستر و برج نو هم درون شهر بود(۳۴) و بالای کوه که طرف غربی شهر افتاده نیز حوض های آب و آثار ابنیه اشکار است که بقول میر معصوم بر بالای آن آتشکده بود، از زمان قدیم و عمارت آن از خشت خام که طول و عرض هر خشت دو گز وسطبری آن یکوجب و این عمارت تا عصر اکبر بحال خود بود، و فتوری در آن نیافته بود(۳۵) و در عصر شاه جهان بالای این کوه سه برج نیز موجود بود(۳۶). حصار قندهار درین دوره چند دورازۀ داشت، طرف چهل زینه سوی شمالی شهر دروازه گندگان و دروازۀ شیخ ولی و طرف جنوبی دروازۀ ماشور، و طرف شرقی دروازۀ نو و دروازۀ خضری و نزدیک قیتول دروازۀ علی قابی.
قرار تصریح ابوالفضل باغ شمس الدین علی قاضی قندهار، و چهار دره و شهر کهنه در طرفهای دروازه ماشور بوده و عمارت درون ارگ برج خچه (آقچه) نامداشت(۳۷) و باغ گنجعلی خان را هم این شخص حینیکه در عصر شاه جهان بسال (۱۰۳۲ه) به حکمرانی قندهار از طرف دربار صفوی مامور بود، در حدود شهر ساخته بود و درون شهر در دامن کوه قلعۀ بود که مخزن اسلحه و جبه خانه بشمار میرفت و از آنجا تا دروازۀ ماشور بازاری در بین شهر ممتد بود(۳۸)
علاوه بر دروازه هائیکه ابوالفضل ذکر میکند نواب صمصمام الدوله دروازۀ دیگری را هم بنام (ویس قرن) نام می برد، در سال (۱۰۵۸ه) که قشون ایران قندهار را محاصره کرد شادی خان محافظ این دروازه بود(۳۹). چون تاکنون هم متصل طرف شرقی شهر کهنۀ قندهار مزاری بنام (سلطان ویس ) موجود است، بنابر آن موضع این دروازه را هم طرف شرقی شهر تعیین کرده میتوانیم. حصار قندهار به شرحی که ذکر رفت در دورۀ گورگانی موجود بوده و شاه جهان تا هشت لک روپیه بترمیم و تعمیر آن مصرف کرد (۴۰).