الثالث الملک جلال الدین اتسز بن خوارزمشاه

اتسز بن محمد، بعد از پدر خود ممالک خوارزم در تصرف آورد و با خلق عدل و احسان کرد، و چند کرت از خوارزم جدا افتاد بعضی بضرورت بعضی باختیار بطرف جند و ترکستان و قفچاق لشکر ها کشید ، و از فضل و هنر و علم نصیب کامل داشت، و حضرت خوارزم بواسطه فضل و احسان او مجمع افاضل گشت و بعد از وثایق عهود بخدمت سلطان سنجر پیوست، و چند گاه بحکم فرمان خدمت درگاه کرد، تا بشرف رضا مقرون گشت، سلطان سنجر تخت خوارزم بدو باز داد، چون مدتی باز آمد، بسبب حرکت علی چتری که ملک هرات بود در حق اتسز عصیان آورد و سر انقیاد از ربقه طاعت و خدمت بکشید. 

______________________________________________________________________

 (۱) راورتی گرزوان . اصل: کزروان . که در نسخ راورتی املا های گوناگون دارد، حدود العالم گوید : کرزوان شهریست بر کوه نهاده با نعمت و خوش هوا مقر ملوک گوز گانان . این جای اکنون گرزیوان نامیده می شود، مربوط میمنه افغا نیست و کوهساریست خوش آب و هوا. 

( ۲ ) (۲) پ: غور یشاستی ، در کتاب سیرت جلال الدین مکررا غور شایجی است در دول اسلامیه غور سانجی و در زامباور غوری شانستی و غور سایجی است ( تولد ۶۰۱ – وفات ۶۱۹ ه ) 

 (۳۹ یک نسخه راورتی ارزلوشاه .       ( ۴ ) پ : ملک پیروز التتمش . ( ۵ ) اصل با ، ندارد از ( پ ) گرفتم. ( ۶ ) ترجمه راورتی: چنین است: الغ خان ابی محمد را دو پسر بود، مهتر تاج الدین از بر شاه و کهتر نصرت الدین قتلع شاه، و همچنان برادر زادگان الغ خان ابی محمد در هندوستان بودند : ملک فیروز ایلتمش ابن سالار، و ملک تاج الدین ینالتگین که از هندوستان رفت و ملک سیستان شد و این الخ.... 

خوارزمشاهیان طبقه(۱۶) (۳۰۰  )

چون دولت سنجری به آخر شد، پادشاهی خوارزمی و تمام ممالک صحاری ترکستان و جند بر وی مقرر گشت و مسلم ماند ، و جمله افاضل حضرت بیشتر بخدمت او پیوستند ، و امام رشیدالدین و طواط کتاب حدایق فی ( ۱ ) دقایق الشعر باسم او تألیف کرده است ، و در عهدیکه در آن ایام بدر گاه سنجری بود، او را با سلطان علاءالدین غوری جهانسوز، بواسطهً فضل ، محبت تمام افتاد، تا حدیکه چون سلطان علاءالدین بتخت غور باز آمد، اورا خدای تعالی پسری بخشید اتسز نام کرد، ملک اتسز خوارزمشاه مدتها ملک راند ، در خوارزم برحمت حق پیوست.