اهمیت بغلان از نظرباستانشناسی

حفریات و کشفیات باستان شناسی مخصوصأ درین نیم قرن اخیرهویدا ساخته است که خاک های افغانستان علی  العموم ازنظرشواهد باستانی و خرابه های ادوارمختلف بسیارغنی است.

درین نیم قرن اخیرحفریات و کاوش های زیادی درنقاط مختلف این سرزمین صورت گرفته ونقاطی مانند:هده، بگرام،بامیان،بلخ،شترک،فندقستان،ککرک،ایبک، قندوزوغیره شهرت پیداکرده و آثارمکشوفه ازآن نقاط درموزۀ کابل متمرکزگردیده.

شبه نیست که آثارمکشوفه همه این نقاط ازنظرادوارتاریخی و فرهنگی یکسان نیست.عده ئی ازاماکن با داشتن معابد و استوپه های بودائی مشهورشده اند؛مثل هده، بامیان دربعضی جاهای دیگرشواهد آبادی و مدنیت اسلامی بدست آمده مثل:غزنی؛ لشکرگاه وهرات.

بغلان که اینجا ازآن کمی صحبت میکنم؛علاقه ایست که درین سال های اخیرکسب اهمیت کرده وبه شرحی که پایان میدهم علی العجاله بیشتربا داشتنن مظاهرآبادی و فرهنگ عصرکوشانی های بزرگ ارتباط دارد.

بغلان درحال حاضراسم علاقه ایست؛ درشمال شرق پلخمری که درحدود تقریبی ۶۰ یا ۷۰ کیلومتر مربع را دربرمیگیرد و دوسه شهرجدید که به نام های پل خمری و بغلان صنعتی و بغلان ادارای ساخته شده همه درداخل همین حدود است تا ۵ سال قبل علاقه بغلان با وسعتی که ذکرش جزء ولایت قطغن بود؛ ولی دراثرتشکیلات جدید اداری ولایت جداگانه ئی شده و مرکز اداری آن بعد ازتحولات وتغییرات زیاد بالاخره به همین بغلان تقرریافت و مرکزاداری موجوده ولایت قطغن بغلان تقرر یافت ومرکز اداری موجوده ولایت قطغن بغلان اداری یا بغلانی است که یکی ازخرابه های مهمی که بنام چم قلعه یاد می شود چندان فاصله ندارد.

درجنوب غربی بغلان امروزی علاقه دیگری داریم؛ بنام (غوری) به نحوی که شهرکوچک پلخمری موجوده دروسط این دوعلاقه افتاده. دردهن غوری درست راه موتررو جدیدی که ازغوری بطرف آیبک وتاشقرغان ومزارشریف میرود درماحول تپه برجستگی نیمه سنگی و نیمه خاکی که کمر آن بنام (سرخ کوتل) معروف است هیئت باستان شناسی فرانسوی درین سال های اخیر موفق به کشف یک بنای معظمی شده که متعلق به کوشانی های بزرگ است.

راجع به برخی نتایج حفریات سرخ کوتل مقاله های متعددی ازطرف موسیوشلوم برژه مدیرهیئت حفریات فرانسوی نشرشده وچون امسال با آخرین مرحله حفریات کاوش درین نقطه به پایان رسیده است سوالی به خاطرمیگذرد که حفریات آینده درکجا ودرکدام نقطه افغانستان شروع خواهد شد؟

حفریات سرخ کوتل دریکی ازنقاط بغلان قدیم اگرچه به ظاهربه شکل یک اتشگاه جلوه کرده است ولی مطالعات عمیق از نظر معماری و هیکل سازی وآئین ومخصوصأ زبان ورسم الخط ثابت است که این نقطه و این ناحیه و این ولایت درعصرکوشانی های بزرگ یعنی درسه قرن اول مسیحی خیلی آباد ومترقی بود لذا ادامه حفریات درچنین ناحیه ئی حتمأ روشنی های مزید مربوط به عصرکوشانی خواهد افگند.

شبه ئی نیست که مهمترین چیزی که درسرخ کوتل دربغلان کشف شده یکعده سنگ نوشته ها است. در هیچ نقطه افغانستان تاحال کتیبه ها وسنگ نبشته ها چه از نظر کمیت و چه از نظر کیفیت نظیر بغلان بدست نیامده آیا دریکی ازهمین سنگ نبشته ها صورت اصل وقدیم نام (بغلان) بشکل (بغولانگو) و (بغلانگ) کشف شده است بلی مسترهنینگ یکنفر از استادان اگفورد موفق شد که دریکی از سنگ نبشته های سرخ کوتل صورت ضبط قدیم نام (بغلان) را بخواند؛هکذا آیا در یکی دیگرازسنگ نبشته ها دومرتبه نام کنشیکا بزرگترین پادشاه کوشانی خوانده نشده؟ شاید این کتیبه مربوط به خود کنیشکا نباشد وقراریکه حدس میزنند؛ احتمال دارد مربوط به هوویشکا یا یکی دیگرازاحفاد وجانشینان کنیشکای معروف باشد؛ باری آنچه مسلم است این است که مجموع پارچه های سنگ نبشته که تعداد آن از60 پارچه متجاوزاست. متعلق به عصرکوشانی ومربوط به کوشانشاهان بزرگ است.پیداشدن یک مجموعه سنگ نبشته ها مربوط به عصرکوشانی های بزرگ اهمیت فوق العاده درتاریخ وباستان شناسی کشورما دارد؛حتی میتوان گفت که اهمیت این اکتشاف نه تنها برای افغانستان بلکه برای کشورهای مجاورمخصوصأ هندوماوراءالنهروایران خیلی زیاد است درتابش روشنی این کتیبه ها کم کم پرده ازروی زبان ورسم الخط معمول در عصرکوشانی برداشته شده و برداشته شده میرود؛ زبانی که دراین کتیبه ها بکاررفته یک لهجه محلی است که آنرا دانشمندان اروپائی بنام زبان باختری یا بلخی مسمی کرده اند.موسیوهنینگ معتقد است که زبان کتیبه سرخ کوتل زبانی است که با پارتی وخوارزمی وسغدی قرابت دارد.

رسم الخط این سنگ نبشته ها یونانی است که درعصرکوشانی هنوزبکمال خوبی متداول بود. ازروی نتایج حفریات سرخ کوتل وازروی تجسسات روی خاکی که درسایرنقاط بغلان تا سواحل آمو دریا بعمل آمده عوامل زیادی بنظرخورده است که ازروی آن گفته میتوان که تمدن وفرهنگ عصرکوشانی درین حصۀ افغانستان خیلی انبساط داشت.

نظیرتپه سرخ کوتل تپه های متعدددیگردرین ناحیه وجود دارد که اکثرآن ها جالب توجه است؛ ازآن جمله یکی ( چم قلعه) است که درده کیلومتری مرکز بغلان اداری درشمال نهراجمیرقراردارد. چم قلعه بحال حاضرتپه ایست مربع شکل که هرضلع آن درحدود دوصدمترطول دارد تنها درضلع جنوبی یکنوع برآمدگی مدورهم دیده میشود؛حفریات این تپه بی گمان معلومات ما را نسبت به عصر کوشانی توسعه خواهد بخشید.غیرازین تپه؛ تپه های دیگری هم هست و ازآنجمله یکی به نام آی خانم درمجاورت قریب آمودریا افتاد و ازآنجا سرستون های بزرگ سنگی پیداشده طبیعی کاوش وحفریات دراینجا روشی های زیادی به دوره کوشانی ویونانی خواهد افگند؛ پس بغلان و حفریات آن برای روشن ساختن تمدن عصرکوشانی افغانستان بی نهایت جایگاه مهم است.

۱/۱۰/۴۱