32

اول و آخر نسخه (ف) بانظر مقایسوی

از کتاب: کشف شاهنامه قبل از دورۀ مغل

خوشبختانه پروفیسور پیمونتسی در آخر مقاله خویش عکس صفحه اول و آخر (ف) را هم داده است که ما درینجا بطور نمونه عین آنرا عکاسی کرده و خوانش آنرا با مقایسه به م پ با و نشان دادن دیگر گونیهای آن تقدیم میداریم :

۱. بنام خداوند جان و خرد                    کزین برتر اندیشه بر نگذرد

۲. خداوند نام و خداوند جای                  خداوند روزی ده و رهنمای

۳. خداوند کیوان و کردان سپهر              فروزنده ماه و ناهید و مهر

۴. زنام و نشان و کمان برترست             نکارنده بر شده کوهرست

۵. ببینند کان آفریننده را                        نبینی مرنجان دو بیننده را

۶. نه اندیشه یا بذ بذو نیز راه                 کی او بر تر از نام و از جایگاه

۷. سخن هر چه زین کوهران بگذرد      نیابد بذو راه جان و خرد

۸. خرد کر سخن برگزیند همی همان      راست آید کی بیند همی

۹. ستودن نداند کس او را جو هست              میان بندگی را ببایدت بست ۱۰. خرد را و جان را همی سنجد او            در اندیشه سخته کی کنجد او ۱۱. بذین آلت و رای و جان و روان            ستون آفریننده را کی توان

۱۲. بهستیش باید کی خستو شوی                زکفتار و بیکار یکسو شوی

۱۳.  کنون ای خردمند مرد خرد                 بدین جایکه کفتن اندر خورد

۱۴. برستنده باشی و جوینده راه                 بژرفی بفرمانش کردن نگاه

۱۵. توانا بود هر کی دانا بود                     زدانش دل پیر برنا بود

۱۶. ازین پرده برتر ترا کار نیست            زهستی بر اندیشه دیدار نیست

کفتار اندر ستایش خرد و صفت خردمندان و ستایش ایشان

۱۷. چه گفت آن سخن کوی مرد از خرد        کی دانا زگفتار او برخورد

۱۸. خرد بهتر از هر چه ایزدت داد             ستایش خود را به از راه داد

۱۹.  خود رهنمای و خرد دلکشای            خرد دست گیرد بهر دو سرای

۲۰. از و شادمانی و زو مردمیست          و زویت فزونی و هم زویکست

۲۱. خرد تیره و مرد روشن روان          نباشد همی شادمان یکزمان

۲۲. هشیوار دیوانه خواند و را             همان خویش بیکانه داند و را

۲۳. ازویی بهر دو سرای ارجمند          کسسته خرد بای دارد ببند

۲۴. خرد جشم جانست جون بنکری       کی بی جشم شاذان جهان نسبری

۲۵.  نخست آفرینش خرد ره شناس          نگهبان جانست و آن سه باس


این دو عنوان آغاز و گفتار ستایش خرد تا نخست آفرینش ... در (م) ۲۸

و در (پ) ۲۷ بیت است. در حالیکه در چاپ کلکته از ترنر ماکان ۱۸۲۹ باز دو طبع تهران بکوشش محمد دبیر سیاقی ۱۳۳۵ و ۱۳۳۴ ش که کشف الابیات آن هم در تهران ۱۳۵۰ ش چاپ شده ۲۹ بیت است باین تفصیل :

در بیت ۳ نسخه (با) : خداوند کیهان و گردان سپهر دیگران مثل (ف).

- در بیت ۴ (م) بر شده پیکر، با نسخه بدل "بر شده گوهر" در پ، با گوهر شده.

- در بیت ٦ م پ با نیابد بدو نیز اندیشه راه .... ولی صورت (ف) تعبیر کهن تر بنظر می آید.

- در بیت ۸ م پ: همانرا گزیند که بیند .همی با همان را ستاید که....

- در بیت ۱۰ ،پ، با : در اندیشه سخت؟ م : اندیشه سخته ... که این درست تر است زیرا سختن saxtan در پهلوی بمعنی سنجیدن و وزن کردن و سخته سنجیده و موزون است.

- در بیت ۱۱م : جان و زبان ... کی توان پ جان و روان ... چون توان با جان و زبان ... چون توان ولی (ف) کهن تر است. 

- در بیت ۱۲ م : زگفتار بیکار پ به هستیش باشد ... زگفتار بیکار. با : گفتار و پیکار مراد از پیکار جدل و احتجاج خواهد بود.

- در بیت ۱۳ : م پ با: در متن وصف خرد در پاورقی م "فضل یا ارج خرد". ولی صورت (ف) افضل است.


- بیت ۱۴ : در تمام نسخ به بیت ۱۲ متصل است و بعد ازان ۱۴ و ۱۵ و ١٦. 

- بيت ١٦ : در تمام نسخ ازین" پرده بر تر سخن گاه نیست زهستی مر اندیشه را راه نیست یک نسخه بدل م:... ترا راه نیست - بهستی مر اندیشه آگاه .نیست که درینجا هم ضبط (ف) تعبیر کهنتر است. 

- بیت ۱۷ : م ، با : خردمند مرد خرد پ: آن هنرمند مرد خرد. ولی ضبط (ف) کهنتر و روشنتر است.

- بیت ۱۸ : پ با (ف) یکسان م : " خرد بهتر از هر چه ایزد بداد" در پاورقی : ایزدت داد با خرد بهتر از هر چه یزدانت داد که درینجا هم ضبط (ف) استوارتر است.

- بيت ۲۰ : م : و زویت غمیست ... و زویت کمیست. پ : ازویت غمیست - ازویت فزونی از ویت کم است با وزو پر غمیست - و زو هم فزونی و هم زوکمیست باعتبار تقابل فزونی و کمی مصرع ،دوم باید در مصرع اول هم در مقابل ،شادمانی غمی باشد ولی چون در بیت ما بعد در مصرع اول (مرد) مورد بحث است پس درینجا هم مردمی بجا خواهد بود،

مصرع دوم هم عدم شادمانی مرد مذکور است.

- بیت ۲۲ م : مانند (ف). پ، با : در هر دو مصرع : خواند و را، که درینجا هم صورت متن افضل است.

- بیت ۲۳ : با پ، م : : مانند (ف) ولی در نسخه لندن : شکسته خرد ؟ - بیت ۲۴ : م. با : مانند (ف) پ توبی چشم جان آن جهان نسپری.

 بیت ۲۵: در دیگر نسخهها مانند .متن پ خود را شناس ... و آنرا سياس.