تیمور شاه درانی نقشه وزیر شاه ولیخان

درباره من چون کرم لم یزلی شد 

یکی بودم و نامهم بجهان شاه ولی شد

با اینکه تعداد زوجات احمد شاه درانی و منجمله فرزندان هر کدام آنها صحیح معلوم نیست معمولا شش پسر به موسس سلاله سدوزائی نسبت میدهند که اسمای ایشان ازین قرار است : شهزاده تیمور، شهزاده سلیمان ، شهزاده سکندر ، شهزاده شهاب شهزاده داراب و شهزاده پرویز . شهزاده تیمور بزرگترین فرزندان احمد شاه که از طرف مادر از بهسود جلال آباد بود در زمان حیات پدر اول در پنجاب و بعد در ولایت هرات سمت نایب الحکومگی داشت و احراز این دو مقام مهم اهمیت او را در میان پسران احمد شاه بابا نشان میدهد .

میگویند که احمد شاه بابا در سال اخیر حیات خویش ( یعنى ١١٨٦ ) قبل از اینکه برای استراحت بطرف کوه توبه ٤٥ میلی جنوب شرقی قندهار حرکت کند در طی مجلسی مرکب از سر آن قوم شهزاده تیمور را به ولایت عهدی تعین نمود و بزرگان قوم را ازین نیت خویش آگاه ساخت و سپس بطرف مخال "معروف" حرکت کرد . بهر حال در روز هائیکه عرض احمد شاه بابا شدت نمود شهزاده تیمور نایب الحکومۀ ولایت هرات به قصد دیدن پدر بطرف قندهار آمد ولی درعین راه در محل "واشیر" که از هیرمند بطرف قندهار واقع است از طرف شاه به او امر رسید که بطرف هرات مراجعت کند . برگردانیدن شهزاده تیمور آنهم از نزدیکی قندهار مسئله بسیار باریکی است که در قضیه جا نشینی احمدشاه درانی به زیان شاه ولیخان وزیر تمام میشود چنانچه برخی از مورخین واضح درین زمینه اشاره کرده و دخالت شاه ولیخان و آماده ساختن دامادش شهزاده سلیمان را به پادشاهی علت ممانعت آمدن شهزاده تیمور به قندهار میدانند و چون احمد شاه مریض ومرضش شدت داشت امکان زیاد میرود که امرممانعت منجانب شاه از طرف وزیر صادر شده باشد . بهر صورت قضیۀ تعین ولى عهدى شهزاده تیمور در سال اخیر حیات احمد شاه بابا در محضر جمعی از سران قومی حقیقت داشته باشد یا نداشته باشد موضوع ممانعت آمدن شهزاده تیمور به عیادت پدر به قندهار و برگردانیدن او از حوالی قریب شهر به امر واقعی شاه صورت گرفته باشد یا امر را جعل کرده باشند سیر واقعات چنین است که بعد از وفات احمد شاه بابا در حالیکه شهزاده تیمور در هرات بود شهزاده سلیمان که من حیث سن وسال پسر دوم احمد شاه شمرده میشد بکمک خسر خویش وزیر شده ولی خان براریکه پادشاهی جلوس نمود . شبه ئی نیست که وزیر شاه ولی خان مرد مدیر و هوشمند بود و فصاحت زیاد داشت و به قوت وعقل و لطافت کلام همقطاران و اهل دربار را مسحور میکرد و تاثیر زبان او به اندازه ای بود که همگان ازان اندیشه داشتند . موضوع پادشاه شدن دامادش شهزاده سلیمان در غیاب شهزاده تیمور و عدم استشاره از شهزاده اخیر الذکر امریست که در تاریخ سدوزائی و تعین جانشینی احمد شاه بابای درانی در اطراف آن نظر یات ضد و نقیض بسیار گفته شده و برخی وزیر مذکور را مخالف تیمور شاه خوانده و بعضی پادشاهی شهزاده سلیمان را امر موفتی و موافق صلاح مملکت تلقی کرده اند چنانچه امیر حبیب الله خان شهید هم به همین نظریه بود که وزیر شاه ولی خان اصلا واساسا کدام نقشه و خیال سوء علیه شهزاده تیمور نداشت . بهر حال ثبوت برائت و زیرشاه ولیخان درین قضیۀ امریست مشکل خویشی او با شهزاده سلیمان ، ممانعت شهزاده تیمور از عیادت پدر و لو به امر شخصی احمد شاه بابا بوده باشد و تاج پوشی فوری شهزاده سلیمان مسایلی است که ظواهر امر را به زیان او جلوه میدهد . البته مخالفت و سعایت رقبای وزیر درین امرتا اندازه ی دخالت دارد و چون متاسفانه خیر خواهی و خیر اندیشی به مصالح مملکت کمتر در میان رجال این عصر دیده شده تقصیر متوجه درباریان هم هست و مخصوصا خراب ساختن میانه وزیر و شهزاده تیمور بیشتر زاده سوه نظر آنها است .

چون خبر تخت نشینی شهزاده سلیمان بگوش تیمور به هرات رسید بعد از انجام مراسم فاتحه گیری فورا بطرف قندهار حرکت کرد. قراریکه واقعات نشان میدهد بعضی از سران و سر داران قومی به پادشاهی شهزاده سلیمان و افتد ار یا فتن وزیر شاه ولیخان دل خوش نبودند چنانچه عده ئی از بزرگان منجمله سردار مدد خان اسحق زائی از قندهار بر آمده به استقبال شهزاده تیمور شتافتند. چیزی که در میان یک اندازه از یکطرف تعجب آور است و از جانب دیگر حسن نظر وزیر را به شهزاده تیمور نشان میدهد قضیۀ استقبال اوست که از شهزاده بعمل می آرد وضعیت وزیر شاه ولیخان درین وقت در مقابل شهزاده تیمور واقعا باریک بود زیرا از یکطرف سلطنت را از و به مفاد دامادش سلب نموده بود و از جانب دیگر به استقبال او می شتافت امکان دارد که وزیر موصوف على المجاله محض برای اینکه در غیاب شهزاده تیمور امنیت مختل نشود داماد خود را به پادشاهی برداشت و عندالورود شهزاده تیمور تخت سلطنت را به او تفویض میکرد ولی اطرافیان شهزاده تیمور از نظرر قابت و ترسی که از نفوذ یافتن وزیر شاه ولیخان داشتند شهزاده تیمور را تاحد آخر نسبت به وزیر پدرش بدبین ساختند و کوشش کردند که در راه بین قندهار وهرات حتى تماس مستقیم میان ایشان واقع نشود. میگویند شهزاده تیمور و وزیر شاه ولیخان در فراه بهم نزدیک شدند شهزاده تیمورا قوه وعساکر زیاد با خود داشت و وزیر شاولیخان فقط یکصد و پنجاه سوار در معیت خود گرفته بود. همینکه بزرگان معیتی شهزاده تیمور از رسیدن وزیر شاه ولیخان در فراه اطلاع یافتند میان خویش مصلحت نموده و به اتفاق قاضی فیض الله خان به شهزاده مشوره دارند که از ملاقات وزیر مذکور خود داری کند زیرا مقصد او ازین استقبال حیله وفریب است و حتی در مشوره خود راه افراط پیموده نظریه دادند که قبل از ملاقات باید وزیر مذکور بقتل رسانیده شود. بدین ترتیب در اثر امر شهزاده تیمور دو نفر از سرداران قومی انکوخان با میزائی و اسلام خان در منزل "سیاه آب" که در قسمت غربی دشت بکواه واقع است وزیر نامدار وطن را که در عصر احمدشاه بابا مصدر خدمات بر جسته شده بود با دو پسر و دو تن از خواهرزادگانش بقتل رسانیده و در اثر این واقعه فجیع قبل ازینکه شهزاده تیمور بر تخت سلطنت نشیند جمعی از بزرگان قومی را نسبت به او بد بین ساختند چنانچه بعد ازینکه شهزاده تیمور به قندهار داخل شد و شهزاده سلیمان یا سلیمان شاه تخت سلطنت را به طیب خاطر به او تقدیم نمود تیمور شاه بعلت مخالف دسته ئی از سران قوم قندهار و مرکزیت انجا را بحیث پایتخت مملکت گذاشته بکابل آمد و با این هم مخالفین آرام ننشسته به دور عبدالخالق خان کاکای احمد شاه جمع شدند و بر کابل حمله آوردند وقضایا با جنگ و قتل وخون ریزی دیگری منتج شد و بالاخره پاد شاهی تیمور خان مسلم گردید.