غزنویان و غوریان و فتوحات افغانی در هند
ﺩﻭﺭﮤ ﻏﺰﻧﻮﻳﺎﻥ ﺍﺯ ) ۳۵۰ ﻕ ۹۶۱ ﻡ( ﺍﺯﺳﻠﻄﮥ ﺳﭙﻪ ﺳﺎﻻﺭ ﺳﺎﻣﺎﻧﻰ ﺍﻟﭙﺘﮕﲔ ﺑﺮ ﻏﺰﻧﻪ ﻭ ﺯﺍﺑﻠﺴﺘﺎﻥ ﺁﻏﺎﺯ ﻣﻴﮕﺮﺩﺩ، ﻛﻪ ﺑﻌﺪ ﺍﺯﻭ ﺍﻣﲑ ﺳﺒﻜﺘﮕﲔ ﺑﻦ ﺟﻮﻕ ﺩﺍﻣﺎﺩﺵ ﻛﻪ ﻣﺮﺩ ﻧﻮﻣﺴﻠﻢ ﻛﺎﻓﻰ ﻭ ﺩﻻﻭﺭﻯ ﺑﻮﺩ ۱۰۷ ﻭ ﺑﻘﻮﻝ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﳌﻠﻚ ﻭ ﲪﺪﺍﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﻰ ﺩﺧﱰ ﺭﺋﻴﺲ ﺯﺍﻭﻝ ﺭﺍ ﺑﺰﻧﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ ۱۰۸ ﺍﺯ ﲣﺎﺭﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﺁﻣﻮ ﺗﺎ ﻗﺼﺪﺍﺭ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎﻥ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻭ ﺍﺯ ﺳﻮﺍﺣﻞ ﺳﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﺴﺘﺎﻥ ﻭ ﻧﺸﺎﭘﻮﺭ ﺭﺍ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻭ ﺑﺘﺎﺭﻳﺦ ۲۷ ﺷﻌﺒﺎﻥ ) ۳۶۶ ﻕ ۹۷۶ ﻡ( ﺑﺮ ﲣﺖ ﻏﺰﻧﻰ ﻧﺸﺴﺖ.
ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺩ ﺩﻻﻭﺭ ﻛﻪ ﭘﺪﺭ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﳏﻤﻮﺩ ﺍﺳﺖ،ﺑﻨﻴﺎﺩ ﺛﻘﺎﻓﺖ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺭﺍ ﻛﻪ قبلاًً ﺑﺪﺳﺖ ﻓﺎﲢﺎﻥ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﻭ ﺩﻭﻟﺘﻬﺎﻯ ﺻﻔﺎﺭﻯ ﻭ ﺳﺎﻣﺎﻧﻰ ﺩﺭ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﺍﺳﺘﻮﺍﺭﻯ ﲞﺸﻴﺪﻩ ﻭ ﺩﺭ ﻭﺍﺩﻯ ﻟﻐﻤﺎﻥ ﻭ ﭘﺸﺎﻭﺭ، ﺑﺎ ﺑﻘﺎﻳﺎﻯ ﻛﺎﺑﻠﺸﺎﻫﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﻭﳜﺘﻪ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺷﺮﻗﻰ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﻡ ﺍﻓﺎﻏﻨﻪ ﻭ ﺧﻠﺞ ﻳﺎﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ )ﲨﻊ ﺁﻥ ﺧﻠﺠﻴﻪ=ﻏﻠﺠﻴﮥ ﻛﻨﻮﻧﻰ( ﺑﺎ ﺳﻼﻡ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻭ ﻣﻄﻴﻊ ﮔﺮﺩﺍﻧﻴﺪ ﻭ ﺍﻳﺸﺎﻧﺮﺍ ﺩﺭ ﻋﺴﺎﻛﺮ ﺧﻮﺩ ﺩﺍﺧﻞ ﳕﻮﺩ ۱۰۹ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺳﺒﻜﺘﮕﲔ ﭘﺴﺮﺵ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﳏﻤﻮﺩ، ﺷﻬﻨﺸﺎﻩ ﻭ ﻓﺎﰌ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺁﺳﻴﺎ- ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻴﻮ ﺭﻳﻨﻪ ﮔﺮﻭﺳﻪ R.
Grousset ﺩﺭ ﻛﺘﺎﺏ ﲤﺪﻥ ﺍﻳﺮﺍﻧﻰ )ﺹ ۴۰۸ ( ﺍﻭ ﺭﺍ ﳕﻮﻧﮥ ﺳﺮﺑﺎﺯ ﺷﺠﺎﻉ ﺗﺮﻙ ﺍﻓﻐﺎﻥ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ_ ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۳۸۸ ﻕ ۹۹۸ ﻡ ﺑﺮ ﲣﺖ ﺷﺎﻫﻰ ﻧﺸﺴﺖ ﻭ ﳑﻠﻜﺘﻰ ﺭﺍ ﻛﻪ ﺍﺯ ﺳﻮﺍﺣﻞ ﲨﻨﺎ ﺗﺎ ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ ﻭﺳﻌﺖ ﺩﺍﺷﺖ، ﺩﺭ ﲢﺖ ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻏﺰﻧﻪ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩ، ﻛﻪ ﻛﺎﺭﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻯ ﺟﻨﮕﻰ ﻭﻯ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﻫﻨﺪ ﻣﻮﺭﺩ ﲝﺚ ﻣﺎﻧﻴﺴﺖ.
ﻭﱃ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻰ ﻭﻯ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺭﻭﺯ ﻣﺮﮔﺶ ۲۳ ﺭﺑﻴﻊ ﺍﻵﺧﺮ ) ۴۲۱ ﻕ ۱۰۳۰ ﻡ( ﻣﺪﺕ ﺛﻠﺚ ﻳﻚ ﻗﺮﻥ ﺩﻭﺍﻡ ﻛﺮﺩ، ﺩﺭ ﺑﺮﺍﻋﻈﻢ ﺁﺳﻴﺎ،ﺍ ﻣﺘﺰﺍﺝ ﻭ ﲢﻮﻝ ﺷﺪﻳﺪ ﻓﻜﺮﻯ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺭﺍ ﺑﲔ ﳑﺎﻟﻚ ﻣﻔﺘﻮﺣﻪ ﺑﻮﺟﻮﺩ ﺁﻭﺭﺩ.
ﻭﻯ ﻣﺮﺩ ﺟﻨﮕﻰ ﻭ ﺩﻻﻭﺭﻯ ﺑﻮﺩ، ﻛﻪ ﺑﻘﻮﻝ ﺍﺑﻦ ﺧﻠﻜﺎﻥ، ﻫﺮ ﺳﺎﻝ ﻏﺰﻭﻯ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺑﺮﺧﻮﺩ ﻓﺮﺽ ﮔﺮﺩﺍﻧﻴﺪﻩ ﺑﻮﺩ، ۱۱۰ ﻭ ﻟﺸﻜﺮﻯ ﺑﺰﺭﮒ ﺍﺯ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺮﻛﻰ ﻭ ﺍﻓﻐﺎﻧﻰ ﻭ ﺗﺎﺟﻴﻚ ﻭ ﻫﻨﻮﺩ ﻭ ﺧﻠﺠﻰ)ﻏﻠﺠﻰ( ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺩﺍﺩ ۱۱۱ ﻭ ﺑﻪ ﺍﺩﺏ ﻭ ﻋﻠﻢ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﻋﻼﻗﻪ ﺩﺍﺷﺖ، ﭼﻨﺎنچه ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺍﺣﺎﺩﻳﺚ ﻧﺒﻮﻯ ﺭﺍ ﺷﻨﻴﺪﻯ، ﻭ ﻣﺬﻫﺒﺎﹰ ﺗﺎﺑﻊ ﺍﻣﺎﻡ ﺷﺎﻓﻌﻰ ﺑﻮﺩﻯ ۱۱۲ ۳۴ ﺑﺰﺭﮒ ﺩﺭﻯ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺩﻭﺳﻰ، ﻓﺮﺧﻰ، ﻣﻨﻮﭼﻬﺮﻯ ﻭ ﻋﻨﺼﺮﻯ ﻭ ﻋﻠﻤﺎﻯ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺍﻟﺒﲑﻭﻧﻰ، ﺍﻟﻌﺘﺒﻰ، ﲬﺎﺭ، ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻭﻯ ﳎﻤﻊ ﺷﻌﺮﺍﻯ ﺛﻌﺎﻟﺒﻰ ﻭﻏﲑﻩ ﺑﻮﺩﻯ.
ﺩﺭ ﻟﺸﻜﺮ ﻏﺰﻧﻮﻳﺎﻥ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻭ ﺳﭙﻪ ﺳﺎﻻﺭﺍﻥ ﻫﻨﺪﻯ ﻧﻴﺰ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺍﺯ ﭘﻴﻼﻥ ﻫﻨﺪﻯ ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺩﺭ ﺍﻣﻮﺭ ﻟﺸﻜﺮﻯ ﻛﺎﺭ ﻣﻴﮕﺮﻓﺘﻨﺪ ۱۱۳ ﻭ ﻣﺎ ﺍﺯ ﻟﺸﻜﺮ ﻫﻨﺪﻯ ﺩﺭ ﻏﺰﻧﻪ ﻭ ﺗﮕﲔ ﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺳﻮﺍﺭﺍﻥ ﻫﻨﺪ ﻭ ﻭﺳﺎﻻﺭ ﻫﻨﺪﻭ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﺗﻠﻚ ﺑﻮﺩ، ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﳏﻤﻮﺩ ﻭ ﭘﺴﺮﺵ ﻣﺴﻌﻮﺩ، ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﺳﻮﺩﻣﻨﺪﻯ ﺑﻮﺳﻴﻠﮥ ﻣﺆﺭﺥ ﺩﺭﺑﺎﺭ ﻏﺰﻧﻪ، ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻀﻞ ﺑﻴﻬﻘﻰ ﺩﺍﺭﱘ ۱۱۴ ﺣﺘﻰ ﺑﺎﺭﻯ ﺩﺭ ﻓﺘﻮﺣﺎﺕ ﮔﺮﮔﺎﻥ ﴰﺎﻝ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻫﻢ ﻫﻨﺪﻭﺍﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻠﻄﺎﻧﻰ ﻣﻰ ﺑﻴﻨﻴﻢ ۱۱۵ ﻭ ﻧﻘﻴﺒﺎﻥ )ﺍﻓﺴﺮﺍﻥ( ﻫﻨﺪ ﻭ ﺭﺍﻫﻢ ﺩﺭ ﻟﺸﻜﺮ ﻏﺰﻧﻮﻳﺎﻥ ﺩﺍﺷﺘﻴﻢ ۱۱۶ ﻭ ﺑﺎﺭﻯ ﺑﺎ ﺻﺪ ﻫﺰﺍﺭ ﻟﺸﻜﺮ ﳏﻤﻮﺩﻯ ﺩﺭ ﺑﻠﺦ ۵۰۰ ﻓﻴﻞ ﻫﻨﺪﻯ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻫﺮ ﻓﻴﻞ ﺻﺪ ﻫﺰﺍﺭ ﺩﺭﻫﻢ ﻗﻴﻤﺖ ﺩﺍﺷﺖ.
۱۱۷ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﳏﻤﻮﺩ ﺑﻜﺸﻮﺭ ﻭﺳﻴﻊ ﻫﻨﺪ،ﺭﻭﺷﻨﻰ ﻫﺎﻯ ﻓﻜﺮ ﻭ ﲤﺪﻥ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻰ ﺭﺍﺏ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺳﺎﺳﻰ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺩﺍﺩ.
ﺩﺭ ﻻﻫﻮﺭ ﺑﻨﺎﻡ "ﳏﻤﻮﺩ ﭘﻮﺭ"ﺳﻜﻪ ﺯﺩ ۱۱۸ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯﻭ ﺩﺭ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺍﻭﻻﺩ ﻭ ﺍﺣﻔﺎﺩﺵ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﺴﺮ ﻭ ﻣﻠﻚ ) ۵۸۳ ﻕ ۱۱۸۶ ﻡ( ﺩﻭﺍﻡ ﻛﺮﺩ، ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ ﻏﺰﻧﻪ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺧﻄﺮ ﲪﻠﮥ ﺩﴰﻨﺎﻥ ﻣﻰ ﺁﻣﺪ، ﻻﻫﻮﺭ، ﻗﺮﺍﺭ ﮔﺎﻩ ﺛﺎﻧﻰ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺁﻧﺮﺍ "ﻏﺰﻧﮥ ﺛﺎﻧﻰ ﻳﺎﻏﺰﻧﮥ ﻛﻮﭼﻚ" ﻣﻰ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ.
ﻭ ﺩﺭﻳﻦ ﺣﺎﻝ ﻋﲔ ﺁﺛﺎﺭ ﻣﺪﻧﻰ ﻭ ﺍﺩﺑﻰ ﻭﻓﻜﺮﻯ ﻭﺣﻴﺎﺗﻰ ﻏﺰﻧﻪ ﺑﻼ ﻫﻮﺭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻣﻰ ﻳﺎﻓﺖ، ﻛﻪ ﺁﻧﺮﺍ ﺑﺎﺷﻜﺎﻝ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻭ ﺍﺩﺑﻰ ﻭ ﺻﻨﻌﺘﻰ ﻭ ﻛﻠﺘﻮﺭﻯ ﻭ ﻋﻠﻤﻰ ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﻣﻰ ﺗﻮﺍﻧﻴﻢ.
ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻭ ﺭﻭﺣﺎﻧﻰ ﺩﻭ ﻓﺮﻗﮥ ﻣﻬﻢ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻧﻔﻮﺫ ﻛﺮﺩﻧﺪ، ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﻃﺎﻳﻔﮥ ﺻﻮﻓﻴﺎﻥ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻰ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﻓﺮﻗﮥ ﺍﲰﺎﻋﻴﻠﻴﺎﻥ ﺷﻌﻴﻪ ﺍﺳﺖ، ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻧﻴﺰ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﺑﻪ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﻭ ﺳﻨﺪ ﻭ ﺳﻮﺍﺣﻞ ﺟﻨﻮﺑﻰ ﺁﻥ ﺭﺍﻩ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻭ ﻫﺰﺍﺭﺍﻥ ﻧﻔﻮﺱ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮﺩ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ.
ﺣﺘﻰ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺩﺭ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﻭ ﻣﻨﺼﻮﺭﻩ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﻘﻮﻝ ﺑﺸﺎﺭﻯ ﻣﻘﺪﺳﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ) ۳۷۵ ﻕ ۹۸۵ ﻡ( ﺳﻨﺪ ﺭﺍ ﺩﻳﺪﻩ ﺑﻮﺩ، ﺩﺭﻣﻠﺘﺎﻥ ﺍﻫﻞ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﺫﺍﻥ ﺣﻰ ﻋﻠﻰ ﺧﲑﺍﻟﻌﻤﻞ ﻣﻴﮕﻔﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﻨﺎﻡ ﺧﻠﻴﻔﮥ ﻓﺎﻃﻤﻰ ﻣﺼﺮ ﺧﻄﺒﻪ ﻣﻴﺨﻮﺍﻧﺪﻧﺪ ﻭﺏ ﺩﺭﺑﺎﺭ ﻭﻯ ﺍﺭﻣﻐﺎﻧﻬﺎ ﻣﻴﻔﺮﺳﺘﺎﺩﻧﺪ ۱۱۹ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﻟﺒﲑﻭﻧﻰ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ) ۴۲۴ ﻕ ۱۰۳۲ ﻡ( ﮔﻮﻳﺪ: ﻛﻪ ﻗﺮﺍﻣﻄﻪ ﺑﺮﻣﻠﺘﺎﻥ ﺣﻜﻢ ﻣﲑﺍﻧﺪﻧﺪ ۱۲۰ ﻛﻪ ﺣﺪﻭﺩ ) ۳۲۴ ﻕ ۹۳۵ ﻡ( ﺑﺎﺷﺪ.
ﺍﺯ ﻣﻜﺘﻮﺑﻴﻜﻪ ﺩﺭ ﻛﺘﺎﺏ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻓﺮﻗﻪ ﺩﺭﻭﺯﻯ ﺷﺎﻡ ﻭ ﻟﺒﻨﺎﻥ ﺩﺭ ﺳﻨﮥ ) ۴۲۳ ﻕ ۱۰۳۱ ﻡ( ﺑﻨﺎﻡ.
)ﺍﻫﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﻭ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﻋﻤﻮﻣﺎﹰ ﻭ ﺷﻴﺦ ﺍﺑﻦ ﺳﻮﻣﺮ ﺭﺍﺟﻪ ﭘﺎﻝ ﺧﺼﻮﺻﺎﹰ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ۱۲۱ ﺍﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰ ﺁﻳﺪ، ﻛﻪ ﺗﺎ ﺍﻳﻦ ﻋﻬﺪ ﻫﻢ ﺍﲰﺎﻋﻴﻠﻴﺎﻥ ﺩﺭ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﻭ ﻫﻨﺪ ﺗﺸﻜﻴﻼﺕ ﺧﺎﺹ ﻭ ﻫﻢ ﺷﻴﺨﻰ ﺍﺯ ﺧﻮﺩ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ.
ﺍﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﭘﺲ ﺍﺯ ) ۳۰۰ ﻕ ۹۱۲ ﻡ( ﺩﺭ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻭ ﻣﺎﻭﺭﺍﺀﺍﻟﻨﻬﺮ ﺭﻳﺸﻪ ﺩﻭﺍﻧﺪﻩ ﺑﻮﺩ،ﭼﻨﺎنچه ﺍﺯﺩﻋﺎﺕ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺍﻳﺸﺎﻥ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﺍﲪﺪ ﻧﺴﻔﻰ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ۳۳۱ ﻕ ۹۴۲ ﻡ( ﻧﺼﺮ ﺑﻦ ﺍﲪﺪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﲟﺬﻫﺐ ﺍﲰﺎﻋﻴﻠﻰ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩ.
۱۲۲ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﺯ ﻣﺒﻠﻐﲔ ﺍﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮﻭ ﻗﺒﺎﺩﻳﺎﻧﻰ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ۴۸۱ ﻕ ۱۰۸۸ ﻡ( ﻧﻴﺰ ﺍﺯ ﺑﺰﺭﮔﱰﻳﻦ ﺩﻋﺎﺕ ﺍﲰﺎﻋﻴﻠﻰ ﻭ ﺣﺠﺖ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻮﺩ، ﻛﻪ ﻛﺘﺐ ﻣﻬﻢ ﻭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺯﻳﺎﺩﻯ ﺭﺍ ﺩﺭﻳﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﺳﺮﻭﺩﻩ ﻭ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﻨﺪ ﻫﻢ ﺳﻔﺮﻯ ﻛﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ ۱۲۳ ﻭ ﺍﺑﻮﻳﻌﻘﻮﺏ ﺍﺳﺤﻖ ﺑﻦ ﺍﲪﺪ ﺳﮕﺰﻯ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ ۳۸۰ ﻕ ۹۹۰ ﻡ ﻛﺘﺎﺏ ﻛﺸﻒ ﺍﶈﺠﻮﺏ ﺭﺍ ﺑﻔﺎﺭﺳﻰ ﺩﺭ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻭ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺍﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﳕﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ۱۲۴ ﻭ ﭼﻮﻥ ﺩﻋﺎﺕ ﻭ ﻣﺒﻠﻐﺎﻥ ﺍﲰﺎﻋﻴﻠﻰ ﺍﻛﺜﺮ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻰ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺁﺷﻴﺎﻧﻪ ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺩﻡ ﻧﻴﺰ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻭ ﺍﺭﺍﺿﻰ ﻣﻠﺤﻘﮥ ﺁﻥ ﺑﻮﺩ، ﺑﻨﺎ ﺑﺮﺍﻥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻭ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑﻪ ﺍﻣﺎ ﻃﺎﻳﻔﮥ ﺻﻮﻓﻴﺎﻥ ﺍﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻓﺎﲢﺎﻥ ﺁﻥ، ﺑﺴﺮ ﺯﻣﲔ ﻫﻨﺪ ﻗﺪﻡ ﮔﺬﺍﺷﺘﻨﺪ.
ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺩﻡ ﺑﻪ ﻧﲑﻭﻯ ﺳﻨﺪ ﻭ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺍﺯﻳﻦ ﺭﺍﻫﺴﺖ ﻭ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻫﻢ ﻣﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻧﻔﻮﺱ ﺍﲰﺎﻋﻴﻠﻰ ﺩﺭ ﻧﻴﻢ ﻗﺎﺭﮤ ﻫﻨﺪ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺍﻧﺪ.
ﺍﺧﻼﻕ ﻭ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻧﻴﻜﻰ ﻭ ﺧﺪﺍ ﭘﺮﺳﺘﻰ ﻭﻧﻮﻉ ﺩﻭﺳﺘﻰ، ﺯﻳﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﴰﺸﲑ ﻓﺎﲢﺎﻥ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﻛﺎﺭ ﻛﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺯﻳﻮﺭ ﺍﺳﻼﻡ ﻣﺸﺮﻑ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ.
ﻫﻨﺪ ﳏﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﺑﺮﺍﻯ ﺍﻧﻜﺸﺎﻑ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﺻﻮﻓﻴﺎﻥ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻮﺩ، ﺯﻳﺮﺍ ﻣﺮﺩﻡ ﺁﳒﺎ ﺩﺭ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﭘﻴﺶ ﺍﺯ ﺍﺳﻼﻡ ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﮤ ﻓﻜﺮ ﺁﺷﻨﺎﻳﻰ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﻓﺎﲢﺎﻥ ﺧﺮﺍﺳﺎﻧﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮﻓﻴﺎﻥ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﻋﻘﻴﺪﺕ ﻣﻰ ﭘﺮﻭﺭﺍﻧﻴﺪﻧﺪ ﻭ ﻣﺎ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻑ ﺭﺍ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎﺑﲔ ﺩﻳﻨﺪﺍﺭﺍﻥ ﻭ ﻋﻠﻤﺎﻯ ﺩﻳﻨﻰ ﻭ ﺳﺨﻨﻮﺭﺍﻥ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻣﻰ ﻳﺎﺑﻴﻢ، ﺑﻠﻜﻪ ﺩﺭ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻭ ﺩﺍﻧﺸﻤﻨﺪﺍﻥ ﻫﻢ ﺗﺄﺛﲑ ﺁﻧﺮﺍ ﻣﻰ ﻳﺎﺑﻴﻢ.
مثلاً ﻓﻴﻠﺴﻮﻑ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺍﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎﻯ ﺑﻠﺨﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖ ﺍﺷﺮﺍﻕ ﻭ ﺗﺼﻮﻑ ﻧﻈﺮﻯ ﺩﺍﺷﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺷﺮﺡ ﺣﺎﻝ ﺍﻭ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﺍﻧﺪ، ﻛﻪ ﺑﺎ ﺍﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺍﺑﻮﺍﳋﲑ ﻣﻌﺮﻭﻓﱰﻳﻦ ﺻﻮﻓﻰ ﻗﺮﻥ ﭼﻬﺎﺭﻡ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ۱۰۴۹ ﻡ( ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ ﻫﺎ ﺩﺍﺭﺩ ۱۲۵ ﻭ ﻣﺆﻟﻔﺎﻥ ﺩﺍﻳﺮﺓ ﺍﳌﻌﺎﺭﻑ ﺍﺧﻮﺍﻥ ﺍﻟﺼﻔﺎ ﻛﻪ ﺍﻛﺜﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﻫﻞ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻮﺩﻧﺪ،ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻗﮥ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ "ﺻﻮﻓﻴﮥ ﺧﺎﻟﺺ" ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺍﻧﺪ.
۱۲۶ ﺩﺭ ﻗﺮﻭﻥ ﺍﻭﻝ ﺍﺳﻼﻣﻰ، ﺑﻠﺦ ﻭ ﻣﺮﻭ ﻭ ﻧﺸﺎﭘﻮﺭ ﺍﺯ ﻣﺮﺍﻛﺰ ﻣﻬﻢ ﺗﺼﻮﻑ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﻧﺪ ﻭ ﺩﺭﻳﻦ ﺗﺼﻮﻑ ﺑﺮﺧﻰ ﺍﺯ ﺍﻧﺘﻘﺎﳍﺎﻯ ﻓﻜﺮ ﻫﻨﺪﻯ ﺑﻨﻈﺮﻣﻰ ﺁﻳﺪ.
مثلاً ﻣﺴ ٔﻠﮥ ﻓﻨﺎ ﻓﻰ ﺍﷲ، ﻛﻪ ﺗﺎ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﻳﻰ ﻣﺸﱰﻙ ﺑﺎ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻫﻨﺪﻳﺴﺖ، ﺑﻴﺸﱰ ﺑﻮﺳﻴﻠﮥ ﺻﻮﻓﻴﺎﻥ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺎﻳﺰﻳﺪ ﺑﺴﻄﺎﻣﻰ ﻭ ﺍﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺍﺑﻮﺍﳋﲑ ﺗﺮﻭﻳﺞ ﻣﻴﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ ۱۲۷ ﭼﻮﻥ ﺩﺭ ﺷﺮﻕ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺗﺎ ﻇﻬﻮﺭ ﺍﺳﻼﻡ، ﺩﻳﻦ ﺑﻮﺩﺍ ﻣﻘﺒﻮﻝ ﺑﻮﺩ، ﭘﺲ ﺟﺎﻯ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ، ﻛﻪ ﻣﻔﻜﻮﺭﮤ ﻓﻨﺎ ﺭﺍ_ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﺍﺯ ﻧﺮﻭﺍﻧﺎ nirvana ﺍﺳﺖ_ ﺑﺎ ﺍﺻﻮﻝ ﻣﻘﺎﻣﺎﺕ ﺻﻮﻓﻴﮥ ﺍﺳﻼﻡ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻛﺮﺩﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
ﮔﻮﻟﺪ ﺯﻳﻬﺮ ﻣﺴﺘﺸﺮﻕ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﺍﻃﺮﻳﺸﻰ ﮔﻮﻳﺪ: ﺻﻮﻓﻴﺎﻥ ﻗﺮﻥ ﺩﻭﻡ ﻫﺠﺮﻯ، ﺳﺮ ﮔﺬﺷﺖ ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﺍﺩﻫﻢ ﺍﻣﲑﺯﺍﺩﮤ ﺑﻠﺨﻰ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ﺣﺪﻭﺩ) ۷۷۷ ﻡ( ﺭﺍ ﻛﻪ ﺗﺮﻙ ﺩﻧﻴﺎ ﳕﻮﺩﻩ ﺑﻠﺒﺎﺱ ﺩﺭﻭﻳﺸﺎﻥ ﺩﺭ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺑﻮﺍﺳﻄﮥ ﺭﻳﺎﺿﺖ ﻫﺎﻯ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺍﺯ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ ﺻﻮﻓﻴﻪ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺁﻪ ﺍﺯ ﺷﺮﺡ ﺣﺎﻝ ﺑﻮﺩﺍ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﻧﺪ ۱۲۸ ﻭ ﻭﺍﻥ ﻛﺮﳝﺮ Kremer Van ﻧﻴﺰ ﭼﻨﲔ ﻣﻴﻨﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻭ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻫﻨﺪﻯ ﺩﺭ ﺳﲑ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺗﺼﻮﻑ ﺗﺄﺛﲑﺍﺕ ﻣﻌﺘﻨﺎﺑﻬﻰ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
۱۲۹ ﭘﺲ ﻧﻔﻮﺫ ﻓﻜﺮ ﻫﻨﺪﻯ ﺩﺭ ﺗﺼﻮﻑ ﻇﺎﻫﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺍﻟﺒﺘﻪ ﺗﺼﻮﻑ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﻫﻨﺪ ﺧﺼﺎﻳﺼﻰ ﺩﺭﺍﺩ، ﻛﻪ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻘﺎﻫﻬﺎﻯ ﻫﻨﺪ ﺩﻳﺪﻩ ﻣﻴﺸﻮﺩ ﻭ ﭼﻮﻥ ﺻﻮﻓﻴﺎﻥ ﺍﺳﻼﻣﻰ، ﭘﲑﻭﺍﻥ ﺍﺩﻳﺎﻥ ﳐﺘﻠﻒ ﺭﺍ ﺑﻨﻈﺮ ﺑﺮﺍﺑﺮﻯ ﻭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻰ ﺍﻧﺴﺎﻧﻰ ﻣﻴﺪﻳﺪﻧﺪ ﻭ ﻫﻨﺪﻳﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﺍﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺭﺍ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﳕﻰ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ، ﺑﻨﺎ ﺑﺮﺍﻥ ﺻﻮﻓﻴﺎﻥ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺑﻜﻤﺎﻝ ﺍﺣﱰﺍﻡ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺸﺪﻧﺪ.
ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﺳﺎﻻﺭﺍﻥ ﻛﺎﺭﻭﺍﻥ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﺷﻴﺦ ﺻﻔﻰ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺣﻘﺎﻧﻰ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻪ ﺍﻭﭼﻬـ )ﭘﻨﺠﺎﺏ( ﺁﻣﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻫﻤﲔ ﻣﺮﻛﺰ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺴﺎﻝ ) ۳۹۸ ﻕ ۱۰۰۷ ﻡ( ﺍﺯ ﺟﻬﺎﻥ ﺭﻓﺖ، ﻭﻯ ﺷﻬﺮ ﺍﻭﭼﻬـ ﺭﺍ ﳎﺪﺩﺍﹰ ﺁﺑﺎﺩ ﺳﺎﺧﺖ.
ﺑﻌﺪ ﺍﺯﺍﻥ ﺷﺎﻩ ﻳﻮﺳﻒ ﮔﺮﺩﻳﺰﻯ ) ۴۶۲ _ ۵۴۷ ﻕ ۱۰۶۹ _ ۱۱۵۲ ﻡ( ﺍﺯ ﮔﺮﺩﻳﺰ ﺟﻨﻮﺑﻰ ﻛﺎﺑﻞ ﺩﺭ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﭼﺮﺍﻍ ﺧﺪﺍ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺑﺮﺍﻓﺮﻭﺧﺖ ﻭ ﺩﻭﺩﻣﺎﻥ ﮔﺮﺩﻳﺰﻳﺎﻥ ﭘﻨﺠﺎﺏ ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ ﺩﺭﺍﻥ ﺷﻬﺮﻫﺴﺖ.
ﺷﻴﺦ ﻋﻠﻰ ﺑﻦ ﺳﻴﺪ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﻫﺠﻮﻳﺮﻯ ﻏﺰﻧﻮﻯ ﻛﻪ ﻻﻫﻮﺭ ﻳﺎﻧﺶ ﺩﺍﺗﺎ ﮔﻨﺞ ﲞﺶ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪ ﻭ ﺗﺄﻟﻴﻔﺎﺗﻰ ﻣﺘﻌﺪﺩ ﺍﺯ ﻗﺒﻴﻞ ﻛﺸﻒ ﺍﶈﺠﻮﺏ ﺑﻪ ﺩﺭﻯ ﻭ ﻋﺮﺑﻰ ﺩﺍﺭﺩ، ﺷﺎﻟﻮﺩﮤ ﺧﲑ ﻭ ﺻﻼﺡ ﻭ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻻﻫﻮﺭ ﻧﻬﺎﺩﻩ ﻭ ﻫﻤﺪﺭﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ) ۴۸۱ ﻕ ۱۰۸۸ ﻡ( ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ.
ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﻼﺩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ، ﻣﺘﺎﻉ ﺧﺪﺍ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺍﻧﺪﻭﺧﺘﻪ، ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﻭ ﺗﺼﻮﻑ ﭘﺮﺩﺍﺧﺖ ﻭ ﺑﺴﺎﻝ ﺣﻀﺮﺕ ﻣﻌﲔ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺣﺴﻦ ﺳ ﹴﺠﺰﻯ ﭼﺸﺘﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺳﻴﺴﺘﺎﻥ ﺑﺪﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﭼﺸﺖ ﻫﺮﺍﺕ ﻭ ﲰﺮﻗﻨﺪ ) ۶۳۲ ﻕ ۱۲۳۴ ﻡ( ﺩﺭ ﺍﲨﲑ ﻫﻨﺪ ﺍﺯ ﺟﻬﺎﻥ ﺭﻓﺖ.
ﺣﻀﺮﺕ ﻗﻄﺐ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﲞﺘﻴﺎﺭ ﻛﺎﻛﻰ ﺷﺎﻋﺮ ﺩﺭﻯ ﻭ پشتو ﺩﺭ ﺍﻭﭼﻬـ ﻭ ﻏﺰﻧﻪ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﻼﺩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ، ﭘﺮﻭﺭﺵ ﻳﺎﻓﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺩﻫﻠﻰ ﺑﺴﺎﻝ ) ۶۳۴ ﻕ ۱۲۳۶ ﻡ( ﺩﺭ ﮔﺬﺷﺖ.
ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﺷﺎﮔﺮﺩﺍﻥ ﻋﺮﻓﺎﻧﻰ ﻭﻯ ﺣﻀﺮﺕ ﻓﺮﻳﺪﺍﻟﺪﻳﻦ ﺷﻜﺮﮔﻨﺞ )ﻣﺪﻓﻮﻥ ﺍﺟﻮﺩﻫﻦ ﻳﻌﻨﻰ ﭘﺎﻙ ﭘﱳ ﻣﻨﺘﮕﻤﺮﻯ ﺣﺪﻭﺩ ۶۸۷ ﻕ ۱۲۸۸ ﻡ( ﻧﻴﺰ ﺍﺯ ﻛﺎﺑﻞ ﺑﻮﺩ، ﻛﻪ ﺩﺭ ﻏﺰﻧﻪ ﻭ ﺑﺪﺧﺸﺎﻥ ﻭ ﲞﺎﺭﺍ ﻭ ﺩﻳﮕﺮ ﺑﻼﺩ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻭ ﭘﺎﺭﺱ،ﲝﻀﻮﺭ ﺻﻮﻓﻴﺎﻥ ﺑﺰﺭﮒ ﭘﺮﻭﺭﺩﻩ ﮔﺮﺩﻳﺪ ﻭ ﺍﺯﺭﺍﻩ ﺳﻴﻮﺳﺘﺎﻥ ﺑﻪ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﻭ ﺑﻼﺩ ﻫﻨﺪ ﻭﺍﺭﺩ ﮔﺸﺖ.
ﭘﺪﺭ ﻗﺎﺿﻰ ﲪﻴﺪﺍﻟﺪﻳﻦ ﻧﺎﮔﻮﺭﻯ ﻛﻪ ﻋﻄﺎﺀﺍﷲ ﳏﻤﻮﺩ ﻧﺎﻣﺪﺍﺷﺖ ،ﺩﺭ ﻋﺼﺮ ﻣﻌﺰﺍﻟﺪﻳﻦ ﳏﻤﺪ ﻏﻮﺭﻯ ﺍﺯ ﲞﺎﺭﺍ ﺑﺪﻫﻠﻰ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺧﻮﺩ ﻗﺎﺿﻰ ﺩﺭ ﻫﻤﲔ ﺷﻬﺮ ﺩﺭﮔﺬﺷﺖ ) ۶۴۱ ﻕ ۱۲۴۳ ﻡ( ﻭ ﺟﺪ ﺣﻀﺮﺕ ﺑﻬﺎﺀﺍﻟﺪﻳﻦ ﺯﻛﺮﻳﺎ ﺳﻬﺮﻭﺭﺩﻯ ﻣﻠﺘﺎﻥ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ﺩﺭ ﻣﻠﺘﺎﻧﻰ ﺣﺪﻭﺩ ۶۵۶ ﻕ ۱۲۵۸ ﻡ( ﺍﺯ ﺧﻮﺍﺭﺯﻡ ﺑﻪ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﺁﻣﺪ ﻭ ﺍﻣﲑ ﺣﺴﲔ ﻏﻮﺭﻯ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ۷۲۹ ﻕ ۱۳۲۸ ﻡ( ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺘﺼﻮﻑ ﻭ ﻣﺮﻳﺪ ﺧﺎﻧﺪﺍﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺯﻛﺮﻳﺎ ﻣﻠﺘﺎﻧﻰ ﺍﺯ ﮔﺰﻳﻮ ﻏﻮﺭ ﻭ ﻫﺮﺍﺕ ﺑﻪ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﭘﺎﮔﺬﺍﺷﺖ ﻭ ﺩﻭﺩﻣﺎﻥ ﺣﻀﺮﺕ ﺧﻮﺍﺟﻪ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺍﻭﻟﻴﺎﺀ )ﻣﺪﻓﻮﻥ ﺩﻫﻠﻰ ۷۲۵ ﻕ ۱۳۲۴ ﻡ( ﺍﺯ ﲞﺎﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻳﻮﺍﻥ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﭘﺬﻳﺮ ﺷﺪﻧﺪ.
ﭘﺪﺭ ﺣﻀﺮﺕ ﺑﻮﻋﻠﻰ ﻗﻠﻨﺪﺭ )ﻣﺪﻓﻮﻥ ﭘﺎﻧﻰ ﭘﺖ ۷۲۴ ﻕ ۱۳۲۳ ﻡ( ﻛﻪ ﺳﺎﻻﺭ ﻓﺨﺮﺍﻟﺪﻳﻦ ﺍﺯ ﻧﺴﻞ ﺣﻀﺮﺕ ﺍﻣﺎﻡ ﺍﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺍﺳﱰﻏﭽﻰ ﻛﺎﺑﻠﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﻰ ﭘﺖ ﻫﻨﺪ ﺁﻣﺪ.
ﻫﻤﭽﻨﲔ ﺧﻮﺍﺟﻪ ﴰﺲ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺗﺮﻙ ﻓﺮﺯﻧﺪ ﺧﻮﺍﺟﻪ ﺍﲪﺪ ﻳﺴﻮﻯ ﺍﺯ ﻣﺎﻭﺭﺍﺀﺍﻟﻨﻬﺮ ﻭﺟﺪ ﺧﻮﺍﺟﻪ ﻧﺼﲑﺍﻟﺪﻳﻦ ﳏﻤﻮﺩ ﭼﺮﺍﻍ ﺩﻫﻠﻰ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ۷۵۷ ﻕ ۱۳۵۶ ﻡ( ﺍﺯ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﻼﻫﻮﺭ ﻭﺟﺪ ﺣﻀﺮﺕ ﺳﻴﺪﺟﻼﻝ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﲞﺎﺭﻯ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻥ ﮔﺸﺖ ﻭ ﳐﺪﻭﻡ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎﻥ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ﺍﻭﭼﻬـ ۷۸۵ ﻕ ۱۳۸۳ ﻡ( ﺍﺯ ﲞﺎﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﺁﻣﺪﻧﺪ ﻭ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﮤ ﺣﻀﺮﺕ ﺳﻴﺪ ﳏﻤﺪ ﮔﻴﺴﻮ ﺩﺭﺍﺯ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ﮔﻠﱪﮔﻪ ﺩﻛﻦ ۸۲۵ ﻕ ۱۴۲۱ ﻡ( ﻧﻴﺰ ﺍصلاً ﺍﺯ ﺳﺎﺩﺍﺕ ﻫﺮﺍﺗﻰ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺪﻫﻠﻰ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﺪﻧﺪ.
۱۳۰ ﺩﻳﮕﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﺆﺛﺮ ﻭ ﻧﺎﻣﻮﺭ ﺗﺼﻮﻑ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺍﻓﻐﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻓﻜﺮﻯ ﺑﻬﻨﺪ ﻛﺎﺭﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻯ ﳕﺎﻳﺎﻥ ﺩﺍﺭﺩ، ﺳﻴﺪ ﺍﲪﺪ ﻭﻟﺪ ﺳﻴﺪ ﺯﻳﻦ ﺍﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﺑﻪ ﺳﺨﻰ ﺳﺮﻭﺭ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺍﺯﺍﻭﻟﻴﺎﺀ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﺍﺳﺖ )ﻣﺪﻓﻮﻥ ﺷﺎﻩ ﻛﻮﺗﮓ ) ۵۷۷ ﻕ ۱۱۸۱ ﻡ( ﻛﻪ ﺍﺯ ﺭﻭﻯ ﺳﻄﻮﺕ ﺭﻭﺣﺎﻧﻰ ﻭ ﺷﻜﻮﻩ ﻣﻌﻨﻮﻯ ﺑﻪ ﻟﻘﺐ"ﺳﻠﻄﺎﻥ ﻟﻜﻬـ ﺩﺍﺗﺎ" ﺷﻬﺮﺕ ﻳﺎﻓﺘﻪ ۱۳۱ ﻭ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﻋﻠﻰ ﻫﺠﻮﻳﺮﻯ ﻏﺰﻧﻮﻯ ﺑﺰﺭﮔﱰﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺍﺳﻼﻣﻰ+ﺍﻓﻐﺎﻧﻰ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ ﴰﺮﺩﻩ ﻣﻴﺸﻮﺩ.
ﺣﺘﻰ ﺩﺭ ﺑﲔ ﻫﻨﺪﻭﺍﻥ ﺟﺎﻟﻨﺪﻫﺮ، ﻗﺒﺎﻳﻠﻰ ﺑﻮﺩﻩ ﻛﻪ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ"ﺳﻠﻄﺎﻧﻰ"ﻣﻴﮕﻔﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﺎﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﺰﺭﮒ ﺻﻮﻓﻰ ﺍﻇﻬﺎﺭ ﻋﻘﻴﺪﺕ ﻣﻴﻜﺮﺩﻧﺪ.
۱۳۲ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﺦ ﻛﻪ ﲝﻀﻮﺭ ﻋﺒﺪﺍﻟﻘﺎﺩﺭ ﺟﻴﻼﻧﻰ ﻭ ﺷﻬﺎﺏ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﺳﻬﺮﻭﺭﺩﻯ ﻭﻏﲑﻩ ﺭﺟﺎﻝ ﺑﺰﺭﮒ ﺗﺼﻮﻑ ﺭﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮﺩ، ﺩﺭ ﻏﺰﻧﻪ ﻭ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺳﺎﳍﺎ ﺑﺴﺮ ﺑﺮﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﻓﻐﺎﻧﺎﻥ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ ﭘﻨﺠﺎﺏ ﻭﻫﻨﺪﻭﺍﻥ، ﻣﺮﻳﺪﻫﺎﻯ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺩﺍﺷﺖ.
۱۳۳ ﲤﺎﻡ ﺍﻳﻦ ﺭﺟﺎﻝ ﻣﻌﺮﻭﻑ ﻭ ﺧﺪﺍ ﺷﻨﺎﺱ ﺻﻮﻓﻰ ﻣﺸﺮﺏ، ﻛﻪ ﺍﺯ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺭﻓﺘﻪ ﻭ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻘﺎﻫﻬﺎﻯ ﺗﺼﻮﻑ ﻭ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﭘﺮﻭﺭﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﺑﺎﺍﻓﻜﺎﺭ ﻭ ﺭﻭﺵ ﻫﺎﻯ ﺗﺼﻮﻑ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﺑﺴﺮ ﺯﻣﲔ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺸﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﺸﺎﻋﻞ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻫﻨﺪ ﺍﺯ ﻣﻠﺘﺎﻥ ﺗﺎ ﺩﻛﻦ ﻭ ﺑﻨﮕﺎﻝ ﺍﻓﺮﻭﺧﺘﻨﺪﻩ.
ﺍﻳﺸﺎﻥ ﻫﺰﺍﺭﺍﻥ ﺗﻦ ﺻﻮﻓﻴﺎﻥ ﻭ ﺍﻭﻟﻴﺎﺀ ﺭﺍ ﭘﺮﻭﺭﺩﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻣﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻧﻔﻮﺱ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻗﺮﺁﻥ ﺑﺪﻳﻦ ﺍﺳﻼﻡ ﺩﺭ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ ﻭ ﺻﺪﻫﺎ ﻛﺘﺐ ﺩﺭ ﲢﻘﻴﻖ ﺗﺼﻮﻑ ﻭ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺑﺰﺑﺎﻧﻬﺎﻯ ﺩﺭﻯ ﻭ ﻋﺮﺑﻰ ﻭ ﻫﻨﺪﻯ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﻜﺘﺐ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺑﺎﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻜﺮ، ﺗﻌﻠﻖ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﺘﺒﻰ ﺍﺳﺖ، ﻛﻪ ﺩﺭ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ ﻭ ﭘﺎﺭﺱ ﺩﺭ ﺷﺮﺡ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﻭ ﺗﺄﺛﺮ ﺧﺎﺻﻰ ﺭﺍ ﺩﺭ"ﺍﺩﺏ ﺗﺼﻮﻑ" ﻛﺸﻮﺩﻧﺪ، ﻛﻪ ﻛﺘﺐ ﻣﻠﻔﻮﻇﺎﺕ ﻭ ﺳﲑ ﺍﻭﻟﻴﺎﺀ ﻭ ﻋﺮﻓﺎﺀ ﻭ ﺗﺬﺍﻛﲑ ﺍﻳﻦ ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﺘﻌﺪﺍﺩ ﺻﻮﻓﻴﺎﻥ ﺑﺰﺭﮒ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺍﺳﺮﺍﺭ ﺍﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﻮﺭ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺍﻭﺍﺧﺮ ﻗﺮﻥ ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮﻯ ﺩﺭ ﺷﺮﺡ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﻭ ﺁﺛﺎﺭ ﺍﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺍﺑﻮﺍﳋﲑ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ۴۴۰ ﻕ ۱۰۴۸ ﻡ( ﻭ ﻓﺮﺩﻭﺱ ﺍﳌﺮﺷﺪﻳﻪ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﳏﻤﻮﺩﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎﻥ ﺑﺴﺎﻝ ۷۲۸ ﻕ ۱۳۲۷ ﻡ( ﺩﺭ ﺷﺮﺡ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﻭ ﺍﻗﻮﺍﻝ ﻭ ﻣﺂﺛﺮﺷﻴﺦ ﺍﺑﻮﺍﺳﺤﻖ ﺑﻦ ﺷﻬﺮ ﻳﺎﺭﮔﺎﺯﺭﻭﻧﻰ )ﻣﺘﻮﻓﻰ ۴۲۶ ﻕ ۱۰۳۵ ﻡ(.
ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻨﺪﻳﺎﻥ ﺩﺭﻳﻦ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﭘﻴﺶ ﻫﻢ ﺭﻓﺘﻨﺪ ﻭ ﻛﺘﺐ ﺍﻳﺸﺎﻥ،ﻣﻌﺮﻑ ﺧﻮﺏ ﺍﺣﻮﺍﻝ ﺭﻭﺣﻰ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﺮﺩﻡ ﻫﻨﺪ ﺍﺳﺖ.
ﺍﺯ ﻧﻈﺮ ﺗﺄﺛﲑ ﻭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﺍﻓﻜﺎﺭ ﻋﺮﻓﺎﻧﻰ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﻭﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﻜﺘﺐ ﺧﺎﺹ ﺗﺼﻮﻑ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺩﺭ ﻫﻨﺪ، ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ ﺷﻴﺦ ﻋﻠﻰ ﻫﺠﻮﻳﺮﻯ ﻏﺰﻧﻮﻯ ﻛﻪ قبلاً ﻣﺬﻛﻮﺭ ﺍﻓﺘﺎﺩ ﺧﻴﻠﻰ ﻣﻬﻢ ﺍﺳﺖ .
ﺯﻳﺮﺍ ﺍﻳﻦ ﻣﺮﺩ ﺑﺰﺭﮒ، ﺗﻨﻬﺎ ﺍﺯ ﺭﺍﻩ ﺗﻠﻘﲔ ﻭ ﺗﺮﺑﻴﮥ ﻧﻔﻮﺱ ﻭ ﺧﺪﺍﭘﺮﺳﺘﻰ، ﻫﻤﺎﻥ ﻛﺎﺭ ﻋﻈﻴﻤﻰ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﺎﻥ ﳏﻤﻮﺩ ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻰ ﻫﺎﻯ ﺳﻨﮕﲔ ﺧﻮﺩ ﺍﳒﺎﻡ ﻧﺪﺍﺩﻩ ﺑﻮﺩ، ﺩﺭ ﺳﺎﻳﮥ ﺻﻠﺢ ﻭ ﺻﻔﺎ ﻭ ﺑﺸﺮﺩﻭﺳﺘﻰ ﻭ ﻧﻮﻉ ﭘﺮﻭﺭﻯ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮﺩ ﻭ ﻓﻜﺮ ﺗﺼﻮﻑ ﻭ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻰ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﺮﺩﻡ ﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﳓﻮ ﺍﻛﻤﻞ ﭘﺮﻭﺭﺍﻧﻴﺪ، ﻛﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ"ﺩﺍﺗﺎ" ﻳﻌﻨﻰ ﭘﺪﺭ ﺧﻮﺍﻧﻨﺪ ﻭ ﺁﺭﺍﻣﮕﺎﻩ ﺍﻭ ﺭﺍ ﺍﺣﱰﺍﻡ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ.