شاه جهان بیگم (بیگم بهوپال)
نسب نواب جهانگیر خان بهاد ر، حکمران شهزاده نشینی بهوپال بود و شاه جهان بیگم از طایفه میرزا خیل از قبیله کرانی ۱ ، یکی از قبایل افغانی است طوریکه بیگم اصلاً افغان و هم قوم ماست .
شاه جهان بیگم بتاریخ ۶ جمادی الاول سنه ۱۲۵۴ هجری وقمری در قلعه اسلام در حوالی بهوپال پیدا شد و بعد از وفات پدر در سنه ۱۲۶۳ حکومت انگلستان حکمرانی بهوپال را به او تفویض نمودولی درحقیقت زمام اداره در دست سکندر بیگم مادر مشارالیها بود در زیر سایه او شاه جهان بیگم تعلیم وتربیه درستی حاصل کرد مخصوصاً درخط و ادبیات فارسی وسیاست به پایه تکامل رسید .
وقتیکه شاه جهان بیگم به سن رشد رسید مادرش در فکر ازدواج او افتاده با نماینده گان حکومت
۱ تاج الاقبال ، تاریخ بهوپال ، تالیف شاه جهان بیگم دفتر سوم صفحه ۶۱ .
«۷۷»
انگلیس در هند درین بابت مشوره نمود و بعد از جستجو و تفکر زیاد باقی محمد خان نصرت چنگ را که یک شخص نجیب و زمادار قدیم بهوپال و رکن آن ریاست بود ، انتخاب نموده بتاریخ ۱۱ زقعده سنه ۱۲۶۱ عروسی او با شاه جهان بیگم صورت گرفت ود رسنه ۱۲۷۴ دختر آنها سلطان جهان بیگم تولد یافت .
درسنه ۱۲۷۶ شاه جهان بیگم ریاست را رسماً بمادر سپرده منصب ولیهدی را اختبار نمود در سنه ۱۲۸۴ باقی محمد خان شوهر بیگم دنیا را بدرود گفته او را با دخترش تنها گذاشت یک سال بعد سکندر بیگن نیر برحمت ایزد پیوست و شاه جهان بیگم بر تخت ریاست بهوپال نشسته اقتدار دو لت را بدست خود گرفت و در قسمت ترقی مملکت و معارف آن سعی زیادی نمود علما و فضلا را خیلی برتر میداشت وعزت مینمود چندین مکتب و بیمارستان و مسجد بنا نمود و چون بعمرانات علاقه داشت چندین قصر و همارت عالی به امر تو تعمیر یافت از آن جمله تاج محل بهوپال بر شاه جهان انشاط اقزا میباشد .
در ۱۲۷۸ به تحریک و رضای حکومت انگلستان با محمد صدیق حسن خان میر دبیر خود ازدواج نمود شوهر او از جمله فضلا عصر خود بشمار میرفت و صاحب آزر و مخصوصا تذکره های متعددی است از آن جمله تذکره شمع انجمن .
نظر به خدمت برجسته شاه جهان بیگم در پیشبرد امور کشوری و تهذیب مملکت و حکومت انگلستان او را مورد نوازش قرار داد عطای خطاب درجه اول کرون اف اند یا تاج هندوستان و ریس دلاور طبقه اعلای ستاره هند نایل گردید .
شاه جهان بیگم بسفر و سیاحت علاقه مفرطی داشت چندین سفر در هندوستان و خارج آن نمود این خانم فاضله مولف چندین کتاب مانند تاج الاقبال ، تاریخ بهوپال، تهذیب نسوان ، خزینته اللغات است و همچنان درزبان فارسی و اردو شعر میگفت و در فارسی شاه جهان اما در اردو شیرین تخلص میکرد .
اینک چند غزل و رباعی و بعضی اشعار منتخب او :-
غزل
هردم ز حسن یارمن ریزد تجلای دگر چشمم بود در هر نظر محو تماشای دگر
هر ذره خاک درش خورشید تابان در برش از پرتو مهر رخش دارد تجلای دگر
خوبان دنیا کو همه خوبند از سر تابپا نام خدا آن دلربا دارد سرا پای دگر
از بوریای زاهدان بوی ریا آید بجان بهر نماز عاشقان باشد مصلای دگر
باورمکن قول عدو ساغر کجا و شیشه کو ای محتسب ان های و هو دارم ز صهبای دگر
من میروم سوی حرم دل میکشد سوی خمم من میروم جای دگر دل میرود جای دگر
جانم به تنگ آمد ازو یا رب چسان سازم بدو من میزنم رای دگر او میزند رای دگر
ای عشق بی پروا بیا تا وار هم از ماسبوا جز درد تو نبود مرا در دل تمنای دگر
از شرم رنگ خال او دیگر بود احوال او گل بر سر آن لاله رو دارد تماشای دگر
ای مونس غمخوار من خلقی پی آزارمن بس مهر ریزد یار من دارم نه پروای دگر
شاه جهان بی گمان هم تاجور در هندیان
جز یاد داور در جهان د ارم نه سودای دگر .
۱الا مشاهیر نسوان
«۷۸»
دل برد زمن تاجوری شاه شهانی لشکر شکنی تیغ کسی آفت جانی
خورشید وشی ، سیمبری، ماه لقایی جادو نگهی کج کلهی جور نشانی
کی مرتبه ، نازوری ، فتنه پرستی پیمان شکن جو گری شور جهانی
در مملکت حسن شه صدر نشینی در زمره خوبان جهان تاج ستانی
هاروت فنی، ماه رخی، یوسف عهدی عیسی نفسی خضر رهی سحر بیانی
غلمان روشی خلدوشی مست حیایی کوثر منشی ، آب بقارطل گرانی
بیداد گری عربده جو جور پسندی خاطر شکنی تیر قدی سخت کمانی
از حالت دل با توچه افسانه سراید شوریده سری جور کشی خوار جهانی
مجنون صفتی کوهکنی خانه بدوشی بیتاب دلی ریش تنی سوخته جانی
نواب نخواهد که به هجر تو بمیرد
ای جان جهان وعده اصلی و امانی
رباعی
ای شاه جهان دراز شد عمر گناه شد نامه عمل تو چون قبر سیاه
نومید مشو که دادگر هست رحیم کوه گنهت شود بوزن بر کاه
رباعی
چون بال و پر افشاند چون دام برد صیدکه ز صیاد پریدن نتواند
مکشن مرض است این که بفریاد رسید است آنکس که بفریاد رسیدن نتواند
چو زعهد او بیرسم چه بلا جواب گوید که هزار مایه بستم بهزار جا شکستم
بی قدر ناشناسی که را برا یگان نگیرد دل بی بهای خود را بعث نها شکستم