نیسا
یکی ازشهرهای آبادان یا یکی ازدهکده های بسیاربزرگی که درتاریخ باستان مخصوصأ درتاریخ لشکرکشی های اسکندرمقدونی شهرت دارد (نیسا) است که آنرا “دیونیزوس” هم یادکرده اند.
قبل ازلشکرکشی های یونانی ازشرق منجمله خاک های قدیم افغانستان این شهرشهرت داشت، شهرت آن بیشتردرکثرت انگور و مخصوصأ شراب آن بود وحتی درداستان ها واسطورۀ ها نقل می کردند که “دیونیزوس” رب النوع انگوروشراب بانی این شهربود وبدین ملاحظه به نام "دیونیزوس"مشهورشده بود بنابربعضی تعبیرهای دیگررب النوع شراب چون باشنده این شهربود بنام (رب النوع شهرنیسا) معروف گردیده باری این تعبیرها بیشتربه زبان یونانی ارتباط دارد زیرا(دیوس)یعنی (خدا)و (نیزوس) نام شهر بود واورا به صفت (خدواند شهر نیسا) یاد می کردند یا اقلأ یونانی ها به اواین لقب را داده بودند.
شهر(دیونیزوس) یا (نیسا) قبل ازآمدن یونانی ها درشرق دراسطوره های یونانی معروف بود و درمیان اهل خیبریونانی چین شهرت داشت که رب النوع شراب میترلوژی آنها اصلأ باشندۀ این شهربود.
درباب موقعیت این شهرحرف ها بسیارزده شده ازروی پاره پیش آمدهای تاریخی که عامل شهرت آن شده است؛چنین حدس میزنند که شهرمذکورباید درنیمه شرقی افغانستان یا صحیح تربگویم بطرف شرق حوزۀ رود کابل وبین این رودخانه و رود خانه اندوس(سند)جستجوشود.
یکی ازپیش آمدهای مهم تاریخی که این شهررا درگذارش کارنامه های نظامی اسکندرمعروف ساخته این است که عندالورود اسکندردرآنجا ملاقاتی میان فاتح جوان مقدونیه “اکوفیس” رئیس اهالی شهرنیسا به وقوع پیوست رئیس مذکورازاسکندرخواهش کرد که به پاس خاطر"بکوس" رب النوع شراب یونانی آزادی مردم شهررا محترم شمارد وبه کارآنها مداخله نکند.اسکندراین پیشنهاد را قبول کرد.
موقعیت (نیسا) یا (نیسایا) درشرق افغانستان باید درمیان ولایت ......؟ وننگرهارجستجوشود.ازنشانی های که این شهرداشت یکی نزدیکی آن به کوهی بود موسوم به (مروس) ودیگرروئیدن پیچک یا عشقه پیچان که سربازان یونانی ازآن بطورتاج بدورسرخودمی پیچیدند ودریونان قدیم یکی ازعلایم افتخارو جوان مردی بشمار میرفت.
معمولأ بعضی ازدانشمندان شهر(دیونیزوپولیس) یعنی شهردیونیزوس رب النوع شراب را درحوالی (هده) تشخیص میدهند.به تعبیربرخی دیگرشهر(نیسا) را میتوان درحصص وسطی ولایت ننگرهاردر محل تلاقی رودخانه کابل با رودخانه های الیشنگ والینگار درلغمان سفلی تعین نمود. یک جای دیگر هم که شایسته برای این شهر بنظر میخورد محل تلاقی رودخانه کنررودخانه (پیچ) است که حالأ بنام چغه سرای شهرت دارد وخرابه هائی هم درمدخل دره جلب نظرمیکند.
شهر(نیسا) یا درلغمان یا درحوالی هده ویا درقسمت های وسطی درۀ کنرهرجائی بوده هرسه این نقطه در ولایت ننگرهاروبه فاصله متوسط (۶۰) کیلومترازهم واقع شده اند. اگرنزدیکی کوه بلند (مروس) مدنظر گرفته شود؛باید موقعیت این شهررا یا درلغمان و یا درکنرتجسس کرد. علاوه برآن پیچک وسبزه پیچان بیشتردرهمین کوههای شمالی درۀ کنرکه کوههای نورستان باشد میروید.
آنچه موجودیت شهر(نیسا) را دردرۀ کنرمثلأ درچغه سرای تائید می کند؛ملاقات رئیس شهربا اسکندر است که بنام (بکرس) رب النوع شراب ازمداخله درآزادی آنها منصرف شد. همه میدانیم که شراب نوشی درمیان اهالی نورستان تا زمان تشرف شان به دین اسلام رائج بود. ازاحتمال بعید نیست که اسکندر بعد ازملاقات با رئیس نیسا بظاهربه احترام (بکوس) درحقیقت دراثراشکال کوه ازمداخله درکارهای آنها منصرف شده باشد.
بهرحال این موضوع به حقیقت نزدیک است که اسکندرداخل کوههای نورستان نشده وطبق تعبیرات یونانی علت عدم مداخله او درآنجا ها احترام قوی میتوان گفت که قلعه “نیسا” در درۀ کنربود و سرراه حرکت اسکندر بطرف هند قرارداشت وآنقدرها ازمجرای اندوس"سند"دورنبود.
۱۱/۲/۳۸