دیوارهای قدیم کابل

یکی ازخاطره های قدیمی که اهمیت شهرکابل را مخصوصأ از نظرترتیبات تدافعی ثابت میسازد؛ وجود دیوارهای قدیمی است که خوشبختانه هنوزحصه متنابهی آن روی تیغه های دوکوه شیردروازه و آسه مائی باقی مآنده و ازهرگوشه و کنار شهرجلب نظرمیکند.کوه بچه های شیردروازه و آسه مائی که یکی مقابل دیگر،یکی افق جنوبی و دیگری افق شمال غربی شهرقدیم را محدود ساخته در روزگاران پیشین پیش از اسلام و در قرون اولیه هرچی نفس شهرکابل را بحیث حدود طبیعی ساخته و مدافعان شهراز جدارهای طبیعی کوهها کارگرفته و دیوارهای مستحکم شهررا روی تیغه های آنها برپا کرده آند.کابل فعلی قراریکه همه میدانیم به دوطرف که سیررودخانه ئی افتاده که بنام رودکابل شهرت دارد واز سرچشمه سلسله جبال کوه پغمان سرچشمه میگیرد،ولی به نحوی که در یکی از مقاله های رادئوی نوشتم روزگاری هم بود که آبادی های کابل بیشتر درحوزه رودخانه دیگری متمرکزبود که بنام رود لوگر یاد میشود واز لوگر ازناحیه جنوب آمده بالاخره از تنگی ده یعقوب گذشته ساکها و شیوکی را آبیاری میکند وچندنین کیلومترپیشترازتنگ غارو به رودخانه کابل یکجا میشود.تحول سیرآبادی های کابل اگر به دقت نگریسته شود؛واضح میشود که کابل که مرکز ثقل آبادی های آن در طی قرون 2 و 3 مسیحی دریای سلسله کوه چکری قرارداشت؛ به تدریج از حوزه رودلوگر به حوزه رودکابل تغییرمحل داده ودرین سیرتدریجی وقتی هم فرارسیده است که اراضی بین دوکوه شیردروازه و آسه مائی به شمول پوزه بالاحصار کسب اهمیت کرده است.

به شهادت متون اسلامی قرن چهارم هجری مانند المسالک والممالک اصطخری وابن خردادبه وحدود العالم و اشکال العالم منسوب به جیهانی کابل همیشه به صفت(قلعه)(قهندز)یا(کهندژ)(دژ)و(حصار) یادشده واین قلعه یا دژ یا حصارهمیشه به صفت حصین و محکم واستوارصفت شده و شهر از خود(ربص)یا حومه داشت که خارج دیوارهای قلعه با حصار دامنه آن منبسط بوده پس به شهادت ماخذ اسلامی قرن چهارم هجری که مصادف به قرن دهم مسیحی میشود قلعه و حصار کابل هم وجود داشته و هم استحکام آن شهرت داشت.

ملتفت باید بود که موضوع دیوارهای کهن روی کوههای کابل با موضوع(قلعه مستحکم) شهرموبوط به یک دیگر بود و اصلأ وجد (کهندژ) یا (قلعه کهن) که بشهادت وجود دیوارها در محل بالاحصار فعلی قرارداشت، سبب تعمیر دیوارهای مذکور شده بود تا قلعه ازنظردفاع استحکام پیداکند.

مورخان افغانی تا یک وقتی چنین فکرمیکردند که اصلا دیوارهای قدیم کابل در مقابل مهاجمان عربی مقارن نشردین اسلام درین نواحی از طرف پادشاهان کابل زمین رتبیل شاهان ساخته شده است.

ولی اگر به طول کار و عظمت بنا و دقتی که درعمرآن آن بکار رفته دقت شود؛ منطق چنین حکم میکند که این دیوارها به عجله ساخته نشده و مفکوره عمران آن سابقه قدیم تری داشته.

یکی ازعلمای غربی پادرکسیانی ایطالوی که مدت تقریبا 18 سال در کابل می زیست و مقاله ئی هم در شماره دوم سال 1946 مجله مهمان نشرکرده است؛ چنین می پنداشت که دیوارهای روی کوههای کابل محتملأ در زمان یفتلی ها در قرن 5 مسیحی آباد شده است.

شبهه ئی نیست که یفتلی ها که هنوز به تعداد تقریبأ 20 هزار نفر درشمال فیض آباد دربدخشان بودوباش دارند؛درطی قرن 5 مسیحی یک قوه دینامیک به شمال و جنوب هندوکش به فعالیت درآمده ساسانی ها را از قلب مملکت به طرف سرحدات غربی عقب زدند ودرجنوب هندوکش یک قبیله معروف آنها به نام(زاولی) درزابل و کابل یعنی درغزنه و حوالی کابل فعلی مستقر شدند و نام های(زاول)و(کاول)وزابلستآن و کابلستان ازخاطره های عهد استقرار آنها است.

چون یفتلی ها مردمان سلحشور و جنگچو بودند واز نظر سوق الجیشی به شناخت اراضی مهارت بسزائی داشتند؛ طبق نظر دانشمند ایطالوی مذکوراحتمالات قوی میرود که هسته قلعه مستحکم کابل در محل بالاحصار فعلی دوحصار روی کوههای کابل برای محافظه قلعه بدست ایشآن آباد شده باشد.

دیوارهای قدیم کابل یک نمونه بسیار کوچک از دیوارهای اعظیم چین است که شواهد آن در 90 کیلومتری غرب پیکن درجهان شهرت تامی دارد؛ قراریکه همه میدانیم دیوارهای کبیر چین موسوم به مانجو در مقابل تهاجم هیوانکنوها ساخته شده بود.دیوارهای کابل در مقابل دیوارهای کبیر چین چیزفوق العاده کوچکی است و محض برای دفاع شهرکوچکی که درمیان دوکوه بچه افتاده بود ساخته شده بود ولی از نظر سبک عمرانی میان این دودیوارچندان مغایرتی نیست.

درتعمیر دیوارهای کابل از سنگ پارچه و خشت های بزرگ خام و پخته کارگرفته شده و کنگره و تیرکش ها و برج های آن هنوز بخوبی تشخیص میشود و انتخاب محل تعمیر دیوار مخصوصأ در دامنه های کوها که در تنگی دهمزنگ بهم مقابل میشوند کمال مهارت مهندسان را درشناسائی نقاط دشوار گذارنشان میدهد.شبهه ئی نیست که این حصار از خود دروازه هائی داشته و یکی از دروازه ها درهمین حدود دهمزنگ قرارداشت و از امکان بعید نیست که وجه تسمیه(شهر دروازه) از همین جانشئت کرده باشد.

این دیوارها چه درعصر رتبیل شاهان درمقابل هجوم آوران عرب و چه دردوره های نزدیک ترمرمت کاری شده چنانچه درعصراحمدشاه درانی و تیمورشاه سدوزایی هم درآنجا مرمت کارهائی بعمل آمده است چون در حصص شرقی،دیواراز روی جلکه ها و اراضی زراعتی میگذشت آثاری از آن باقی نمانده و تعین خط آن خالی از اشکال نیست، دیوارهای قدیم کابل یکی از ممیزات تاریخی پایتخت ما است ومحافظه آن چه از نظر خاطرات تاریخی و چه از نظرمطالعات سیاحان از واجبات ملی است.

11/8/41