32

خصایص ادبی زبان دری در قرن پنجم و ششم هجری-قمری

از کتاب: نظرى به تحولاتى ادب درى

‫در ﻗﺮوﻧﯽ ﻛﻪ زﯾﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺎﺳﺖ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ آﺛﺎر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻋﻠﯿﺤﺪه داده ﻣﯿﺸﻮد‪،‬‬

‫اول – ﻛﺘﺐ ﺻﻮﻓﯿﺎن‪ .‬دوم – ﻧﺜﺮ ﻓﻨﯽ‪ .‬ﺳﻮم – ﻣﻘﺎﻣﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ‪.‬‬


‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎی ﺻﻮﻓﯿﺎن‪:‬‬

‫ﺗﺼﻮف از ﻗﺮن اول اﺳﻼﻣﯽ درﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺸﻜﻞ اﺳﻼﻣﯽ آن ﻛﻪ زﻫﺪ ﻣﻌﺘﺪل وﺗﻘﻮای اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺎس آن ﺑﻮدو‪،‬‬

‫وﺟﻮد داﺷﺖ وﻟﯽ در ﻗﺮن دوم وﺳﻮم ﻫ ﺗﺎ اواﺳﻂ ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﺗﺼﻮف دو ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻌﺮوف در ﻋﺎﻟﻢ اﺳﻼم داﺷﺖ ﻛﻪ‬

‫ﯾﻜﯽ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﻐﺪاد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﯿﺪ وﺑﺎ ﯾﺰﯾﺪ وﺷﺒﻠﯽ ﺑﻪ ان ﻣﻨﺴﻮب اﻧﺪ‪ ،‬وﻃﺮزﺗﻠﻘﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﺪرﺳﻪ ﺧﻄﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﻮد واﺳﺘﺎدان ﺗﺼﻮف ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﺮو در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻣﺮدم ﻣﺒﺎدی ﺗﺼﻮف را ﺗﻠﻘﯿﻦ ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬


‫اﻣﺎ ﻣﺪرﺳﻪ دوم در ﺧﺮاﺳﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ آن ﻧﯿﺸﺎﭘﻮر ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﻮﻓﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺠﺎی اﯾﻨﻜﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﻮﻓﯿﺎﻧﻪ را ﺑﺰﺑﺎن ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ وﯾﺎ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ اﯾﺮاد ﻛﻨﻨﺪ زﯾﺎده ﺗﺮ ﺑﻨﻮﺷﱳ ﻛﺘﺐ ﺗﺼﻮف ﭘﺮ داﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺪون ﺗﺮﯾﻦ وﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﯾﻦ‬

‫ﻛﺘﺐ ﺗﺼﻮف ﻫﻢ از ﻃﺮف ﻣﻨﺴﻮﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺰﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ودری ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺜﻼ اﻣﺎم ﻗﺸﯿﺮی رﺳﺎﻟﻪ ﻗﺸﯿﺮﯾﻪ‬ ‫را ﻧﻮﺷﺖ واﺑﻮ ﻧﺼﺮ ﺳﺮاج ﻛﻪ ﻗﺒﺮ او ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﻨﺎم ﭘﺎﻻن ﮔﺮ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﻛﺘﺎب ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ وﺟﺎﻣﻊ ﺗﺼﻮف را ﺑﻨﺎم‬ ‫اﻟﻠﻤﻊ ‬ﺑﺰﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻫﻢ از ﻣﺘﻮن ﻣﻬﻢ ﺗﺼﻮف اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺮاﺳﺎﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻚ ﺗﺼﻮف زﯾﺎده ﺗﺮ‬

‫ﮔﺮوﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻃﺎﯾﻔﻪ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻇﻠﻢ وﺗﻌﺪی واﺳﺮاف ﻧﺎروای ﺛﺮوﲤﻨﺪان واﺧﻼق ﻓﺎﺳﺪ‬ ‫وﻓﺴﺎدﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﯿﺎم ﻣﯿﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻣﺮدم ﻛﺎﺳﺐ وﺑﺎزاری ﺑﻮده اﻧﺪ و اﻛﺜﺮ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻣﻌﺮوف ﯾﺎ ﭘﯿﺰار دوز ﺑﻮدﻧﺪ ‫وﯾﺎ ﭘﺎﻻن دوز‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﮔﺎزروﻋﺪه ﯾﺊ ﻫﻢ ﭘﻮﺳﺖ ﻓﺮوش وﳓﺎرﯾﺎ ﺑﻨﯿﻪ ﮔﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬وﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ ﮔﻠﻜﺎری وﺣﺘﯽ ﺧﺎﻛﺮو ﺑﯽ ‫ﻣﯿﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﭽﻪ از ﻣﺰد روز ﻣﺮه ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آوردﻧﺪ آﻧﺮا ﻧﺜﺎر ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان وﻏﺮﺑﺎی ﺷﻬﺮ وﯾﺎران ﺧﺎﻧﻘﺎﻫﯽ ﻣﯿﻨﻤﻮدﻧﺪ، ‪  ‫وﺑﺮای ﻓﺮدا ﭼﯿﺰی ﳕﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﺑﺮای ﺗﻠﻘﯿﻦ ﻣﺒﺎدی اﺧﻼﻗﯽ و روﺣﺎﻧﯽ ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﺑﺰﺑﺎن دری ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﯾﻚ ﺣﺼﻪ ﺑﺰرگ ادب دری را ﭼﻪ در ﻧﻈﻢ وﭼﻪ در ﻧﺜﺮ ﺑﺨﻮد ﻣﺨﺼﻮص ﳕﻮدﻧﺪ‬ ‫و اﻧﺪرﯾﻦ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺷﺎﻫﻜﺎر ﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪﯾﻘﺔ ﺳﻨﺎﯾﯽ وﻣﺜﻨﻮی ﻣﻮﻟﻮی ﺑﻠﺨﯽ وﻛﺸﻒ اﳌﺤﺠﻮب ﻋﻠﯽ ﻫﺠﻮﯾﺮی ﻏﺰﻧﻮی ‫وﺗﺬﻛﺮه اوﻟﯿﺎء ﻋﻄﺎر ﻧﯿﺸﺎﭘﻮری وﻃﺒﻘﺎت اﻟﺼﻮﻓﯿﻪ ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ اﻧﺼﺎری ﻫﺮوی واﺳﺮار اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ اﺑﻮ اﳋﯿﺮ ﻣﯿﻬﻨﯽ ‫ودﯾﮕﺮ ﻛﺘﺐ ﺗﺼﻮف ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ادب ﺑﻬﺎی ﻫﻨﮕﻔﺖ دارﻧﺪ وﻧﯿﺰ ﺟﻨﺒﻪء اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ واﺧﻼﻗﯽ آن ﻓﺮاﻣﻮش‬ ‫ﺷﺪﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬ﺻﻮﻓﯿﺎن در ﻧﺜﺮ وﻧﻈﻢ ﻓﺎرﺳﯽ ﻛﺘﺎب ﻫﺎی ﺧﻮﺑﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺸﺎن ﻣﯽ ﻛﻮﺷﯿﺪﻧﺪﻛﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﻋﺎﻣﻪ وﺧﺎﺻﻪ‬ ‫راﺗﻠﻘﯿﻦ‪ 2‬ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮﯾﻦ در آﺛﺎر ﺻﻮﻓﯿﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺪی ﺑﺮای داﻧﺸﻤﻨﺪان واﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه وﻟﯽ ﺑﺮﺧﯽ از‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﺻﺮف ﺗﻠﻘﯿﻨﯽ وﺧﻄﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺣﺴﺎس وﻋﺎﻃﻔﻪ ﻛﺎر دارد ﻧﻪ ﺑﺎﺧﺮدوﻋﻘﻞ‪ .‬ﻣﺜﻼ درﻛﺘﺐ‬ ‫ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺣﻜﺎﯾﺎﺗﯽ از اﺳﺎﺗﯿﺪ ﻣﺘﻘﺪم ﺻﻮﻓﯿﺎن وارد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﯿﺪه واﯾﻤﺎن را ﭘﺮورش ﻣﯿﺪﻫﺪ ﻧﻪ ﺧﺮد وﻧﻪ ﺗﻌﻘﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ ‫را‪ .


‬ﭘﺲ ﻣﺎﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﻛﻪ ﺻﻮﻓﯿﺎن در آﺛﺎر وﺣﻜﺎﯾﺎت ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻫﻤﻮاره زﺑﺎﻧﯽ را اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯽ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ درﺧﻮر‬

‫ﻓﻬﻢ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪوﻣﯿﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺟﺪی را ﻫﻢ ﺑﺰﺑﺎن ﺳﻬﻞ وﺳﺎده ﺑﯿﺎن ﳕﺎﯾﻨﺪ ﻗﺪﯾﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﱳ ﺗﺼﻮف ﺷﺮح‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻛﺘﺎب )ﺗﻌﺮف( ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺷﯿﺦ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻣﺴﺘﻤﻠﯽ ﺑﺨﺎری در ﻧﺼﻒ اﺧﯿﺮ ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم وﻋﺼﺮ‬

‫ﺳﺎﻣﺎﻧﯿﺎن ﲢﺮﯾﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ زﺑﺎن اﯾﻦ ﻛﺘﺎب دری ﺑﺴﯿﺎر ﺷﯿﺮﯾﻦ وﺳﻬﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﳕﻮﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﺳﻬﻞ وﺳﺎدة ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻗﺪﯾﻢ‬ ‫ﺷﻤﺮده ﻣﯿﺸﻮد ﻛﺘﺎب دﯾﮕﺮی ﻛﻪ ازﺻﻮﻓﯿﺎن ﻣﺘﻘﺪم ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﺸﻒ اﳌﺤﺠﻮب ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد ﻛﻪ ﻫﻢ ﻓﺼﺎﺣﺖ دارد ‫وﻫﻢ رواﻧﯽ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯽ را ﺑﻜﺎر ﻣﯿﺒﺮد ﻛﻪ در ﻣﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم رواج داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎﯾﺒﺎزی (رﻗﺺ(‪،‬ﺑﺎﯾﺠﺎﻣﻪ )ﺗﻨﺒﺎن)‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﻌﺎﻉ ﻭﺷﻌﻠﻪ ﻭﭘﺮﺗﻮ‪.‬‬‫‪ -‬ﺗﻠﻘﯿﻦ ﲟﻌﻨﯽ ﺫﻫﻦ ﻧﺸﯿﻦ ﺳﺎﺧﱳ ﻣﻄﻠﺒﯽ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﺩﯾﮕﺮﯼ 

‫ﺑﻮده ﮔﺸﱳ (ﻣﻮﺟﻮد ﺷﺪن)‪ ،‬ﺑﺮزش )ورزش(‪ ،‬ﺧﻮار داﺷﺖ )ﺗﻮﻫﯿﻦ(‪ ،‬زﻓﺎن )زﺑﺎن(‪ ،‬دﺷﻮار )ﺻﻌﺐ اﳊﺼﻮل(‪،‬ﯾﺎﻓﺖ‬

‫واﻧﺪر ﯾﺎﻓﺖ ﲟﻌﻨﯽ ﻓﻬﻢ وادراك‪ ،‬ﺑﺮﺳﯿﺪن‪،‬ﻛﺎﻣﻞ وﲤﺎم ﺷﺪن‪،‬ﮔﺮد ﭘﺎی ﻧﺸﺴﱳ )ﭼﺎر زاﻧﻮ(‪،‬ﻛﻠﻤﺎت ﻣﺨﻔﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻠﻨﺘﺮ‬

‫)ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ(‪ ،‬دوﺳﺘﺮ )دوﺳﺖ ﺗﺮ(‪،‬ﺑﺘﺮﯾﻦ )ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ( ﻫﯿﭽﯿﺰ )ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ( ﻫﯿﺠﺎ )ﻫﯿﭻ ﺟﺎ( ﮔﺎﻫﯽ ﺗﺮاﻛﯿﺐ ﻧﻮ ﺑﺴﯿﺎر دﻟﭽﺴﭗ‬

‫ﻣﯿﺴﺎزد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺘﺎدة ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ )راﻧﺪه ﺷﺪه داﯾﻤﯽ( زﯾﺎدت آوردن ﺑﺮﻛﺴﯽ )ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻔﻮق ﺟﺴﱳ( روز ﮔﺎر ﻣﺮد )ﻣﺮد‬

‫ﺑﺰرگ روز ﮔﺎر)‪.‬‬


‫در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎی ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﺮﺧﯽ اﺻﻄﻼﺣﺎت وﻛﻠﻤﺎت ﺗﺎزه ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺮﺧﯽ ازان ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺣﻮال ﺗﺼﻮف‬

‫اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻌﻀﯽ ﻛﻠﻤﺎت در ﻛﺘﺐ دﯾﮕﺮ ﻫﻢ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه اﻧﺪﻣﺜﻼ ﺧﯿﺮﯾﺖ وﺑﺸﺮﯾﺖ وﺧﺼﻮﺻﯿﺖ وآدﻣﯿﺖ وﺗﻮﻓﯿﻖ‬

‫وﻣﺪاﻫﻨﺖ وﺻﺤﺒﺖ از اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﯿﺴﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﺎﺑﻌﺪ اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ‪.‬‬


‫اﻣﺎ ﺟﻤﻌﯽ از اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﺎص ﺻﻮﻓﯿﺎن از زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺰﺑﺎن دری درﻛﺘﺐ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻧﮓ‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ را ﺑﺨﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺠﺎب وﺣﺎل وﻣﺸﺎﻫﺪه وﻓﻨﺎ وﺑﻘﺎ وﻃﺮﯾﻘﺖ وﻣﺤﻮو ﺻﺤﻮ وﻣﺮﯾﺪ وﻓﺘﺢ وﻗﻄﻌﯿﺖ و‬ ‫ﺟﻤﺎل ﻏﯿﺐ وﻋﻠﻢ اﻟﯿﻘﯿﻦ وﻋﯿﻦ اﻟﯿﻘﯿﻦ و ﻣﻜﺎﺷﻔﺖ وﺳﻜﺮو ﺳﻤﺎع و ﺟﺪ وﻏﯿﺮه‪ ،‬در ﻛﺘﺐ ﺻﻮﻓﯿﺎن ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻮازﻧﻪ ﻫﺎ ‫وﺳﺠﻊ ﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽ آﯾﺪ ﻣﺜﻼ ﻫﺠﻮﯾﺮی در ﻛﺸﻒ اﳌﺤﺠﻮب ﮔﻮﯾﺪ‪'' :‬واﻧﺪر ﺣﻘﯿﻘﺖ دوﺳﺘﯽ ﻫﯿﭽﯿﺰ'' ﺧﻮﺷﺘﺮ از ﻣﻼﻣﺖ ‫ﻧﯿﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻼﻣﺖ دوﺳﺖ را ﺑﺮدل اﺛﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ و دوﺳﺖ را ﺟﺰﺑﺮ ﺳﺮ ﻛﻮی دوﺳﺖ ﮔﺬر ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪:‬‬

‫ﮔﺎﻫﯽ ﺣﺬف اﻓﻌﺎل ﺑﻪ ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻫﻢ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ در ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎی ﻣﺘﻌﺎﻃﻔﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫''ﺳﺮش از اﻏﺮاض ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺎﺷﺪ وﺗﻨﺶ از آﻓﺎت ﻣﺼﺌﻮن واﺣﻜﺎم ﻓﺮاﯾﺾ ﺑﺮوی ﺟﺎری‪.‬دﯾﮕﺮ ﻛﺘﺎﺑﯿﻜﻪ از‬

‫ﺷﺎﻫﻜﺎرﯾﻬﺎی ﻧﺜﺮ دری ﺷﻤﺮده ﻣﯿﺸﻮد اﺳﺮار اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﻮر از ﻧﻮاده ﮔﺎن ﺷﯿﺦ اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ اﺑﻮاﳋﯿﺮ آن‬ ‫را از ﻛﻠﻤﺎت واﺣﻮال ﻫﻤﯿﻦ ﺷﯿﺦ در ﺣﺪود‬ (‪ ٦٠٠‬ﻫ ق) ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺒﻚ اﺳﺮار اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ در ﻛﻠﯿﺎت از ﳊﺎظ ﺻﺮف وﻧﺤﻮ ﺑﺪون اﻧﺪك ﺗﻔﺎوت ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺒﻚ ﻗﺪﯾﻢ دری ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ واز ﺟﻬﺘﯽ ﻣﯿﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎی اﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺰﺑﺎن ﻣﺤﺎوره ﻋﺼﺮ ﺑﺎﻗﯿﺪ ﻓﺼﺎﺣﺖ ‫وﺑﻼﻏﺖ اﯾﺮاد ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺮار اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ ﺑﺎ روﺷﻨﯽ ورواﻧﯽ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﻛﻪ دارد ﯾﻜﺪﺳﺘﻪ ﻟﻐﺎت وﺗﺮﻛﯿﺒﺎت دری راﻫﻢ در ‫ان ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﻛﻪ ﺑﻬﻤﯿﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺨﺼﻮص اﺳﺖ ﻣﺜﻼ ﻛﻠﻤﻪ ﺷﺎﻫﺪرا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻄﻠﻖ زﯾﺒﺎ وﻇﺮﯾﻒ ﺑﺮای ﺟﺎﻧﺪار وﻏﯿﺮ‬ ‫ﺟﺎﻧﺪار اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﯿﻜﻨﺪ ﭼﻮن‪'' :‬ﺷﯿﺦ ﺑﻔﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﻃﻌﺎم ﻫﺎی ﺷﺎﻫﺪ آوردﻧﺪ''‪ .‬ﻛﻪ درﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﺮاد ﻃﻌﺎم ﻫﺎی ﺧﻮب اﺳﺖ‬

‫وﺑﺎز ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ''ﭼﻮن ﺑﻬﺮات رﺳﯿﺪ ﺑﺎ دروﯾﺸﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﻓﺮوﺷﺪﻧﺪ ﻛﻮدﻛﯽ ﺷﺎﻫﺪ در ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ ﺑﻮد آن دروﯾﺶ را‬

‫ﺑﺪوﻧﻈﺮی اﻓﺘﺎد''‪.‬‬


‫از ﻛﻠﻤﺎﺗﯽ ﻛﻪ درﯾﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﺎدر ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯿﺮﺳﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻨﯿﺖ از ﻣﻦ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﻮد ﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻦ ﭘﯿﺮاه ﯾﻌﻨﯽ‬

‫ﻧﺎ ﺧﻦ ﭘﯿﺮای وﻧﺎﺧﻦ ﮔﯿﺮ‪ ،‬دﺳﺖ ﭘﯿﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺷﺎل واﻧﮕﺸﺘﺮﻛﻪ ﭘﯿﺶ ازﻋﺮوﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﺮوس دﻫﻨﺪ‪.‬ﻣﻮی‬

‫ﺳﺘﺮﺳﻠﻤﺎﻧﯽ‪،‬آدﻣﯽ ﮔﺮی ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﺧﺎﺷﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺲ وﺧﺎﺷﺎك‪ ،‬ﺻﻮﻓﯿﯽ و اﻣﺎﻣﯿﯽ ﻣﻌﻨﯽ ﺗﺼﻮف واﻣﺎﻣﺖ در‬

‫زی ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﯿﺎط‪ ،‬وﮔﺎﻫﯽ ﺑﻌﻀﯽ اﻓﻌﺎل را ﺑﺼﻮرت ﺧﺎص ﻣﯽ آورﻧﺪ ﻣﺜﻼ ﺑﺠﺎی ﻛﻨﯿﺪ ﻛﻨﯿﺖ وﺑﺠﺎی زﻧﯿﺪ زﻧﯿﺖ‬

‫وﺑﺠﺎی ﺑﯿﺎﺑﯿﺪ ﺑﯿﺎﺑﯿﺖ ‪.‬‬