عصر بودائی

ملتفت باید بود که مطلب از عصر بودائی در اینجا کدام دورۀ نیست که بعد از عصر یونانی و کوشانی آمده باشد زیرا در هر دو دوره اخیرالذکر بودیزم در افغانستان رواج داشت چون خرابه هائیکه ذیلاً شرح میدهیم مربوط به آبدات مذهبی بودائی است آنها را تحت عنوان عصر بودائی آوردیم و هیچ جای شبهه نیست که اکثر آن در زمان کوشانی ها تعمیر شده باشد. آبدات بودائی در بگرام خرابه های روی خاکی زیاد گذاشته و چون عمرانات مذهبی این دوره با وضعیت کلاسیک خود پس از خرابی تقریباً همه جا یک شکل میگیرد ، چه بجانب جنوب و چه به طرف غرب خرابه های شهر جدید شاهی و چه دورادور کوه پهلوان همه جا اشکال مربعی معبد و مقابل یک ضلع آن توده مدور و برجسته استوبه مشاهده میشود - کوه پهلوان که تقریباً بشکل هرم بجانب شرق بگرام افتاده در عصر بودائی بالذات مقام معبدی بخود گرفته بود و امروز دورادور آن به فاصلۀ نزدیک آثار بقایای تقریباً هشت معبد مشاهده میشود. و معروفترین آن معبدی است که در دامنۀ شمالی فراز مجرای رودخانه پنجشیر در پوزه "شترک" فعلی به 3 کیلومتری شرق برج عبدالله افتاده و قرار اکثر احتمالات عبارت از معبدی بوده که زوار چینی هیوان - تسنگ بنام معبد "شا-لو" کیا یاد نموده است. غیر از خرابه های فوق که بیک دورۀ معین نسبت میشود ویرانه های دیگری هم است که باید مختصراً به آنها اشاره شود. بفاصله ۱۲ کیلومتری جنوب شرق دامنه های کوه پهلوان بالای مجرای رودخانه باریک آب خرابه های قلعه بزرگ قدیمی دیگری افتاده که اهالی بنام "کافر قلعه" یا د میکنند و در سه ضلع غربی - شرقی - شمالی اثار برج ها و حصار آن به وضاحت معلوم میشود. نسبت این محل به کدام دوره معین بدون حفریات مشکل است و اگر از روی ساویدگی حصار و بروج حدس زده شود یمکن مربوط به اوائل عصر کوشانی محتملاً از ان هم قدیم تر باشد. بالاخره بفاصله 7 کیلو مترى جنوب خرابه های عمومی بگرام بطرف راست سرکی که به باریک آب میرود محلی است که سطح آن از پارچه های تیکر فرش ملما شد و بواسطۀ کثرت مسکوکاتی که اهالی بومی از انجا یافته اند بر بان افغانی به "پیسو غندی" یعنی "غندی مسکوکات" موسوم شده است. تیکرهای اینجا بیشتر شبیه تیکرهای شهر اسلامی "غلغله" است و از روی آن گفته میتوانیم که این غندی مربوط به دوره اسلامی است.