انشتار بودیزم درافغانستان

پانزده سال قبل درجلد اول تاریخ افغانستان صفحه ۳۴۲ تحت عنوان “محفل مذهبی و اعزام مبلغین” نوشتم که “یکی ازکارهای برجسته ئی که به سال پازدهم جلوس آشوکا (۲۵۹ ق م) نسبت میشود ریاست محفل مذهبی، موقوف کردن شکارشاهی، منع عیاشی و بزرگتر ازهمه پیدا شده مفکوراعزام مبلغین است.” این محفل در(پتالی پوترا) که عبارت از(پتنه) باشد دایرشد ودراثرآن آشوکا تصمیم گرفت که برای انتشارآئین بودائی مبلغان درجنوب هند و درکشورهای غربی اعزام دارد.

همه میدانیم که درین وقت بعد ازمقابله وشکست سلوکوس نیکاتوریونانی شامی با چند راگوپتاموریا موسس خاندان مورد یا (حوالی ۳۰۵ ق م) ازکندهارتا حوزه اراکوزی (ازکابل تا قندهار) ازطرف موریا ها فتح شده بود و آشوکا بسیارکوشا بود که آئین بودائی را درسرزمین های مفتوحه رواج دهد بناءعلیه چندنفرازمبلغان را بنام های (مجهان کیته)و" دهمهاره کیته" و "مهاره کیته" بطرف درۀ کابل وحوزۀ ارغنداب فرستاده وبه ترتیبی که میدانیم ازاواسط قرن سوم ق م به بعد آئین بودائی درخاک های افغانستان ازشرق تا (کاپیسا) وکابل و ازاین حدود یکطرف بسوی شمال تا بلخ و جانب دیگربطرف جنوب غرب تا حوزۀ ارغنداب منتشرشد. تا حال چنین تصورمیشد که سیرانتشارآئین مذکورنسبت به جنوب غرب بطرف غرب و شمال سریع تربوده حال آنکه قضیه برعکس است زیرا چون جنوب هندوکش درین وقت تحت سلط موریا بود و درشمال یونانیان باختری حکمفرمائی داشتند؛آئین بودائی ازگندهارا بطرف حوزۀ ارغنداب زود ترحتی درعصرخود” آشوکا” درحوالی وسط قرن سوم ق م منبسط گردیده است.

(هیون- تسنگ) زایرچینی حین عبوردرنیمه اول قرن هفتم مسیحی از(کاپیسا) و “ننگرهار” درحوالی "بگرام" و "جلال آباد وهده" بعضی استوپه استوپه ها رابه "آشوکا" نسبت میدهد. این امرتا این اواخر قدری پیش ازوقت معلوم میشد؛زیرا ازاعزام مبلغان تا آبادی استوپه ها ومعابد وقتی نسبتأ طولانی درکار بود؛ولی درروشنی کتیبه اخلاقی آشوکا که درمجاورت شهرکهنه قندهارتازه پیداشده است و ازروی پارچه کتیبۀ دیگری که درحدود ۳0-۲۵ سال قبل از"درون ته" جلال آباد بدست آمده معلوم میشود که سیر انتشاربودیزم ازآنچه تصورمیشد بیشترسریع بوده و برخی ازاستوپه ها ومعابد در"ننگرهار"و "کاپیسا" درعصر آشوکا یعنی دراواسط قرن سوم ق م ساخته شده بود که خاطره بانی و احدات کنندۀ آن تا قرن هفت مسیحی حین عبورزایر معروف چینی هنوزازبین نرفته بود.

اصلأموضوع اعزام مبلغان بودائی از طرف “آشوکا” به جنوب هندوبطرف کشورهای غربی که درآن جمله افغانستان قدیم هم می آید درمحفل بزرگ مذهبی گرفته که درحوالی ۲۵۸- ۲۵۹ ق م در"پتالی پوترا"درشهر"پتنه” ضلع بی بهارهند گرفته شد و به شرحیکه نام بردیم جمعی ازمبلغان بطرف افغانستان هم اعزام گردید.

مبلغین بودائی اعزامی آشوکا به خاک افغانستان متوقف نشدند بلکه بطرف غرب دورترنزد شاهان یونانی شامی و آسیای غربی حتی ازآن دورترنزد شاهان یونانی شمال افریقا درمصرهم رفتند وبا استناد به نام های پادشاهانی که درکتیبه نمره پنجم اشوکا ذکراست؛ آشکارا میتوان گفت که مبلغان بودائی درحوزۀ شرقی مدی ترانه درخاک های اسیائی واروپائی و افریقائی درکشورهای مصرویونان و شام به تبلغات خود پرداختند ولی دورتر از افغانستان به طرف غرب اسیا تبلیغات مذکورتاثیری نکرد. حتی در افغانستان هم فقط نیمۀ شرقی آن ازخط (قندهار-بلخ) بطرف شرق به آئین مذکورگرائید. زیرا درنیمۀ غربی آئین زردشتی کماکان باقی ماند و تاحین رسیدن مبلغان دین مقدس اسلام جابجا ماند چنانچه کلیات این مراحل برهمگان روشن است.

آشوکا درکتیبه های خود حینیکه از مبلغین بودائی واعزام آنها نزد شاهان بونانی آسیا سخن میزند از (دیودوتس) موسس سلطنت مستقل یونانوباختری چیزی نمی گوید؛ ازین امرواضح میشود که درین وقت هنوزباختراستقلال خود را نگرفته بود و چون نام (انتیاکا) یعنی انتیوکوش دوم دودمان سلوسی شامی در کتیبه های برده شده به صراحت معلوم میشود که باخترهنوزبدست حکمرانان خاندان سلوسی شامی اداره میشد. امروزاین مسئله روشن است که اشوکا درحوالی (۲۵۸ ق م) به اعزام مبلغان بودائی بطرف غرب اقدام کرده و " دیودوتس" درحوالی (۲۵۰ ق م) استقلال دولت یونانوباختری را اعلان نموده. بدین ترتیب میان این دو واقعه در حدود (۸) سال فاصله بوده و پیش ازینکه یونانیان باختری استقلال خویش را اعلان کنند مبلغان آشوکا درشرق وجنوب غرب افغانستان ازگندهارا تا حوزۀ ارغنداب به تبلیغ آئین بودائی بود که بعد ازسقوط سلطۀ سیاسی آنها که ۵۰ سالی بیش دوام نکرد؛جابجا باقی ماند و ریشه دوانید و منسبط شد و گسترش یافت و بیش ازهزارسال دوام کرد و دراواخرقرن اول وجریان قرن دوم مسیحی افغانستان بحیث یکی ازکانون های بزرگ آئین به ارسال مبلغان درکاشغر و سنکیانگ وچین مبادرت ورزید و آئین مذکور دربرخی نقاط مرکزی کهستانی افغانستان تا اوایل قرن نهم مسیحی هنوزباقی بود.

۱۲/۳/۳۷